Ήσυχο, με αργούς, βουνίσιους ρυθμούς, το Οροπέδιο ξεχωρίζει από το υπόλοιπο-πιο τουριστικό και κοσμοπολίτικο-Λασίθι. Παρά την κάπως απόμακρη θέση του, ανακαλύπτω ότι μια δόση Οροπεδίου υπάρχει σε κάθε κρητική γωνιά, η εύφορη γη του προμηθεύει με όλα τα καλά-πατάτες, ντομάτες, πιπεριές, κολοκύθια, φασόλια, ρεβίθια, μήλα, αχλάδια, καρπούζια κ.λπ.-τις λαϊκές του νησιού. Ο αγροτικός χαρακτήρας του, πάντως, δεν είναι κάτι καινούργιο. Παρότι κατά την ενετοκρατία η περιοχή είχε εγκαταλειφθεί για μια περίοδο, επειδή οι Ενετοί φοβούνταν ότι μπορούσε να λειτουργήσει σαν πυρήνας επαναστατών, για οικονομικούς λόγους, επέτρεψαν να κατοικηθούν ξανά τα χωριά γύρω από το Οροπέδιο και οι άνθρωποί τους να καλλιεργούν τη γη. Έτσι, δημιουργήθηκαν και οι λεγόμενες λίνιες, δηλαδή τα κανάλια αποστράγγισης για τα λιμνάζοντα νερά, που επέτρεψαν στη γη να καρποφορήσει μετά τα χρόνια της εγκατάλειψης.
Aιολικό πάρκο: Οι λίνιες είναι από τα κύρια χαρακτηριστικά του Οροπεδίου. Το διασημότερο όμως είναι οι ανεμόμυλοι. Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες, το Οροπέδιο ήταν ένα απέραντο αιολικό πάρκο, με εκατοντάδες ανεμόμυλους να τροφοδοτούν με νερό τις καλλιέργειες, δημιουργώντας το πιο ζωντανό τοπίο που μπορούσες να αντικρίσεις στην περιοχή. Σήμερα, την εικόνα του κιτρινοπράσινου κάμπου, με σφηνωμένους μέσα του τους αμέτρητους λεπτοκαμωμένους μύλους με τα λευκά πανιά, μπορεί να τη δει κανείς μόνο στις παλιές αφίσες που είναι κολλημένες στους τοίχους των καφενείων. Στο πέρασμα του χρόνου, τα πράγματα άλλαξαν, εκσυγχρονίστηκαν, και οι ανεμόμυλοι αναπαύτηκαν.
Τα απομεινάρια τους σίγουρα δεν μοιάζουν σε τίποτα με τις φαντεζί μινιατούρες που πουλάνε οι μικροπωλητές στα χωριά του Οροπεδίου. Θλιβερό, αλλά ταυτόχρονα λογικό. Όσο γραφικοί κι αν είναι οι μύλοι για τον επισκέπτη, δεν ήταν ανταγωνιστικοί προς τις νέες τεχνολογίες. Και αυτό υπήρξε καθοριστικό για τους ανθρώπους που η επιβίωσή τους βρισκόταν σε άμεση εξάρτηση από την απόδοσή τους. Ο Δημήτρης θυμάται ότι πριν από καμιά εικοσιπενταριά χρόνια, τότε που λειτουργούσε ακόμη ο μύλος της οικογένειας, ο ίδιος έπρεπε να κάνει περισσότερη και πιο κοπιαστική δουλειά στο χωράφι απ’ ό,τι σήμερα, που έχει εγκαταστήσει ένα σύγχρονο αυτόματο σύστημα άρδευσης.
Από τα χωράφια στα χωριά: Η καρδιά του Οροπεδίου χτυπάει στις καλλιέργειες, αυτό είναι σίγουρο, παρ’ όλα αυτά το Οροπέδιο έχει και τα χωριά του, που είναι χτισμένα κυκλικά, σε πολύ κοντινές αποστάσεις το ένα από το άλλο: Τζερμιάδω, Αβρακόντες, Λαγού, Αγιος Γεώργιος, Ψυχρό και Μέσα Λασίθι είναι μερικοί από τους πιο γνωστούς οικισμούς του. Mε μονόπατα και δίπατα σπίτια, καφενεία με ξύλινα χρωματιστά πορτοπαράθυρα, μισοσβησμένες ταμπέλες από μαγαζιά που έχουν κλείσει, ζέστη, περιφερόμενες γάτες και πολλή, μα πολλή ηρεμία. Το σκηνικό στα χωριά του Οροπεδίου θυμίζει κάτι από Άγρια Δύση-γλυκιά νωχελικότητα, με μια ίσως υπερβολική νηνεμία.
