Με δύο οργανωμένα μονοπάτια, 21 και 9 χλμ. αντίστοιχα, το χωριό αποτελεί μια καλή πρόταση για όσους και όσες θέλουν να έρθουν σ’ επαφή με τη φύση, τα χρώματα και τις μυρωδιές της. Για περιπάτους και πεζοπορία μέσα σε δάση από οξιές ή για πιο extreme καταστάσεις και αντοχές, «κατακτώντας» ψηλές κορυφές με θέα που συναρπάζει. Ειδικά όταν όλα αυτά συνδυάζονται, στο τέλος της ημέρας, με παραδοσιακά πιάτα στις τοπικές ταβέρνες, χαλάρωση και ύπνο στα δύο μικρά ζεστά ξενοδοχεία του χωριού, τότε απλά ανηφορίστε για τον Γρανίτη.
Χωριό μέσα στο πέρασμα: Ξεκινώντας από την πόλη της Δράμας, θα κινηθείτε Β.Δ. ακολουθώντας τον δρόμο (ΕΟ/57) που οδηγεί στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα και τον εκεί μεθοριακό σταθμό της Εξοχής. Το χωριό απέχει 30 περίπου χλμ. από την Δράμα και το μεγαλύτερο μέρος της διαδρομής, γίνεται μέσα στο γραφικό στενό πέρασμα, που «κόβει» τη δυτική μύτη της οροσειράς του Φαλακρού από τον υπόλοιπο ορεινό όγκο, και διαχρονικά ενώνει την ενδοχώρα με το φημισμένο οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου. Η λατομική δραστηριότητα είναι εμφανής στις νότιες απότομες και γυμνές πλαγιές του Φαλακρού, αφού η περιοχή φημίζεται παγκοσμίως για τα εξαιρετικής ποιότητας μάρμαρα, που φτάνουν σε περισσότερες από 40 χώρες σε όλες τις ηπείρους. Στη διαδρομή σας θα δείτε και το εγκαταλειμμένο μεταλλείο βωξίτη, που λειτουργούσε έως τη δεκαετία το 1980, «πνιγμένο» στους λόφους των υπολειμμάτων της εξόρυξης που έχουν γίνει πλέον ένα με το φυσικό περιβάλλον, το οποίο ενίοτε φαντάζει μελαγχολικό μέσα στην ομίχλη των στενών. Περίπου 4 χλμ. πριν από τον Γρανίτη ο δρόμος δεξιά οδηγεί στο χωριό Βώλακας, που θεωρείται η «καρδιά» του ελληνικού μαρμάρου, αλλά και στο Χιονοδρομικό Κέντρο του Φαλακρού που όμως τα τελευταία χρόνια δεν λειτουργεί.
Ο Γρανίτης είναι κτισμένος αμφιθεατρικά μέσα σ’ ένα καταπράσινο φυσικό περιβάλλον, από έλατα, και οξιές, που αλλάζει όψη κάθε εποχή του χρόνου. Την ονομασία του την οφείλει στο πέτρωμα του γρανίτη που αφθονεί στην περιοχή, ενώ επί τουρκοκρατίας αποκαλούνταν «Γιουρουτζούκ», δηλαδή «πέρασμα» όπως εξάλλου και είναι. Ακολουθώντας τον δρόμο μετά την τελευταία στροφή στην έξοδο του χωριού, «ξανοίγεται» μπροστά σας τo ομιχλώδες-συνήθως-οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου, που φημίζεται για τις ιδιαίτερα χαμηλές θερμοκρασίες τον χειμώνα και πολλοί αποκαλούν «Σιβηρία» της Ελλάδας. Όταν δεν καλύπτεται η λεκάνη από ομίχλη το βλέμμα φτάνει ως τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα, όπου δεσπόζει ο ορεινός όγκος του Ορβήλου. Στα χώματα αυτά παράγεται η φημισμένη πατάτα Κάτω Νευροκοπίου, που συνοδεύει όλα τα τοπικά πιάτα και φεύγοντας από την περιοχή μην παραλείψετε να προμηθευτείτε από ντόπιους παραγωγούς.
Τόπος με ιστορία: Από το σημείο αυτό, κατά τον Β΄ Π.Π. (1941), ισχυρές γερμανικές δυνάμεις επιχείρησαν να εισβάλλουν στο εσωτερικό της χώρας, χωρίς όμως να τα καταφέρουν, αφού οι γενναίοι υπερασπιστές των οχυρών της θρυλικής «Γραμμής Μεταξά»-που υπάρχουν γύρω από το οροπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου, ανάγκασε τους επιτελείς του Χίτλερ να τροποποιήσουν τα αρχικά τους σχέδια. Β.Δ. του Γρανίτη βρίσκονται τα οχυρά «Λίσσε» και «Πυραμιδοειδές» που απέτρεψαν τους εισβολείς να περάσουν τη στενωπό και να φτάσουν στην πόλη της Δράμας. Έως τα μέσα της δεκαετίας του 1980 η περιοχή από τον Γρανίτη έως και την Εξοχή, θεωρούνταν στρατιωτική ζώνη και η πρόσβαση απαιτούσε ειδική άδεια.
