Το λιμάνι της Τήλου είναι τα Λιβάδια, στον ομώνυμο όρμο στις ανατολικές ακτές του νησιού. Ολόκληρο το νησί έχει χαρακτηριστεί Ζώνη Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ), σύμφωνα με την Κοινοτική Οδηγία για τα Πτηνά, αφού φιλοξενεί πολλά και σπάνια είδη πανίδας και χλωρίδας. Για την ακρίβεια, 400 είδη φυτών και περισσότερα από 100 είδη πτηνών, ζουν διανεμημένα σε 16 διαφορετικούς τύπους οικοσυστημάτων που καθιστούν την Τήλο έναν τόπο εξαιρετικής οικολογικής σημασίας. Από την ορνιθοπανίδα του νησιού ιδιαίτερη θέση, ως προστατευόμενα είδη, έχουν ο σπιζαετός, ο μαυροπετρίτης, ο θαλασσοκόρακας, ο αιγαιόγλαρος, η αετογερακίνα και η χαλκοκουρούνα.
Λόγω της γεωγραφικής θέσης της, η Τήλος αποτελεί σημαντικό μεταναστευτικό σταθμό για πολλά είδη πουλιών μεταξύ των οποίων ο μελισσοφάγος, ο σταχτοτσικνιάς, η αλκυόνα, ο καλαμόκιρκος και ο λευκοτσικνιάς. Κάθε άνοιξη το νησί «εκρήγνυται» σε μια πανδαισία χρωμάτων και αρωμάτων από την ανθοφορία εκατοντάδων ειδών, επιβεβαιώνοντας την πανάρχαια φήμη του, αφού ακόμα και ο μύθος το μνημονεύει για τα θεραπευτικά και αρωματικά βότανά του. Θυμάρι, χαμομήλι, φασκόμηλο, δώδεκα διαφορετικά είδη ορχιδέας, κρίνος της θάλασσας, ασφάκα, αφάνα, αστοιβή, ρίγανη, λαδανιά, αλλά και βελανιδιές, αμυγδαλιές και γραμιθιές δημιουργούν στην Τήλο ένα μαγευτικό σκηνικό που προσφέρει προστασία και τροφή σε πτηνά, έντομα, ερπετά και μικρά θηλαστικά.
Η δική μας επιλογή είναι οι παρακάτω 13 διαδρομές | Διαδρομή 1: Mεγάλο Χωριό-Παραλία Σκάφη 0.9 χιλιόμετρα-15 λεπτά. Το μονοπάτι αυτό αποτελεί τον κύριο τρόπο πρόσβασης σε μια πανέμορφη παραλία που βρίσκεται στα βόρεια του Μεγάλου Χωριού. Ακολουθείτε τον χωματόδρομο που φεύγει βόρεια από τον οικισμό, μέχρι το τέλος του. Από εδώ ξεκινά ένα ευχάριστο μονοπάτι, παράλληλα με τη ρεματιά και με ήπιες κλίσεις. Είναι σύντομο, καθαρό και σηματοδοτημένο με κόκκινα σημάδια. Είναι από τις πιο ευχάριστες διαδρομές στο νησί και καταλήγει στη δίδυμη παραλία της Σκάφης με τη χαρακτηριστική κόκκινη άμμο.
Διαδρομή 2: Άγιος Αντώνιος-Μεγάλο Χωριό 1,1 χιλιόμετρα-20 λεπτά. Η αφετηρία του μονοπατιού βρίσκεται στο χωματόδρομο που ξεκινά από την ακτή, περίπου στο κέντρο του οικισμού. Θα προχωρήσετε παράλληλα με την περίφραξη κάποιων κατοικιών σε μονοπάτι οριοθετημένο με ξερολιθιά. Πρόκειται για την παλιά οδό επικοινωνίας του Μεγάλου Χωριού με το επίνειο του, τον Άγιο Αντώνιο. Το μονοπάτι είναι σε όλο το μήκος του φαρδύ και βατό, με ελαφρά ανηφορική κλίση.