Το ταξίδι στα ορεινά αυτά χωριά με τα φανταστικά ονόματα είχε μικρές αλλά πολύτιμες στιγμές, όπως τη συνάντηση με την κυρία Γεωργία, που μου έμαθε πώς γίνεται το χειροποίητο κεντητό καρέ, σε ένα μαγαζί με είδη λαϊκής τέχνης στο Τζερμιάδω, ή τη γνωριμία με μια ομάδα παραγωγών που, όταν τους πρωτοείδα, ήταν καθισμένοι καταγής, πνιγμένοι σε μια πράσινη θάλασσα από φασόλια, στο χωριό Λαγού, να τα καθαρίζουν για να τα στείλουν σε λαϊκή του Ηρακλείου. Στον Άγιο Γεώργιο ξεχωρίζω μια πολύ καλοφτιαγμένη γειτονιά τεσσάρων μουσείων (Λαογραφικό, Εκκλησιαστικό, Νεοκλασικό, Ελευθερίου Βενιζέλου), που δίνει χρώμα και ζωντάνια στο χωριό. Περισσότερο απ’ όλα, όμως, εντυπωσιάζομαι από την απρόσμενη συνάντηση με μια παρέα Πακιστανών (κατά πάσα πιθανότητα είναι εργάτες γης), οι οποίοι παίζουν κρίκετ σε ένα αυτοσχέδιο τερέν, σε μια γωνία του Αγίου Γεωργίου. Κρίκετ στο Οροπέδιο Λασιθίου.
Στα ίχνη του Δία και του Κρόνου: Φεύγοντας από τους οικισμούς, υπάρχουν μια δυο ακόμα στάσεις που αξίζει να κάνει κανείς, ειδικά αν γοητεύεται από ιστορίες κοσμογονίας. Σε πολύ κοντινή απόσταση από το Ψυχρό, περίπου πέντε λεπτά με το αυτοκίνητο, το σκηνικό αλλάζει: κίνηση, τουρίστες, εστιατόρια. Καμία σχέση με τους βραδείς ρυθμούς των χωριών, το συγκεκριμένο μέρος είναι γεμάτο βαβούρα και ζωηρά πλήθη. Ακολουθώντας τον κόσμο, παίρνουμε το πεζοπορικό μονοπάτι και έπειτα από 15-20 λεπτά ανάβασης-στη δυτική πλευρά της Δίκτης-φτάνουμε στον προορισμό μας: το σπήλαιο όπου κατά μία εκδοχή γεννήθηκε ο Δίας, το Δικταίο Άντρο. Η περιηγητική διαδρομή του είναι σχεδιασμένη κυκλικά και σε όλο το μήκος της θαυμάζω τους εντυπωσιακούς σταλακτίτες και σταλαγμίτες.
Ξεναγός δεν υπάρχει, θα βρείτε όμως έντυπο με αναλυτικές πληροφορίες γι’ αυτόν τον αρχαίο χώρο λατρείας που ανακαλύφθηκε από χωρικούς στα τέλη του 19ου αιώνα, προσέλκυσε το ενδιαφέρον Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων και ταυτίστηκε με το καταφύγιο που βρήκε η Ρέα από τον Κρόνο για να γεννήσει τον ∆ία. Ο μύθος θέλει το βρέφος να μεγαλώνει με το γάλα της τροφού-κατσίκας Αμάλθειας και να προστατεύεται από τους Κουρήτες, τις μυθικές μορφές που με τον χορό τους κάλυπταν το κλάμα του. Στην απέναντι πλευρά του Οροπεδίου, μεταξύ των χωριών Τζερμιάδω και Μαρμακέτω, βρίσκεται το Κρόνιο σπήλαιο, με σημαντικά ευρήματα από τη νεολιθική περίοδο μέχρι τα βυζαντινά χρόνια (μεταξύ άλλων, φύλλα χρυσού αλλά και ειδώλια από ελεφαντόδοντο και φαγεντιανή). Το περίεργο είναι ότι, όπως κατάφερε να επιβιώσει ως νεογέννητο ο Δίας και τελικά να εξοβελίσει τον Κρόνο από το βάθρο του, έτσι και το σπήλαιό του επισκιάζει αυτό του πατέρα, παρ’ όλα αυτά ήθελα πολύ να το δω και αυτό.
