Εδώ έζησαν οι τελευταίοι ελέφαντες της Ευρώπης: οι νάνοι ελέφαντες εμφανίστηκαν στο νησί πριν από 45.000 χρόνια κι εξαφανίστηκαν πριν από 4.000 χρόνια. Διάσημη στην αρχαιότητα για τα βότανά της, γνώρισε μεγάλη ακμή στα κλασικά χρόνια, την περίοδο άλλωστε που έζησε στο νησί και η φημισμένη ποιήτρια Ήριννα. Σήμερα αποτελεί ένα ήσυχο νησί για ήρεμες διακοπές καθώς διαθέτει γραφικά χωριά και μαγευτικές παραλίες. Θεωρείται ένα από τους πιο αυθεντικούς και βιώσιμους προορισμούς της Δωδεκανήσου. Κατά τη μυθολογία, το νησί πήρε το όνομά του από τον Τήλο, γιό της Αλίας, αδελφής του Ήλιου. Όταν εκείνη αρρώστησε βαριά, ο Τήλος πήγε στο νησί να μαζέψει βότανα για τη θεραπεία της. Όταν η Αλία ανάρρωσε, ο Τήλος επέστρεψε στο νησί και έκτισε ιερό προς τιμήν του Απόλλωνα- Ήλιου.
Περιήγηση στο νησί | Μεγάλο Χωριό: Πρωτεύουσα του νησιού, το Μεγάλο Χωριό, ξεχωρίζει για την απέριττη νησιώτικη αρχιτεκτονική των πετρόχτιστων σπιτιών, κάνοντας τη βόλτα στα στενά δρομάκια της απολαυστική. Στην κορυφή του λόφου, θα βρείτε το μεσαιωνικό κάστρο που χτίστηκε από Ιωαννίτες ιππότες στη θέση της αρχαίας ακρόπολης του νησιού. Στο εσωτερικό του σώζονται δεξαμενές νερού και ερείπια κτισμάτων, όπως επίσης και η μισογκρεμισμένη εκκλησία του Ταξιάρχη, κτισμένη στη θέση αρχαίων ναών του Διός Πολιέως και της Αθηνάς Πολιάδος. Ένα ακόμα μεσαιωνικό κάστρο της Τήλου, το κάστρο της Μεσαριάς (1366), θα βρείτε σε κορυφή υψώματος ανάμεσα στο Μεγάλο Χωριό και στα Λιβάδια, ενώ στο εσωτερικό του θα δείτε ερείπια κατοικιών και της μικρής εκκλησίας του Προφήτη Ηλία.
Το Μεγάλο Χωριό φιλοξενεί αρχαιολογικό μουσείο με παλαιοντολογικά ευρήματα από το Σπήλαιο Χαρκαδιό και μικρή αρχαιολογική συλλογή με αγγεία, επιγραφές, γλυπτά κ.ά. από διάφορες περιοχές του νησιού, και άλλο πληροφοριακό υλικό γύρω από τις ανασκαφές στο σπήλαιο Χαρκαδιό. Συνδυάστε την επίσκεψή σας στο Μουσείο με μια στάση στο σπήλαιο Χαρκαδιό (2 χλμ. ΝΑ), για να δείτε λείψανα των ελαφιών και των νάνων ελεφάντων που έζησαν πριν από 45.000-4.000 χρόνια καθώς και νεολιθικών κεραμικών και λίθινων εργαλείων. Βρέθηκαν σε ανασκαφή το 1971. Το Μεγάλο Χωριό απέχει 7 χλμ. ΒΔ από το λιμάνι, που βρίσκεται στο χωριό Λιβάδια.
Άγιος Αντώνιος: Ο παραθαλάσσιος οικισμός του Αγίου Αντωνίου (2 χλμ. Δ) αποτελεί το καταφύγιο αλιευτικών και εκδρομικών σκαφών. Μην παραλείψετε να επισκεφθείτε το βυζαντινό μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα (15ου αι.), σε κατάφυτη περιοχή, με γιγαντιαία κυπαρίσσια και πλατάνια (9 χλμ. ΝΔ). Σώζονται βυζαντινές τοιχογραφίες και το ξυλόγλυπτο τέμπλο (18ου αι.).