Διαδρομή 3: Μονή Παναγιάς Kαμαριανής-Μονή Αγίου Παντελεήμονα 3,6 χιλιόμετρα-1 ώρα και 30 λεπτά. Είναι η μόνη σηματοδοτημένη πεζοπορική διαδρομή στην Τήλο, και μια από τις ομορφότερες στο νησί. Η ευδιάκριτη αφετηρία του μονοπατιού βρίσκεται μόλις 50 μ. δυτικά από το μοναστήρι της Παναγίας Καμαριανής. Έχουν τοποθετηθεί παγκάκια σε αρκετά σημεία με ωραία θέα και σκιά. Θα περάσετε από την περιοχή Παραδείσι, όπου υπάρχει πηγή με δροσερό νερό, και λίγο παρακάτω θα συναντήσετε το ερημοκλήσι «Κύριε Δόξα Σοι», όπως συνήθιζαν να λένε οι κάτοικοι στο σημείο αυτό, έχοντας ολοκληρώσει το ανηφορικό και πιο δύσκολο τμήμα της διαδρομής. Νερό και δροσερή σκιά θα βρείτε και στο μοναστήρι του Αγίου Παντελεήμονα, στο τέλος της πεζοπορίας σας, όπου μπορείτε να κανονίσετε να έρθει να σας πάρει κάποιος φίλος με όχημα.
Διαδρομή 4: Ελικοδρόμιο-Ιταλικό Παρατηρητήριο 2,3 χιλιόμετρα-2 ώρες. Το μήκος της είναι σχετικά μικρό, αλλά η μεγάλη υψομετρική διαφορά (+400 μ.) καθιστά αυτή την πεζοπορική διαδρομή κατάλληλη μόνο για τους γυμνασμένους και τους αποφασισμένους! Το μονοπάτι ξεκινά από το τέρμα του χωματόδρομου που φεύγει δυτικά από το ελικοδρόμιο. Ο δρόμος διακλαδίζεται ύστερα από τα πρώτα μέτρα και εσείς συνεχίζετε στο δεξιό σκέλος του. Στο τέρμα του συναντάτε την αρχή του μονοπατιού, οριοθετημένη με σειρές από πέτρες, καθώς και μία ενημερωτική πινακίδα για την ιστορία του νησιού.
Το μονοπάτι συνεχίζει δεξιά από τη ρεματιά, την οποία διασχίζει και στη συνέχεια ανηφορίζει προς το ξωκλήσι του Ταξιάρχη. Από το εκκλησάκι αρχίζει μια ανάβαση με ήπιες κλίσεις, για περίπου ένα χιλιόμετρο μέχρι τη δεύτερη ενημερωτική πινακίδα που σας ενημερώνει για την άγρια φύση της Τήλου. Από εκεί και πέρα το έδαφος γίνεται πιο βραχώδες και οι κλίσεις πιο απότομες. Προσπερνάτε μια ανάβλυση νερού σε μια κόψη των βράχων στα δεξιά σας και ακολουθώντας σπειροειδή πορεία, φτάνετε στο Παρατηρητήριο. Λίγο πιο πάνω βρίσκεται το τριγωνομετρικό σημείο καθώς και η τελευταία ενημερωτική ξύλινη πινακίδα που παρουσιάζει τη γεωμορφολογία της Τήλου, κάτι πολύ έξυπνο, καθώς από το σημείο αυτό φαίνεται πανοραμικά ολόκληρο το νησί.
Διαδρομή 5: Μονή Αγίου Παντελεήμονα-Έριστος 7,8 χιλιόμετρα-5 ώρες 30 λεπτά. Πρόκειται για το πιο μακρύ και δύσκολο μονοπάτι του νησιού. Ξεκινά από το γνωστότερο μοναστήρι της Τήλου, όπου υπάρχει και μία παραδεισένια πηγή, και καταλήγει κοντά στην πιο δημοφιλή παραλία του, αυτήν της Ερίστου. Ξεκινάτε αριστερά, πριν από την κύρια είσοδο της Μονής Αγίου Παντελεήμονα, ακολουθώντας το μονοπάτι που πηγαίνει παράλληλα με την περίφραξη του μοναστηριού. Βαδίζετε κάτω από την απόκρημνη κορυφή του Προφήτη Ηλία, σε ευδιάκριτο μονοπάτι με σηματοδότηση. Περνάτε το διάσελο μεταξύ Προφήτη Ηλία και της κορυφής Κεφάλα. Κατόπιν κατηφορίζετε ακολουθώντας τα κόκκινα σημάδια ώσπου να βρεθείτε πάνω από τη ρεματιά που καταλήγει στην παραλία Λιμενάρι.
