Η σύγχρονη Ερμούπολη διατηρεί αρκετές γωνιές στις οποίες αντικατοπτρίζεται αυτό το λαμπερό παρελθόν, που έχουν αναδιοργανωθεί φυσικά (και) ως αξιοθέατα για τους σημερινούς επισκέπτες, όπως είναι, λ.χ., το Δημαρχείο, το θέατρο Απόλλων ή η Πλατεία Μιαούλη. Ιδιαίτερη θέση ανάμεσά τους, όμως, κατέχει και ο Ταρσανάς της πόλης-έστω κι αν δεν είναι το γνωστότερο, από τουριστικής άποψης.
Ένα ιστορικό και ιδιαίτερο μέρος: Ο ταρσανάς είναι λέξη που πέρασε στη νεοελληνική ναυτική γλώσσα ως απευθείας δάνειο από τα τούρκικα, έχοντας το νόημα της μικρής ναυπηγικής μονάδας. Θεωρείται λοιπόν συνώνυμη του «καρνάγιο» (που είναι ιταλικής προέλευσης), παρότι πρακτικά υπάρχουν ορισμένες μικροδιαφορές. Σήμερα ο Ταρσανάς της Ερμούπολης φιγουράρει ως ένα πραγματικά ιδιαίτερο μέρος, καθώς είναι το παλαιότερο εν ενεργεία ναυπηγείο του είδους του στην Ελλάδα, όντας ειδικευμένο στην παραδοσιακή τεχνική της ξυλοναυπηγικής. Η παράδοση αυτή, βέβαια, δεν είναι συριανή.
Όλες οι σχετικές μέθοδοι σχεδιασμού και τυποποίησης σκαφών-που υπήρξαν ιδιαίτερα νεωτερικές, σε προηγούμενους αιώνες-γεννήθηκαν και εφαρμόστηκαν στα μεγάλα ευρωπαϊκά ναυπηγεία του 18ου αιώνα. Είναι μάλιστα στον Οθωμανικό Ναύσταθμο, που τότε τον διεύθυναν Ευρωπαίοι πρωτομάστορες, όπου την έμαθε και ο Χιώτης Σταμάτιος Κουφουδάκης, μεταφέροντάς την έπειτα στην πατρίδα του και στα γειτονικά Ψαρά. Οι πρώτοι Χιώτες και Ψαριανοί αρχιμάστορες έφτασαν στην Ερμούπολη το 1823, με το ρεύμα τους να ενισχύεται ακόμα περισσότερο από το 1824 και μετά, λόγω της Καταστροφής των Ψαρών στη διάρκεια της Ελληνικής Επανάστασης.
Ένας από αυτούς, μάλιστα, ο Νικόλαος Παγίδας, απόκτησε φήμη που πολύ γρήγορα ξεπέρασε τα όρια της Ελλάδας. Δεν είναι τυχαίο ότι ο περίφημος Γάλλος συγγραφέας Αλέξανδρος Δουμάς-ο δημιουργός των «Τριών Σωματοφυλάκων»-ήρθε στη Σύρο το 1859 για να παραγγείλει στον Παγίδα να του κατασκευάσει μια γολέτα. Ο Ταρσανάς της Ερμούπολης εδραιώθηκε λίγο μετά (1860), όταν ο ιδρυτής του, ο Παύλος Μαυρίκος, μετέφερε το ναυπηγείο του από το κεντρικό λιμάνι προς τα προάστια, όπως έκαναν κι άλλοι τεχνίτες εκείνα τα χρόνια. Πιο συγκεκριμένα, σε μια περιοχή που ήταν γνωστή ως «Γαϊδουριέρικα», γιατί εκεί άφηναν παλιά τα γαϊδούρια τους οι ντόπιοι προκειμένου να πάνε στο παζάρι.
Σήμερα παραμένει στα χέρια της οικογένειάς του, αφού τον τρέχει ο δισέγγονός του, συνεταιριζόμενος βέβαια (ήδη από τη δεκαετία του 1960) με την οικογένεια Τζώρτζη. Συνολικά, υπολογίζεται ότι έχουν κατασκευάσει πάνω από 5.000 σκάφη, μεταξύ των οποίων και μια πολύ διάσημη θαλαμηγό του 20ού αιώνα, την οποία ο εφοπλιστής Μάρης Εμπειρίκος ήθελε να κάνει δώρο στη γνωστή ηθοποιό Γκρέις Κέλλυ, που τότε ήταν πριγκίπισσα του Μονακό. Ο Ταρσανάς της Ερμούπολης είχε σημαντική συνεισφορά και στους εργατικούς αγώνες του 19ου αιώνα στην Ελλάδα, καθώς οι ναυπηγοί του πρωτοστάτησαν στην απεργία του 1879-μαζί με τους βυρσοδέψες του νησιού-η οποία θεωρείται η πρώτη οργανωμένη που έγινε στη χώρα μας.
Η τέχνη της ξυλοναυπηγικής παράκμασε σταδιακά μετά τη διάδοση των σιδηρών ατμόπλοιων, ωστόσο αυτό που την έβγαλε οριστικά εκτός μάχης ήταν η επικράτηση του πλαστικού στην κατασκευή σκαριών, μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Το πρώτο ηλεκτρικό εργαλείο χρησιμοποιήθηκε στον Ταρσανά της Ερμούπολης το 1962, εγκαινιάζοντας μια εποχή όπου η παράδοση συγχρωτίστηκε με την παρουσία νέου εξοπλισμού.
Πώς θα πάτε στον Ταρσανά: Ο Ταρσανάς της Ερμούπολης ασχολείται σήμερα με τη ναυπήγηση, επισκευή, διαχείμαση και συντήρηση κάθε είδους σκάφους μέχρι 500 τόνους (είτε από την Ελλάδα, είτε από το εξωτερικό), καθώς και με την επισκευή-συντήρηση του ηλεκτρομηχανολογικού τους εξοπλισμού. Προσφέρονται όμως κι άλλες εργασίες που μπορεί να χρειαστεί ένα πλοιάριο, π.χ. βαφές ή καλαφάτισμα. Στο εργαστήρι των Μαυρίκων, επιπλέον, διατηρείται και η λεγόμενη «σάλα»: το ξύλινο δάπεδο όπου σχεδιάζονταν σε φυσικό μέγεθος τα χνάρια των στραβόξυλων, σύμφωνα με τις επιταγές της ξυλοναυπηγικής που αναπτύχθηκαν στα τέλη του 18ου αιώνα. Ερχόμενοι στην Ερμούπολη, μπορείτε πολύ εύκολα να επισκεφθείτε τον Ταρσανά χρησιμοποιώντας τις δύο γραμμές λεωφορείου που υπάρχουν εκεί. Κατεβαίνοντας στη στάση «Δ.Ο.Υ. Σύρου» θα τον βρείτε ύστερα από 5 λεπτά περπάτημα, ενώ κατεβαίνοντας στη στάση «Κλειστό Γυμναστήριο Δημήτριος Βικέλας» θα απέχετε μόλις 2 λεπτά με τα πόδια.
