Την ιστορία του ονόματος της Σπάρτης εντοπίζουμε στις αφηγήσεις του περιηγητή Παυσανία. Σύμφωνα με τα όσα μας κληροδότησε η Σπάρτη ήταν η κόρη του Ευρώτα απόγονος της βασιλικής οικογένειας των Λελέγων για χάρη της οποίας χτίστηκε η αρχαία πόλη. Υπήρξε ένα από τα ισχυρότερα μυκηναϊκά κέντρα ενώ κυριάρχησε και στην κλασική Ελλάδα όντας το αντίπαλο δέος της Αθήνας. Η θέση της στη μέση της εύφορης κοιλάδας του Ευρώτα της έδωσε από νωρίς απλόχερα τον πλούτο της γης με το δέντρο της ελιάς να αποτελεί μέχρι και σήμερα σύμβολο της πόλης. Δυστυχώς παρά την μακραίωνη ιστορία της φυσικά φαινόμενα όπως οι σεισμοί αλλά και η επανοικοδόμηση της πόλης πάνω στη θέση της παλαιάς δεν έχουν αφήσει μνημεία αντίστοιχου μεγέθους με την αίγλη της.
Ωστόσο πρόκειται για την πρώτη πόλη της νεότερης Ελλάδας που οικοδομήθηκε βάση πολεοδομικού σχεδίου. Ως αποτέλεσμα αυτού διαθέτει μεγάλες πλατείες, πλατιούς, δεντροφυτεμένους δρόμους και αρκετά εντυπωσιακά νεοκλασικά κτίρια όπως είναι το Δημαρχείο (1909) στην κεντρική πλατεία της πόλης, το αρχαιολογικό μουσείο, το παλαιό δικαστικό μέγαρο (1837), η Κουμαντάρειος Πινακοθήκη κ.α. Από την πόλη που ανέθρεψε έναν ήρωα όπως τον Λεωνίδα δεν θα μπορούσε να λείπει και το αντίστοιχο μνημείο. Μπροστά λοιπόν από το εθνικό στάδιο βρίσκεται το επιβλητικό άγαλμα του Λεωνίδα έργο του Βάσου Φαληρέα από εδώ ξεκινάει και η κατάφυτη λεωφόρος Κ. Παλαιολόγου η οποία μετά από 44χλμ. οδηγεί στο Γύθειο. Σε ελαφρώς ορεινότερο επίπεδο από το άγαλμα υπάρχει το Λεωνιδαίον γνωστό και ως «Ο τάφος του Λεωνίδα».
Πρόκειται για ένα ναόσχημο οικοδόμημα που χρονολογείται στον 5ο αι. π.Χ. και σε αυτό αποδίδονταν τιμές στον ήρωα. Ωστόσο το εάν πρόκειται για τον πραγματικό τάφο του αυτό αμφισβητείται από αρχαιολόγους και ιστορικούς καθώς ο ήρωας φέρεται να τάφηκε στις Θερμοπύλες μαζί με τους 300 στρατιώτες του. Κινούμενοι ακόμα ορεινότερα οδηγούμαστε στην αρχαία Ακρόπολη της Σπάρτης στην οποία συναντάμε ευρήματα όπως το Ιερό της Χαλκιοίκου Αθηνάς του οποίου οι τοίχοι σύμφωνα με την παράδοση ήταν επενδεδυμένοι με χαλκό. Στην περιοχή βρίσκονται επίσης το αρχαίο θέατρο, λείψανα καταστημάτων, ένα μεγάλο κυκλικό οικοδόμημα άγνωστης χρήσης καθώς και λείψανα βυζαντινού ναού, ενδεχομένως του Οσίου Νίκωνος (10ος αι. μ.Χ.).
Κατεβαίνοντας την κοιλάδα και στις όχθες του Ευρώτα συναντάμε το ιερό της Ορθίας Αρτέμιδας (6ος αι. π.Χ.) ένας από τους σημαντικότερους ναούς της αρχαίας πόλης ο οποίος ενδεχομένως να συνδέονταν με τα μικρά παιδιά. Ανάμεσα στα αξιοθέατα που συναντάμε σε κοντινή απόσταση από την πόλη βρίσκονται επίσης ο μυθικός τάφος του Μενελάου και της Ωραίας Ελένης, το Μενελάϊον, το Ιερό του Αμυκλαίου Απόλλωνα, το αρχαιότερο σε λειτουργία γεφύρι της Ευρώπης (1ος αι. π.Χ.) και φυσικά μόλις 6 χλμ. από την πόλη βρίσκεται και ο ιστορικός Μυστράς.
Προϊόντα και γαστρονομία: Η εύφορη κοιλάδα του Ευρώτα προσέφερε το ιδανικότερο κλίμα για την ανάπτυξη παραγωγικών ελαιώνων ήδη από την αρχαιότητα. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που η ελιά χαρακτηρίζεται και ως «το χρυσάφι της λακωνικής γης». Από το Δεκέμβριο του 2002 λειτουργεί και το Μουσείο της Ελιάς και του ελληνικού λαδιού ενώ κάθε χρόνο, το πρώτο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου διοργανώνεται στη Σελασία η γιορτή Ελιάς και Λαδιού με προβολή των ανάλογων τοπικών προϊόντων. Μία άλλη σημαντική καλλιέργεια αποτελούν τα εσπεριδοειδή με πρωταγωνιστή τα πορτοκάλια ενώ έμφαση έχει δοθεί και στην αμπελουργία με αρκετές βιολογικές παραγωγές και ετικέτες που κερδίζουν συνεχώς έδαφος και φήμη.
Οι δύο μεγάλοι ορεινοί όγκοι, ο Ταΰγετος και ο Πάρνωνας, αποτελούν την καλύτερη βάση για τους μελισσουργούς της περιοχής οι οποίοι παράγουν μέλι εξαιρετικής ποιότητας με ιδιαίτερη γεύση και άρωμα. Τα ορεινότερα χωριά φημίζονται για τις καστανιές τους και στο χωριό Άρνα κάθε χρόνο στα τέλη του Οκτώβρη διοργανώνεται η γιορτή του κάστανου ένα τριήμερο φεστιβάλ με κάστανα, καρύδια και άφθονο τσίπουρο. Ανάμεσα όμως στα ξεχωριστά προϊόντα της περιοχής βρίσκουμε και ξεχωριστά αλλαντικά όπως είναι το σύγκλινο, παστό χοιρινό κρέας το οποίο έχει καπνιστεί με σχίνα και κέδρο και έχει αρωματιστεί με πορτοκαλόφλουδα. Στα νερά των ποταμιών έχουν στηθεί ιχθυοτροφεία με εξαιρετική παραγωγή πέστροφας και σολομού ενώ τα λαλάγγια (τοπικά ζυμαρικά) και τα αποξηραμένα άγρια χόρτα είναι μερικά από τα ιδιαίτερα τοπικά εδέσματα.