Το μονοπάτι στο σημείο αυτό δείχνει να χάνεται, αλλά αν κρατηθείτε αριστερά, θα δείτε σε λίγο από κάτω και δεξιά σας το ξωκλήσι της Παναγιάς προς το οποίο κατευθύνεστε. Κατηφορίζετε μέσα στη ρεματιά, προσπερνάτε το εκκλησάκι, και από εδώ αρχίζει μια αρκετά επίπονη ανάβαση, σε ασαφές μονοπάτι, που σας οδηγεί στο διάσελο ανάμεσα στην κορυφή Πατέλα και την τοποθεσία Θερίδια. Μόλις φτάσετε στο ψηλότερο σημείο της διαδρομής, από όπου φαίνεται ο όρμος της Ερίστου, θα διακρίνετε κάποιους κούκους και λίγα ξεθωριασμένα κόκκινα σημάδια, που θα σας οδηγήσουν σε μια στάνη, πάνω από την παραλία του Αγίου Πέτρου. Από εκεί μπορείτε να κατεβείτε στην παραλία ή να συνεχίσετε ως την Έριστο, ακολουθώντας το χωματόδρομο.
Διαδρομή 6: Μεγάλο Χωριό-Αρχαία Ακρόπολη 0,7 χιλιόμετρα-20 λεπτά. Πρόκειται για ένα σύντομο και σαφές μονοπάτι, παρότι αρκετά ανηφορικό, που θα σας οδηγήσει στην αρχαία ακρόπολη και στα βυζαντινά κτίσματα του Μεγάλου Χωριού. Είναι προτιμότερο να το περπατήσετε κατά τις απογευματινές ώρες, λίγο πριν από το ηλιοβασίλεμα. Για να βρείτε την αφετηρία του, θα πάρετε τον τσιμεντόδρομο που φεύγει Β-ΒΑ από το πάρκινγκ του χωριού που στη συνέχεια γίνεται χωματόδρομος. Στο τέρμα του, 100 μ. πιο πάνω, θα συναντήσετε μια συρμάτινη περίφραξη. Στην αυτοσχέδια πόρτα υπάρχει χειρόγραφη πινακίδα που γράφει «Προς Κάστρο» σε διάφορες γλώσσες. Από εδώ αρχίζει το μονοπάτι. Η διαδρομή είναι ανηφορική, κυρίως σε πέτρινα σκαλοπάτια, μέσα από τα όρια της οχύρωσης του αρχαίου οικισμού. Προσπερνάτε τα λείψανα σπιτιών και ναών ώσπου φτάνετε στο ψηλότερο σημείο, όπου βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος και ο ναός του Ταξιάρχη. Το σημείο προσφέρει πανοραμική θέα προς όλη τη δυτική πλευρά του νησιού και προς τον όρμο της Ερίστου.
