Ξεκινήσαμε τη γνωριμία μας με τα χωριά των συνόρων, στο Β.Α. άκρο του Έβρου, από τα Μαράσια, που βρίσκεται απέναντι από τις Καστανιές και τον εκεί συνοριακό σταθμό με την Τουρκία. Ανάμεσα στα δύο χωριά, ρέει ο Άρδας, παραπόταμος του Έβρου, που σχηματίζει και αμμουδερές παραλίες στις όχθες του. Ο Άρδας πηγάζει από βουλγαρικό έδαφος. Το συνολικό του μήκος αγγίζει τα 241 χλμ, από τα οποία τα τελευταία 49 στην Ελλάδα και στον βόρειο Έβρο. Στα Μαράσια τα νερά του, σμίγουν με αυτά του ποταμού Έβρου, που αποτελεί φυσικό σύνορο Ελλάδας και Τουρκίας.
Συνολικά 14 χωριά βρίσκονται δίπλα στις όχθες του, στο Τρίγωνο του Έβρου, με μεγαλύτερα τα Ρίζια και τις Καστανιές. Τα Μαράσια είναι τόπος καταγωγής της οικογένειας Μαρασλή και του μεγαλέμπορου και Εθνικού Ευεργέτη Γρηγορίου Μαρασλή (1780-1851). Ο κεντρικός δρόμος του χωριού, καταλήγει στο σπίτι που έζησε τα τελευταία 50 χρόνια της ζωής της η Βασιλική Λαμπίδου-Φωτάκη, γνωστή και ως «Κυρά των Μαρασίων».
Η Κυρά των Μαρασίων: Ήταν η γυναίκα που κάθε πρωί ύψωνε την ελληνική σημαία έξω από το σπίτι της, λίγα μέτρα από την ελληνοτουρκική μεθόριο, και φρόντιζε τους στρατιώτες του κοντινού φυλακίου σαν παιδιά της. Το 2007 η Ακαδημία Αθηνών τίμησε την κυρά Βασιλική, η οποία απεβίωσε πέντε χρόνια αργότερα σε ηλικία 107 ετών. Η προτομή της δίπλα στο μικρό σπιτικό της, θυμίζει σε όλους την ανιδιοτελή προσφορά και την αγάπη, μιας άλλης «Κυράς της Ρω» στο βόρειο άκρο της πατρίδας μας αυτή την φορά. Απέναντι ακριβώς από την μικρή σιδηροδρομική στάση, μόλις 100 μ. από τον ποταμό Έβρο, βρίσκεται το καφέ «Άνοδος» που οι περισσότεροι γνωρίζουν ως το καφέ της Βάσως.
Η ιδιοκτήτρια Βάσω Κατριβέση, εγκατέλειψε πριν από δέκα χρόνια την Αθήνα, στην αρχή της μεγάλης οικονομικής κρίσης, για να επιστρέψει μόνιμα στον τόπο καταγωγής της. Το μικρό καφέ, που από το μπαλκόνι του έχει θέα τον Έβρο και την απέναντι τουρκική πλευρά, έχει εξελιχθεί σε must προορισμό στην περιοχή μια και συχνά διοργανώνει όμορφα live, με την Βάσω ενίοτε στο μικρόφωνο. Το δημογραφικό είναι το σημαντικότερο πρόβλημα της περιοχής, που θα επιβεβαιωθεί και με τα αποτελέσματα της πρόσφατης απογραφής. Ο μόνιμος πληθυσμός στα παρόχθια χωριά του βόρειου Έβρου, δεν ξεπερνάει σήμερα τους 1.500 κατοίκους, με τους θανάτους να είναι εννέα φορές περισσότεροι από τις γεννήσεις. Αυτό είναι και το σημαντικότερο πρόβλημα στην ακριτική περιοχή.
Στην περιοχή λειτουργεί και το μοναδικό επισκέψιμο οινοποιείο, αποσταγματοποιείο και ποτοποιείο στον Βόρειο Έβρο. Εκτείνεται στην κορυφή ενός λόφου, κατάφυτου με αμπελώνες. Στα «Εβρίτικα Κελάρια» οινοποιούνται από επιλεγμένες ποικιλίες σταφυλιού, όλα τα κόκκινα και λευκά κρασιά με όλο το μεράκι, την ιστορία και την τέχνη των ντόπιων ανθρώπων . Το επόμενο χωριό, ανηφορίζοντας παράλληλα με τον Έβρο, είναι ο Δίλοφος που αποτελεί το καλύτερο σημείο για να δούμε το φημισμένο Τριεθνές του Έβρου. Το κοινό σημείο συνόρων Ελλάδας, Τουρκίας και Βουλγαρίας, ένα από τα τρία ανάλογα σημεία της χώρας μας (τα άλλα είναι στους Ψαράδες των Πρεσπών και στο δυτικό Μπέλλες).