Λιβάδια: Το χωριό αναπτύσσεται στη νοτιοανατολική ακτή, στους πρόποδες των βουνών που υψώνονται πάνω από την παραλία του, ενώ στο βάθος του ορίζοντα διακρίνονται το νησί της Σύμης και τα βουνά της γείτονας Τουρκίας. Εδώ βρίσκεται το λιμάνι του νησιού που προσφέρει υπηρεσίες ελλιμενισμού για τα πλοία της γραμμής και τα σκάφη αναψυχής. Περιδιαβαίνοντας τους δρόμους του χωριού, θα συναντήσετε πολυάριθμα καταλύματα, ταβέρνες και καφέ με θέα στην παραλία. Για μπάνιο θα πάτε στη μεγάλη βοτσαλωτή παραλία του οικισμού (δίπλα στο λιμάνι) με τα ζεστά κρυστάλλινα νερά.
Αν είστε τυχεροί μπορεί και να κολυμπήσετε συντροφιά του περίφημου θαλασσοκόρακα που συχνάζει σ' αυτή την παραλία. Στα Λιβάδια αξίζει να επισκεφτείτε τις εκκλησίες του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Γεωργίου και της Αγίας Άννας (στον λόφο «Καστέλλο»). Λίγο πιο έξω από τον οικισμό, σε κοντινή απόσταση από το χωριό, στη θέση Μισοσκάλι, βρίσκονται οι εκκλησίες του Αγίου Νικολάου (14ου αιώνα), της Παναγίας της Πολίτισσας (19ου αιώνα) και των Αγίων Πέτρου και Παύλου με ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες. Κάνοντας βόλτα στα Λιβάδια, σίγουρα θα εντυπωσιαστείτε από το κτήριο του αστυνομικού τμήματος, με θαυμάσια αρχιτεκτονική από την εποχή της ιταλικής κατοχής του νησιού (1912- 1948).
Συνεχίστε τη βόλτα σας προς μικρό μεσαιωνικό λιμάνι του Αγ. Στέφανου, με τον φάρο. Πάνω από το χωριό, στην κορυφή του ορεινού όγκου, δεσπόζει το κάστρο της Αγιοσυκιάς (15ος αι.). Σε μικρή απόσταση (2,5 χλμ ΝΑ) αξίζει να επισκεφθείτε τον γραφικό οικισμό Γερά, με την πηγή «Δεσπότη Νερό». Στην ευρύτερη περιοχή θα δείτε και την αξιόλογη εκκλησία του Ταξιάρχη Μιχαήλ, του 16ου αιώνα. Είναι προσβάσιμο από μονοπάτι και προσφέρει μαγευτική θέα.
Μικρό Χωριό: Το Μικρό Χωριό χτίστηκε το 15ο αι. στους λόφους πάνω από τα Λιβάδια και εγκαταλείφθηκε μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τους κατοίκους του. Μερικοί από αυτούς μετοίκησαν στα Λιβάδια για να ξεκινήσουν μια νέα ζωή καθώς το εμπόριο αναπτυσσόταν γύρω από το λιμάνι. Σήμερα μπορείτε να δείτε τα ερείπια κάστρου, εγκαταλειμμένα μισογκρεμισμένα πετρόχτιστα σπίτια, λιθόστρωτοι δρόμοι, βυζαντινές εκκλησίες (Αγίου Ιωάννη Αβδαλλά, Αγία Ζώνη, Σωτήρας κ.α.) με πανάρχαιες τοιχογραφίες και μοναδική ατμόσφαιρα.
Στο απογυμνωμένο από κάθε ίχνος ζωής χωριό, οι αιωνόβιες βελανιδιές και ελιές στέκουν πάντα εκεί φυλώντας τα μυστικά του παρελθόντος του νησιού και προσφέρουν καταφύγιο στα πουλιά που χτίζουν τις φωλιές τους κάθε άνοιξη. Τα καλοκαίρια, σας προτείνουμε να επισκεφθείτε το Μικρό Χωριό τις βραδινές ώρες, όταν «ξαναζωντανεύει» με after ροκ καταστάσεις στο bar του οικισμού. Φωτίζεται ακόμα και το εσωτερικό παλιών γκρεμισμένων σπιτιών γύρω του, δημιουργώντας μοναδική ατμόσφαιρα! Μένει ανοιχτό μέχρι το πρωί, αφορμή για να απολαύσει κανείς την ανατολή.
Βραχονησίδες: Η Τήλος περιβάλλεται από 16 βραχονησίδες από τις οποίες οι μεγαλύτερες είναι η Αντίτηλος νοτιοανατολικά και ο Γάιδαρος βορειοδυτικά. Με δικό σας σκάφος ή με ναυλωμένο καΐκι από τα Λιβάδια, μπορείτε να επισκεφθείτε τις απομονωμένες ακτές της Τήλου, αλλά και των κοντινών νησιών όπου φωλιάζουν σπάνια είδη πτηνών.
