Το τούρκικο όνομα με το οποίο εξακολουθεί να είναι γνωστό το παραποτάμιο δάσος που απλώνεται εντυπωσιακά γύρω από τις όχθες του Νέστου (κοτζά ορμάν σημαίνει «μέγα δάσος») μεταφέρει και στις δικές μας ημέρες κάτι από το δέος που προκαλεί εδώ και αιώνες. Πράγματι, πολλοί από όσους έχουν ταξιδέψει στο δυτικό τμήμα της περιφερειακής ενότητας Ξάνθης και το έχουν επισκεφθεί κάνουν λόγο για την τελευταία «ζούγκλα» που υπάρχει στην Ευρώπη (τηρουμένων βέβαια όλων των αναλογιών). Γεγονός που έρχεται και δένει με τις αρχαιότερες γνωστές αναφορές: ο Ηρόδοτος, χαρακτηριστικά, γράφει ότι το δάσος είχε ακόμα λιοντάρια στην εποχή των Περσικών Πολέμων (480 π.Χ.), ενώ εντυπωσιασμένος στάθηκε αργότερα και ο Αριστοτέλης. Ασφαλώς, το υδροχαρές αυτό δάσος χρωστά τα πάντα στην ευεργετική παρουσία του Νέστου.
Άλλωστε ο τελευταίος συγκαταλέγεται στα 5 μεγαλύτερα ποτάμια της Ελλάδας-και δεν είναι τυχαίο ότι στην αρχαιότητα λατρευόταν ως θεός. Είναι λοιπόν τα νερά του που αποτελούν θεμέλιο του όλου οικοσυστήματος, το οποίο έχει συχνά εντυπωσιάσει τον διεθνή επιστημονικό κόσμο τόσο με τη χλωρίδα του, όσο και με την πανίδα του. Δίπλα στις επιβλητικές όχθες του Νέστου απλώνονται εκτάσεις γεμάτες σφενδάμια, λεύκες άσπρου και μαύρου τύπου, σκλήθρα, αλλά και μελιές (γνωστές και ως αγριοπασχαλιές) της ολότριχης ποικιλίας: ένα σπάνιο δέντρο, που σε όλη την Ευρώπη φύεται μόνο σε αυτό το παραποτάμιο δάσος και στη Δοβρουτσά της Ρουμανίας. Κάποτε, μάλιστα, θεωρούσαν το ξύλο του ανάμεσα στα πολυτιμότερα του κόσμου. Στο πλούσιο αυτό δάσος ζούσαν ανέκαθεν μεγάλοι πληθυσμοί άγριων ζώων.
Παλιότερα οι ισχυρισμοί του Ηρόδοτου για λιοντάρια που επιτέθηκαν στα διερχόμενα στρατεύματα του Ξέρξη δεν γίνονταν και πολύ πιστευτοί, πλέον όμως θεωρούνται βάσιμοι. Στα πιο πρόσφατα χρόνια, πάλι, αφθονούσαν εδώ οι λύκοι, τα αγριογούρουνα, οι λύγκες και τα τσακάλια, αλλά και τα ζαρκάδια, καθώς και οι φασιανοί. Σημαντικό είναι, επίσης, ότι από τον Φεβρουάριο μέχρι τον Απρίλιο το Κοτζά Ορμάν εξακολουθεί να αποτελεί αγαπημένο τόπο των μελισσών της ευρύτερης περιοχής. Είναι αλήθεια, βέβαια, ότι το υπέροχο δάσος υπέφερε τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας. Κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο, λ.χ., κάηκε μια σημαντική του έκταση κατά τη διάρκεια των εχθροπραξιών, ενώ στη δεκαετία του 1950 μεγάλο τμήμα του εκχερσώθηκε ώστε να δημιουργηθούν καλλιέργειες. Κάτι που όχι μόνο δεν απέφερε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αλλά ζημίωσε σημαντικά και το οικοσύστημα.
Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσμα να σώζεται σήμερα ένα μικρό μόνο τμήμα του δάσους που εκτεινόταν γύρω από τον Νέστο κατά το ξεκίνημα του 20ού αιώνα. Ακόμα κι έτσι, όμως, με μέγεθος περίπου 4.500 στρεμμάτων, το Κοτζά Ορμάν εξακολουθεί να εντυπωσιάζει. Άλλωστε πλέον επικρατούν διαφορετικές νοοτροπίες, χάρη στις οποίες έχει αναγνωριστεί η περιβαλλοντική του σημασία. Με αποτέλεσμα και να προστατεύεται σε επίσημο επίπεδο, αλλά και να γίνονται προσπάθειες να αναδειχθεί σε πόλο εναλλακτικού τουρισμού, ως οικολογικό πάρκο με πανευρωπαϊκή ακτινοβολία.
Πώς θα πάτε: Αν και το μεγαλύτερο τμήμα του Κοτζά Ορμάν βρίσκεται στην Ξάνθη, η πιο εύκολη πρόσβαση είναι μέσω Καβάλας. Θα πρέπει να μεταβείτε στην Κεραμωτή, στο Κέντρο Πληροφόρησης Δέλτα Νέστου, από όπου θα ακολουθήσετε το σχεδιασμένο μονοπάτι. Η διαδρομή είναι κυκλική, κινείται προς τα βορειοανατολικά μπαίνοντας αρκετά μέσα στο δάσος και έχει συνολικό μήκος 650 μέτρα. Θεωρείται εύκολη, αξίζει μάλιστα να επισημανθεί ότι ο Δήμος Νέστου έχει μεριμνήσει ώστε να είναι προσβάσιμη και σε άτομα με αναπηρίες. Εντωμεταξύ, λίγο πιο πάνω από την Κεραμωτή (βορειοανατολικά από το χωριό Μοναστηράκι), θα βρείτε και το Κέντρο Υποδοχής Επισκεπτών Παραποτάμιου Δάσους Νέστου.
