Η Μυρτιά έχει γίνει γνωστή ως «το χωριό του Καζαντζάκη», η ιστορία της είναι άρρηκτα συνδεδεμένη µε το Βυζάντιο, ενώ επί Ενετοκρατίας λέγεται ότι οι κάτοικοί του βοήθησαν στην κατασκευή των ενετικών τειχών του Ηρακλείου. Κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας το χωριό δεχόταν επιδρομές από τους Τούρκους συνεχώς και επιπλέον συμμετείχε ενεργά στη Μάχη της Κρήτης κατά των Γερμανών. Η καθημερινότητα στον οικισµό της Μυρτιάς εμπεριέχει εκδηλώσεις λόγου και τέχνης, τις οποίες διοργανώνει το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας. Ο οικισμός δέχεται πολλούς επισκέπτες, οι οποίοι έρχονται για να προσκυνήσουν µία από τις πολλές εκκλησίες της. Η Παναγία, την οποία θέλει ο τοπικός μύθος να έχει χτιστεί μέσα σε 40 ημέρες, ο Άγιος Αντώνιος, αλλά και η πολιούχος εκκλησία του οικισμού, που είναι αφιερωμένη στα Γενέθλια της Θεοτόκου.
Παράλληλα, άλλοι ναοί που βρίσκονται στην περιοχή είναι η παλιά εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα, ο Ευαγγελισμός της Θεοτόκου και ο Άγιος Γεώργιος. Πολύ κοντά στον οικισµό, στα δυτικά, βρίσκεται το Κουναβιανό φαράγγι, και ανατολικά συναντάμε το Φαράγγι Καρτερού, ενώ μέσα από ένα δίκτυο χωμάτινων μονοπατιών μπορεί ο επισκέπτης να φτάσει στη Μονή Αγκαράθου, το αρχαιότερο εν λειτουργία μοναστήρι σ’ ολόκληρη την Κρήτη. Στη Μυρτιά, τέλος, ζουν περίπου 500 μόνιµοι κάτοικοι, οι περισσότεροι από τους οποίους ασχολούνται µε την αμπελοκαλλιέργεια και την ελαιοκομία, καθώς επίσης στην περιοχή λειτουργεί ένα δημοτικό σχολείο-νηπιαγωγείο και υπάρχουν διάφορες υπηρεσίες, αλλά και ταβέρνες, καφετέριες κ.λπ.
Το Μουσείο: Στο κέντρο του χωριού βρίσκεται το μουσείο που είναι αφιερωμένο στη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Στόχος της ίδρυσής του είναι η διατήρηση της μνήμης του συγγραφέα και της προώθησης του έργου του σε εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο. Πρόκειται κατά κάποιον τρόπο για έναν χώρο μνήμης και προσκυνήματος για τον μεγάλο και πολυπράγμονα Έλληνα στοχαστή, που µε τον τρόπο ζωής και σκέψης του, αλλά και μέσα από το πλούσιο και ανεκτίμητης αξίας έργο του, αποτελεί έμπνευση για πολλούς. Το μουσείο λειτουργεί από το 1983, ενώ διαθέτει ένα πλούσιο, σπάνιο και μεγάλης αξίας υλικό.
Η ίδρυσή του οφείλεται στον σκηνογράφο και ενδυματολόγο Γιώργο Ανεμογιάννη, ενώ σημαντική ήταν και η προσφορά της Ελένης Καζαντζάκη, δεύτερης συζύγου του Νίκου Καζαντζάκη. Ο χώρος όπου στεγάζεται το μουσείο σήμερα διαμορφώθηκε εκ νέου σε ένα διώροφο οίκημα, στο σημείο όπου βρισκόταν παλαιότερα το πατρικό της οικογένειας Ανεμογιάννη, η οποία είχε συγγενικούς δεσμούς µε τον καπετάν Μιχάλη, τον πατέρα του Νίκου Καζαντζάκη. Πρόκειται για ένα διώροφο σπίτι µε παραδοσιακά αρχιτεκτονικά στοιχεία, στο οποίο έζησε για κάποια χρόνια ο καπετάν Μιχάλης, ενώ δεν ήταν λίγες οι φορές που φιλοξενήθηκε σε αυτό και ο Νίκος Καζαντζάκης.