Με θέα το Τριεθνές: Ο Δίλοφος, είναι από τα χωριά της περιοχής που χρόνος φαίνεται πως μετράει πλέον αντίστροφα. Με λιγότερους από 40 κατοίκους οι γειτονιές θυμίζουν-κυριολεκτικά-χωριό «φάντασμα». Στους παρακείμενους λόφους λειτουργούσαν παλαιότερα μεταλλεία λιγνίτη. Το «λουκέτο» και το σφράγισμα των στοών οδήγησε στη μετανάστευση και στην αρχή του τέλους για τον Δίλοφο. Έξω από το κλειστό καφενείο «Ο Έβρος», έβαλε «λουκέτο» με το θάνατο του τελευταίου του ιδιοκτήτη, μας περιμένει ο Παναγιώτης Κυριαλάνης, αγρότης στο επάγγελμα και νεότερος-σε ηλικία-κάτοικος.
Ο Παναγιώτης καλλιεργεί τα χωράφια του δίπλα στον Έβρο και στα σύνορα, ελπίζοντας σε καλύτερες μέρες για το χωριό και την περιοχή. Με το φορτηγάκι 4x4 μας οδηγεί από αγροτικούς δρόμους σε παρακείμενο λόφο, όπου μπορούμε να δούμε καλύτερα τη θέα προς το Τριεθνές και τις «απέναντι» πλευρές, Βουλγαρία και Τουρκία. Η θέα πραγματικά εντυπωσιάζει και ταυτόχρονα προβληματίζει. Ο τουρκικός συνοριακός σταθμός του Καπί Κουλέ, αποτελεί από μόνος του μια μικρή πόλη, ενώ στην ίδια περιοχή λειτουργούν μεγάλα εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας. Κάθε σύγκριση με την κατάσταση που επικρατεί στην ελληνική πλευρά, προκαλεί απογοήτευση και προβληματίζει.
Αφήνουμε πίσω μας τον Δίλοφο και κινούμαστε Β.Δ. παράλληλα με τον ποταμό Έβρο, προς το «κεφαλοχώρι» Δίκαια, που σήμερα δεν ξεπερνάει τους 500 κατοίκους. Στα δεξιά μας ο ποταμός και η νησίδα «Α» που μοιράζονται Ελλάδα, Τουρκία και Βουλγαρία. Η τσιμεντένια τριγωνική πυραμίδα, ύψους ενός μέτρου, έχει ζωγραφισμένη σε κάθε έδρα της την αντίστοιχη σημαία. Φτάνουμε στα Δίκαια. Στην μεταπολεμική αντίληψη το χωριό «δαιμονοποιήθηκε» ως τόπος «εξορίας» ανεπιθύμητων δημοσίων υπαλλήλων, στρατιωτικών κ.α. με την φράση-κλισέ : «θα σε στείλω στα Δίκαια» να φαντάζει ως απειλή. Όσοι όμως βρέθηκαν στο ακριτικό χωριό, ακόμη μιλούν για την φιλοξενία και τη ζεστασιά των ντόπιων που αντιλαμβάνεται αμέσως ο επισκέπτης σαν καθίσει για καφέ στα γραφικά καφενεία της πλατείας. Στο κέντρο του χωριού, υπάρχουν πινακίδες για τα οργανωμένα μονοπάτια που εκτείνονται στην περιοχή και είναι ιδανικά για πεζοπορία και χαλάρωση.
Στην «πινέζα»: Το Ορμένιο είναι το βορειότερο χωριό του Έβρου και της Ελλάδας (450 κατ.). Εδώ οι ρυθμοί δεν έχουν καμία σχέση με αυτούς που γνωρίζουμε και ζούμε οι περισσότεροι. Η στάση του τρένου απέχει μόλις 500 μ. από τον Έβρο, που στο σημείο αυτό αποτελεί φυσικό σύνορο με την Βουλγαρία. Από εδώ κατάγεται ο Βελισάριος, ο μεγαλύτερος στρατηγός του Βυζαντίου, που είχε καταστείλει τον 6ο αιώνα μ.Χ. τη Στάση του Νίκα. Στη συνέχεια κινούμαστε προς την «ενδοχώρα» του Τριγώνου και το χωριό Πετρωτά στο Β.Δ. άκρο του Έβρου, δίπλα στα σύνορα με τη Βουλγαρία. Το χωριό ήταν παλαιότερα σημαντικό κέντρο εξόρυξης πετρωμάτων ενώ οι ντόπιοι λιθοξόοι φημίζονταν για την τέχνη τους. Είναι από τα χωριά της περιοχής με έντονο παραδοσιακό χρώμα, εξαιτίας των πετρόχτιστων σπιτιών, με τα κεραμίδια και τα ξύλινα μπαλκόνια.