Στην κεντρική πλατεία του χωριού διασώζονται το στρατιωτικό φυλάκιο και στύλοι της απαγορευτικής μπάρας που υπήρχε στο σημείο που «χώριζε» στα δύο την περιοχή, λόγω «Ψυχρού Πολέμου». Ήταν τα χρόνια που η Βουλγαρία θεωρούνταν ο «από βορράν κίνδυνος» για τη χώρα. Πολλά άλλαξαν βέβαια από τότε. Οι Βούλγαροι δεν είναι στην «Blacl List» και διέρχονται τα στενά μόνο για να φτάσουν τις κοντινές παραλίες τα καλοκαίρια ή για τις αγορές τους στην Δράμα και στην Καβάλα. Στην κεντρική γραφική πλατεία του χωριού, με την πέτρινη παραδοσιακή βρύση, δεσπόζουν το παλαιό κοινοτικό κατάστημα και η εκκλησία των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ.
Ωστόσο τα όμορφα «μυστικά» του χωριού, βρίσκονται δεξιά μέσα στη χαράδρα, και δίπλα στο ρέμα, όπου προπολεμικά εκτεινόταν ο παλιός οικισμός του Γρανίτη, με τα καλντερίμια από γρανιτόπετρα και τα χαρακτηριστικά παραδοσιακά δίπατα σπίτια. Με αποθήκη και στάβλο στο ισόγειο, και τα δωμάτια και το χαγιάτι στον όροφο. Κάποια από αυτά έχουν συντηρηθεί και διασωθεί από τους ιδιοκτήτες τους, ενώ άλλα έχουν παραδοθεί στη φθορά του χρόνου μισογκρεμισμένα. Εδώ βρίσκεται και η παλαιά εκκλησία των Ταξιαρχών, που χρονολογείται από το 1873 και εντυπωσιάζει με το ξυλόγλυπτο τέμπλο.
Ένα από τα σπίτια του παλιού Γρανίτη που σας μεταφέρει πίσω στο χρόνο, είναι αυτό της Βάσως, όπως το αποκαλούν οι ντόπιοι από το όνομα της ιδιοκτήτριάς του, που διατηρεί όλα τα αρχικά αρχιτεκτονικά του στοιχεία. Ακριβώς δίπλα βρίσκεται παλιά μαρμάρινη βρύση, με γάργαρο καθαρό νερό. Στην περιοχή λειτουργούσαν παλαιότερα τρεις νερόμυλοι, που γύριζαν τις φτερωτές τους από τα νερά του ρέματος, που έτρεχαν όλους τους μήνες, αλέθοντας σιτάρι και καλαμπόκι. Σήμερα διασώζονται τα ερείπια του ενός. Το χωριό ήταν ανέκαθεν γνωστό για το εξαιρετικό του κλίμα, που προπολεμικά βοηθούσε σημαντικά όσους έπασχαν από φυματίωση.
Στις αρχές της δεκαετίας του 1930 μάλιστα, ξεκίνησε να κατασκευάζεται ανατολικά του Γρανίτη και μέσα στο δάσος, ένα φθισιατρείο-σανατόριο για την φροντίδα ασθενών που έπασχαν από τη θανατηφόρα ασθένεια της εποχής. Αν και οι εργασίες είχαν προχωρήσει αρκετά, το έργο δεν ολοκληρώθηκε και βέβαια δεν λειτούργησε ποτέ εξαιτίας του Β΄ Π.Π και όσων ακολούθησαν. Σήμερα το πέτρινο συγκρότημα αποτελεί ατραξιόν και αγαπημένο θέμα του φωτογραφικού φακού, συνοδευόμενο ενίοτε με μεταφυσικές ιστορίες.
Ακολουθώντας τα μονοπάτια: Υπάρχουν δύο οργανωμένα μονοπάτια στα υψώματα αριστερά του Γρανίτη, που ουσιαστικά αποτελούν τις διαδρομές των δύο αγώνων του «Granitis Trail» που πραγματοποιούνται κάθε Σεπτέμβριο. Πινακίδες στο κέντρο χωριού σας ενημερώνουν για τις διαδρομές, που σε όλο το μήκος τους έχουν κάλυψη 4G για κάθε ενδεχόμενο. Tο μονοπάτι των 9 χλμ είναι σηματοδοτημένο με «κόκκινο» χρώμα και των 21 χλμ. με «κίτρινο». Μέρος των μονοπατιών είναι στρωμένο με χαλίκι, ενώ ξύλινα σκαλιά κάνουν πιο ασφαλή την ανάβαση ή κατάβαση. Ξεκινώντας ουσιαστικά από την εκκλησία των Ταξιαρχών στο παλαιό χωριό, θα ακολουθήσετε Ν.Α. πορεία, διασχίζοντας δάση με καστανιές αρχικά και στη συνέχεια οξιάς, περνώντας και από ξέφωτα με χαμηλή βλάστηση και αγριολούλουδα.