Διαδρομή 7: Παραλία Άγιος Πέτρος 0,6 χιλιόμετρα-15 λεπτά. Το σύντομο αυτό μονοπάτι ξεκινά από το τέλος του χωματόδρομου που φεύγει ΝΔ της Ερίστου και καταλήγει πάνω από την παραλία του Αγίου Πέτρου. Είναι σηματοδοτημένο με πυκνούς κούκκους και το ίχνος του είναι σαφές, ανάμεσα στα θυμάρια και τις φασκομηλιές. Η παραλία είναι εντελώς ερημική, με ψιλό βότσαλο, αλλά μπορεί να σας απογοητεύσει γιατί το κύμα συχνά βγάζει σκουπίδια που δεν τα μαζεύει κανείς (η δυτική πλευρά της όμως είναι πάντα καθαρή). Μερικά μέτρα πάνω από την παραλία είναι το πανέμορφο πετρόχτιστο ξωκλήσι του Αγίου Πέτρου, που σήμερα χρησιμεύει ως σκιερό καταφύγιο για τα πρόβατα,
Διαδρομή 8: Άγιος Ιωάννης-Γέρα-Κορυφή Κοτσούμπας 5,5 χιλιόμετρα-2 ώρες 30 λεπτά. Η ωραιότερη πεζοπορική διαδρομή στην Τήλο, και μια από τις ωραιότερες στα νησιά του Αιγαίου. Το πρώτο σκέλος της, από το ξωκλήσι του Αγίου Ιωάννη (ανατολικά από τα Λιβάδια) ως τον εγκαταλειμμένο οικισμό Γερά, μήκους 3 χλμ, είναι ένα θαυμάσιος «δρόμος» του παλιού καιρού, πλάτους 2 μ. με πετρόχτιστο πρανές προς τη χαμηλή μεριά της πλαγιάς, σκαμμένος στη βουνοπλαγιά που είναι σκεπασμένη με θυμάρι και φασκόμηλο, με εξαιρετική θέα στον όρμο του Αγίου Ζαχαρία. Στα 2 χλμ θα συναντήσετε και το μονοπάτι που κατηφορίζει προς τις υπέροχες ερημικές παραλίες Δεσπότη Νερό και Αη Ζαχαρίας και ένα σωρό άλλα γιαλούδια.
Τα Γερά είναι ένα χωριό-φάντασμα, εγκαταλειμμένο πολλές δεκαετίες τώρα. Τα πετρόχτιστα σπίτια του στέκονται ακόμα όρθια, παρόλο που έχουν χάσει τις σκεπές τους, με σκορπισμένα θραύσματα της παλιάς ζωής παντού τριγύρω. Το μόνο «ζωντανό» στοιχείο είναι η πηγή δίπλα στους δύο ψηλούς φοίνικες, που ακόμα στάζει δροσερό νερό. Αριστερά από την πηγή συνεχίζει ένα μονοπάτι σηματοδοτημένο με κούκους, το οποίο ανηφορίζει στην ανατολική πλαγιά του Κουτσούμπα και φτάνει ως την κορυφή του, στα 494 μ ύψος, απ’ όπου η θέα είναι εκπληκτική. Το μόνο που υπάρχει σε αυτή την άγρια, ερημική βουνοπλαγιά, είναι θυμάρια, φασκόμηλα, γυμνοί βράχοι και το πέτρινο ερημοκλήσι του Ταξιάρχη. Το μονοπάτι προς την κορυφή δεν είναι σαφές, οι κούκοι αλλού χάνονται και αλλού είναι πυκνοί, αλλά μπορείτε να ανηφορίσετε από οποιοδήποτε γιδόστρατο και να φτάσετε εύκολα στην κορυφή.
Διαδρομή 9: Λιβάδια-Κόκκινη Παραλία-Λεθρά-Μικρό Χωριό-Λιβάδια 8,4 χιλιόμετρα-4 ώρες. Στο βορειοανατολικό άκρο του λιμανιού, πάνω από το ξενοδοχείο «ILIDI ROCK», ξεκινάει το μονοπάτι στο τελείωμα του ασφαλτόδρομου, όπου υπάρχει και πόρτα για τις κατσίκες. Είναι φαρδύ και ελαφρώς ανηφορικό, με υπέροχη θέα προς τη θάλασσα. Μετά από 1,8 χλμ θα δείτε στα δεξιά σας την Κόκκινη Παραλία, την οποία μπορείτε να προσεγγίσετε σε 10΄ από τη διακλάδωση, ακολουθώντας τους κούκους. Συνεχίζοντας στο αριστερό σκέλος της διακλάδωσης, έπειτα από 500 μ., θα δείτε στα αριστερά σας το μονοπάτι που θα ακολουθήσετε αργότερα, για να πάτε στο Μικρό Χωριό.