Ακολουθώντας τις πινακίδες μέχρι κάποιο σημείο, μπαίνω με το αυτοκίνητο σε έναν χωματόδρομο, προσπερνάω μια σκάλα, προχωράω, ο δρόμος γίνεται ανηφορικός, το σπήλαιο δεν φαίνεται πουθενά, σιγά-σιγά βραδιάζει, τα παρατάω. Όπως δείχνουν τα πράγματα, δεν έχει Κρόνιο σπήλαιο σ’ αυτή την εκδρομή. Η μόνη μου απορία είναι αν αυτή η χωρίς πινακίδες, βουβή σκαλίτσα που προσπέρασα οδηγούσε τελικά στο σπήλαιο του έκπτωτου ηγέτη, που κάποτε εξουσίαζε τα πάντα.
Μετάβαση: Το Οροπέδιο, με μέσο υψόμετρο τα 850 μ., βρίσκεται στα δυτικά του Λασιθίου, κοντά στα σύνορα με τον νομό Ηρακλείου. Η απόσταση ανάμεσα στην πόλη του Αγίου Νικολάου και το Τζερμιάδω είναι γύρω στη μία ώρα και κάτι, ανάλογα με το ποια διαδρομή θα ακολουθήσετε. Αξίζει να μοιράσετε το πηγαινέλα σε δύο διαδρομές, για να δείτε διαφορετικά τοπία, δηλαδή να πάτε στο Τζερμιάδω από Ζένια-Ποτάμους και να γυρίσετε περνώντας από Κράσι. Η απόσταση ανάμεσα στο Τζερμιάδω και στην πόλη του Ηρακλείου είναι λίγο παραπάνω από μία ώρα.
Διαμονή: Στο Τζερμιάδω θα βρείτε τον παραδοσιακό ξενώνα Αργουλιάς, που διαθέτει πετρόχτιστα διαμερίσματα 2 έως 5 ατόμων (από 50 ευρώ), αλλά και το ξενοδοχείο Κουρήτες (από 40 ευρώ). Στον Άγιο Κωνσταντίνο ρίξτε μια ματιά στο συγκρότημα παραδοσιακών ξενώνων και κατοικιών Βιλαέτι (από 65 ευρώ). Πέρα από αυτά, μια αναπάντεχη έκπληξη προσφέρει η εικόνα του μεγάλου παραδοσιακού οικολογικού χωριού Λάσινθος (μεταξύ Αβρακόντε και Αγίου Γεωργίου), που έχει υιοθετήσει τη φιλοσοφία του βιωματικού τουρισμού (ενδεικτικά, ένας επισκέπτης μπορεί να παρακολουθήσει την παραγωγή τυριού και μελιού, για τα παιδιά υπάρχει εργαστήριο κεραμικής κ.ά.). Επίσης, λειτουργούν ξενώνες με διάφορους τύπους διαμερισμάτων, ενώ υπάρχει πρόσβαση και για ΑμεΑ (από 35 ευρώ).
Φαγητό: Στο Οροπέδιο αξίζει να τριγυρίσετε από χωριό σε χωριό και να καθίσετε σε κάποιο από τα καφενεία που θα βρείτε στον δρόμο σας (όπως είναι το παραδοσιακό καφενείο Τσαμάνδουρα στο Μέσα Λασίθι ή το καφενείο Ζορμπάς στο Τζερμιάδω) για ελληνικό καφέ, μεζεδάκι και τσικουδιά. Χώρους εστίασης θα βρείτε στον ξενώνα Αργουλιάς, στο συγκρότημα Βιλαέτι, στον Λάσινθο και βέβαια στο Δικταίο Άντρο, όπου υπάρχει αρκετή τουριστική κίνηση ένας από αυτούς είναι και η ταβέρνα Petros.
Αξιοθέατα: Αξίζει να περάσετε από τον Άγιο Γεώργιο για να δείτε τη γειτονιά με τα τέσσερα μουσεία και το όμορφο υπαίθριο αναψυκτήριο. Αν σας αρέσουν οι επισκέψεις σε εκκλησιαστικούς χώρους, περάστε από τη Μονή Παναγίας Κρουσταλλένιας (ανάμεσα σε Άγιο Κων/νο και Μέσα Λασίθι) και τη Μονή Βιδιανή (ανάμεσα σε Πινακιανό και Κάτω Μετόχι).