Στην κεντρική πλατεία στέκει επιβλητικό το άγαλμα του λιθοξόου, προς τιμήν των ντόπιων τεχνιτών της πέτρας. Στον πετρόκτιστο παραδοσιακό μύλο που έχει αναπαλαιωθεί, λειτουργεί το Μουσείο Πέτρας, όπου εκτίθενται τα πετρώματα της περιοχής αλλά και τα προϊόντα που προέκυψαν από την επεξεργασία τους (μυλόπετρες, γουδιά, γούρνες κ.α.), καθώς και πληροφορίες για τη γεωλογία της περιοχής, τα χαρακτηριστικά των πετρωμάτων, τις θέσεις εξόρυξης, τις τεχνικές λάξευσης, τα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν κ.α.
Στην μεγαλύτερη μονάδα εκτροφής αγρίων θηραμάτων στην Ελλάδα: Συνεχίζουμε νότια προς το χωριό Πεντάλοφος, για να γνωρίσουμε τη μεγαλύτερη μονάδα εκτροφής αγρίων θηραμάτων στην Ελλάδα. Ο δρόμος από τα Πετρωτά, που ελίσσεται ανάμεσα στους χαμηλούς γήλοφους με το τοπίο να θυμίζει Τοσκάνη, μας οδηγεί στην πρότυπη μονάδα «Ευρωθήραμα». Το θέαμα μας εντυπωσιάζει πραγματικά. Εκατοντάδες ζαρκάδια, ελάφια, αγριογούρουνα, λαγοί, πέρδικες, και φασιανοί, αναπαράγονται σε μεγάλους αριθμούς και εμπλουτίζουν βιοτόπους και κυνηγετικές περιοχές. Τμήμα του εκτροφείου είναι επισκέψιμο, δίνοντάς μας τη δυνατότητα να παρατηρήσουμε τα ζώα στο φυσικό τους περιβάλλον.
Η δουλειά που έχει κάνει η οικογένεια του Μανώλη Χατζηπαναγιώτου είναι εκπληκτική, με πολύ αγάπη, πάθος και μεράκι. Πρόκειται για μία εμπειρία ιδανική για όλη την οικογένεια. Το συγκρότημα περιλαμβάνει παραδοσιακό ξενώνα, από πέτρα και ξύλο απόλυτα εναρμονισμένο με το φυσικό περιβάλλον, καθώς και εστιατόρια με μοναδικά ξεχωριστά πιάτα όλα αποκλειστικά με κρέας παραγωγής του εκτροφείου. Εμείς γευτήκαμε τα πιάτα της Ελένης, δίπλα στο τζάκι. Αγριογούρουνο στιφάδο, ελάφι στο φούρνο και λουκάνικο ανάμεικτο. Αν βρεθείτε στην περιοχή, επισκεφθείτε το «Ευρωθήραμα», τόσο για όσα θα δείτε, αλλά κυρίως για όσα γευτείτε.
Το οδοιπορικό μας στην περιοχή ολοκληρώθηκε στο γραφικό χωριό Σπήλαιο, όπου ανηφορίσαμε προς το αναψυκτήριο στη θέση «Κορυφή», με μοναδική θέα στον κάμπο του Άρδα και την Αδριανούπολη. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί και η Αρχαιολογική-Εκπαιδευτική έκθεση Σπηλαίου, όπου μέσα από πλούσιο φωτογραφικό υλικό, εκμαγεία γλυπτών, ανάγλυφων και ενεπίγραφων επιτύμβιων στηλών, μακέτες μνημείων κ.α. αποκτήσαμε πλήρη εικόνα για την αρχαία ιστορία και τα ευρήματα που ήρθαν στο φως, στο βορειότερο άκρο της χώρας μας. Στο Σπήλαιο δραστηριοποιείται ο αγροτουριστικός Συνεταιρισμός Γυναικών Τριγώνου Έβρου «Γαία», που παράγει παραδοσιακά προϊόντα με υλικά αποκλειστικά από ντόπιους παραγωγούς και με τον ίδιο ακριβώς τρόπο όπως οι παλαιότεροι.
Βρήκαμε θρακιώτικα ζυμαρικά, με τον τραχανά να έχει την τιμητική του, λικέρ, μαρμελάδες, γλυκά του κουταλιού κ.α. Αξίζει να ανηφορίσετε προς το «Τριεθνές» και στα χωριά του Τριγώνου στον Βόρειο Έβρο, για να γνωρίσετε όμορφους και φιλόξενους ανθρώπους, μιας Ελλάδας που επιμένει αυθεντικά. Τα Δίκαια απέχουν από την Αθήνα 941 χλμ. (9 ώρες και 40 λεπτά) και από την Θεσσαλονίκη 445 χλμ. (4 ώρες και 42 λεπτά). Πλησιέστερο αεροδρόμιο είναι το «Δημόκριτος» της Αλεξανδρούπολης (144 χλμ / 1 ώρα 40 λεπτά). Στα χωριά της περιοχής υπάρχουν ταβέρνες, ενώ ξενώνας λειτουργεί στον Πεντάλοφο καθώς και ξενοδοχεία στην Ορεστιάδα.