Για την ώρα, κατηφορίστε ευθεία (βόρεια), και μετά από 500 μ. έχετε φτάσει στην όμορφη και ερημική παραλία Λεθρά, ιδανικό σημείο για κολύμπι. Από τα Λεθρά, ανηφορίζετε προς τα πίσω στο ίδιο μονοπάτι για 500 μ. και επιστρέφετε στη διασταύρωση που προαναφέραμε, σημαδεμένη με έναν κούκο, όπου στρίβετε δεξιά (δυτικά), και μετά από 900 μ. έχετε φτάσει στην πηγή Πόταμος, όπου μπορείτε να γεμίσετε το παγούρι σας με δροσερό νερό. Από εδώ, ακολουθείτε τον χωματόδρομο προς τα δυτικά και μετά από 500 μ. έχετε βγει στον κεντρικό ασφαλτόδρομο του νησιού. Τον διασχίζετε και λίγα μέτρα δεξιότερα (βόρεια) βλέπετε το μονοπάτι που συνεχίζει ανηφορικό ανάμεσα στις ξερολιθιές. Λίγο πιο πάνω υπάρχουν και κόκκινα σημάδια, αλλά το μονοπάτι δεν είναι σε πολύ καλή κατάσταση.
Έπειτα από 20 λεπτά φτάνετε στο Μικρό Χωριό, λίγο πριν από το πάρκινγκ. Μετά την επίσκεψη στο Μικρό Χωριό, κατηφορίζετε στο χωματόδρομο που φεύγει νότια του οικισμού. Περίπου 150 μ. πιο κάτω, φεύγει στα αριστερά ένα μονοπάτι, ανάμεσα στα χαλάσματα, δίπλα σε έναν στύλο της ΔΕΗ. Μετά από 700 μ. βγαίνετε στον τσιμεντόδρομο και συνεχίζετε ακριβώς απέναντι. Το μονοπάτι συνεχίζει κατηφορικό και στα 100 μέτρα συναντάτε πυροσβεστικό κρουνό. Κατεβαίνετε λίγο ακόμη ώσπου φτάνετε στον κεντρικό ασφαλτόδρομο. Τον διασχίζετε και λίγο δεξιότερα υπάρχει πόρτα αριστερά σας την οποία ανοίγετε για να περάσετε την περίφραξη. Το μονοπάτι συνεχίζει παράλληλα με την άσφαλτο από την εσωτερική πλευρά του συρματοπλέγματος. Έπειτα από 250-300 μέτρα συναντάτε κι άλλη πόρτα, την ανοίγετε και συνεχίζετε μέχρι την επόμενη πύλη που σας οδηγεί στον περιφερειακό ασφαλτόδρομο πίσω από τα πρώτα σπίτια του οικισμού των Λιβαδιών.
Διαδρομή 10: Παραλία Θόλος 1,3 χιλιόμετρα-25 λεπτά. Η αφετηρία βρίσκεται πάνω στον κεντρικό ασφαλτόδρομο, νότια του Κάστρου της Αγριοσυκιάς, όπου υπάρχει και πινακίδα «προς ΘΟΛΟ». Περνάτε το συρματόπλεγμα και μπαίνετε στο ευδιάκριτο μονοπάτι με τα κόκκινα σημάδια. Έπειτα από 5 λεπτά περνάτε μέσα από ένα μικρό αλώνι και σε λίγο αρχίζετε να κατεβαίνετε προς την αριστερή κοίτη, έχοντας πια οπτική επαφή με την παραλία. Κόκκινα σημάδια υπάρχουν σε τακτά διαστήματα. Σε 20 λεπτά συναντάτε τη δεξιά κοίτη της ρεματιάς και συνεχίζετε κατά μήκος της, μέχρι να φτάσετε στην παραλία.
Διαδρομή 11: Παραλία Άγιος Σέργιος 1,5 χιλιόμετρα-50 λεπτά. Συνεχίζοντας νοτιότερα στον ασφαλτόδρομο μετά την παραλία Θόλος, φτάνετε σε διασταύρωση με χωματόδρομο. Περίπου 100 μ. μετά τη διασταύρωση βρίσκεται η αφετηρία του μονοπατιού, όπου υπάρχει και ταμπέλα «Άγιος Σέργιος». Το μονοπάτι είναι στην ουσία μια γιδόστρατα σηματοδοτημένη με κούκους. Ακολουθείτε πορεία ΝΑ, ανάμεσα στις δυο κορυφές και, αφού περάσετε το διάσελο, αντικρίζετε την παραλία του Αγίου Σέργιου. Η γιδόστρατα κατεβαίνει απότομα και γίνεται δυσδιάκριτη, αλλά σας καθοδηγούν οι κούκοι. Κατεβαίνετε στην πλαγιά που βρίσκεται πάνω από τη δυτική πλευρά της παραλίας.
Διαδρομή 12: Μικρό χωριό-Σπήλαιο Χαρκαδιό 2,9 χιλιόμετρα-1 ώρα 45 λεπτά. Από το μικρό κάστρο που βρίσκεται στην άκρη του Μικρού Χωριού, ακολουθείτε το μονοπάτι που κατηφορίζει προς τα βόρεια, ανάμεσα από τα εγκαταλειμμένα κτήματα. Σε πολλά σημεία του δεν είναι μπερδεύεται με τα γιδόστρατα που υπάρχουν πολλά σε αυτόν τον βοσκότοπο, αλλά το πεδίο είναι βατό και η πορεία σας είναι προς τα βόρεια, και ελαφρώς κατηφορική. Μετά από 1,6 χλμ έχετε φτάσει σε ένα πλάτωμα, μερικά μέτρα ψηλότερα από τον κεντρικό δρόμο, όπου ακολουθείτε το πιο βολικό μονοπάτι-γιδόστρατο προς τα βόρεια, ανάμεσα στα εγκαταλειμμένα κτήματα και το αραιό δάσος με τις βελανιδιές.
Θα περάσετε από τη βάση της πλαγιάς πάνω στην οποία είναι χτισμένο το κάστρο της Μισαριάς, το παλιό ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, και θα βγείτε στην άσφαλτο, στο σημείο ακριβώς που βρίσκεται το Μουσείο Παλαιοντολογίας. Εδώ βεβαίως, αξίζει να επισκεφθείτε το σπήλαιο Χαρκαδιό, και το κάστρο της Μισαριάς. Για να πάτε στο κάστρο περάστε μέσα από το άνοιγμα της περίφραξης που θα δείτε μερικά μέτρα βόρεια από το σπήλαιο.
Διαδρομή 13: Λιβάδια-Κάστρο Αγριοσυκιάς 3,2 χιλιόμετρα-1 ώρα 45 λεπτά. Μια σταθερά ανηφορική διαδρομή που σας φέρνει στο ωραιότερο σημείο θέας στην κεντρική Τήλο. Το παλιό μονοπάτι είναι πνιγμένο στην άγρια βλάστηση δυστυχώς, και σε πολλά σημεία του χαλασμένο από τους χωματόδρομους που ανοίχτηκαν πρόσφατα, αλλά παρόλα αυτά αξίζει να το περπατήσετε. Ακολουθήστε τον ασφαλτοστρωμένο δρόμο νότια προς Παναγία Πολίτισσα, και στη διασταύρωση με τον ασφαλτόδρομο προς Αγία Άννα, θα δείτε δεξιά σας την αρχή του καλντεριμιού που ανηφορίζει προς τα νότια, παράλληλα και μερικά μέτρα ψηλότερα από τον ασφαλτόδρομο.
Μετά από 600 μ. το μονοπάτι καταλήγει σε χωματόδρομο, τον οποίο ακολουθείτε προς τα νότια μέχρι να βγείτε στην άσφαλτο. Ακριβώς στο σημείο αυτό, θα δείτε τις παλιές ξύλινες πινακίδες που σηματοδοτούν το μονοπάτι που ανηφορίζει προς τα βόρεια, περνάει δίπλα από δύο ερειπωμένα βυζαντινά ξωκλήσια, και καταλήγει στο εντυπωσιακό κάστρο της Αγριοσυκιάς, με την εκπληκτική θέα. Για την επιστροφή σας ακολουθείτε αντίστροφα το ίδιο μονοπάτι, αλλά υπάρχει και η επιλογή να κατηφορίσετε στη βουνοπλαγιά προς τα βορειοδυτικά, ακολουθώντας το δυσδιάκριτο μονοπάτι που σε πολλά σημεία χάνεται μέσα στη βλάστηση ή μπλέκεται με γιδόστρατα, και αν είστε τυχεροί θα βγείτε μετά από 900 μ. στο βυζαντινό ναό της Αγίας Άννας.