Και τα δύο οργανωμένα μονοπάτια είναι κυκλικά και κοινά τα πρώτα σχεδόν 5 χλμ. Στο εξωκλήσι της Παναγιάς η θέα προς το χωριό είναι μοναδική. Εδώ κάθε Δεκαπενταύγουστο πραγματοποιείται μεγάλο πανηγύρι με ντόπιους και ξένους προσκυνητές. Μετά το εξωκλήσι της Παναγίας το μονοπάτι των 9 χλμ. συνεχίζει ανηφορίζοντας στην κορυφή Ν.Δ. φτάνοντας σε υψόμετρο 1.100 μ., οπότε και αρχίζει στη συνέχεια η κάθοδός προς το χωριό, σε μεγάλο μέρος από την ίδια διαδρομή που είναι απολύτως βατή και για όλες τις αντοχές. Το μονοπάτι των 21 χλμ., ωστόσο, απαιτεί σχετική εμπειρία και φυσικές αντοχές, αφού η υψομετρική διαφορά αγγίζει τα 1.575 μ. Το μονοπάτι οδηγεί στο διάσελο και από εκεί στην κορυφογραμμή. Ακολουθώντας Ν.Α. πορεία, το υψόμετρο, η θέα και ο καθαρός αέρας θα σας δώσουν μια μοναδική αίσθηση ελευθερίας.
Φτάνοντας στην κορυφή (1775 μ.) και στο γραφικό εξωκλήσι του Αγίου Παύλου, η 360° θέα είναι μοναδική και αποτελεί την καλύτερη ανταμοιβή για τον ιδρώτα και τον κόπο σας. Ανατολικά θα δείτε το Φαλακρό, βόρεια το λεκανοπέδιο του Κάτω Νευροκοπίου και τον Όρβηλο, νότια το Μενοίκιο και Ν.Α. τον κάμπο της Δράμας και το Παγγαίο. Θα επιστρέψετε στον Γρανίτη, ακολουθώντας διαφορετική διαδρομή μέσα από δάση οξιάς και ξέφωτα αυτή τη φορά, περνώντας και πάλι από το εξωκλήσι της Παναγίας.
Άνθρωποι με μεράκι και αγάπη: Το σημερινό δίκτυο μονοπατιών στον Γρανίτη, είναι αποτέλεσμα ομάδας ανθρώπων από την Δράμα όπου πέρασαν τα παιδικά τους χρόνια στις παλιές χριστιανικές κατασκηνώσεις, της Ιεράς Μητροπόλεως Δράμας, που λειτουργούσαν στην περιοχή. Η αρχή είχε γίνει από το Δασαρχείο Δράμας πριν από χρόνια, που συνεχίστηκε και επεκτάθηκε στη συνέχεια μέσω της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. «Ψυχή» της προσπάθειας, προκειμένου ν’ αναδειχθεί ο Γρανίτης σε κορυφαίο πεζοπορικό και ορειβατικό προορισμό στην Ελλάδα, είναι ο κ. Νίκος Μπουρλίβας, ελεύθερος επαγγελματίας και λάτρης των βουνών.
Δραστήριος και ανήσυχο πνεύμα, μέσω της Κοιν.Σ.Επ. GO FOREST που έχει ιδρύσει, έχει βάλει στόχο την ένταξη των μονοπατιών της περιοχής στο παγκόσμιο δίκτυο πιστοποίησης «Green Flag Trails» του World Trails Network. Το ξεκίνημα έχει γίνει. Ωστόσο χρειάζεται πολύ δουλειά ακόμη, πείσμα, μεράκι και βέβαια χρήμα, προκειμένου ο Γρανίτης να είναι η δεύτερη περιοχή στην Ελλάδα-μετά τα Κύθηρα-που θα αποκτήσει τη σημαντική αυτή διεθνή πιστοποίηση. Να σημειωθεί πως το αρχικό κόστος για την πιστοποίηση των διαδρομών, ανέλαβε η τοπική εταιρεία RAYCAP S.A., στηρίζοντας την προσπάθεια της Κοιν.Σ.Επ, GO FOREST και των ανθρώπων της, που επίσης διοργανώνουν κάθε Σεπτέμβριο, τους αγώνες ορεινού τρεξίματος «Granitis Trail».
Μέσα και γύρω από το χωριό: Στον Γρανίτη θα βρείτε όμορφα ζεστά ξενοδοχεία και γραφικές ταβέρνες που θα ικανοποιήσουν κάθε γευστική απαίτηση. Εκτός από εναλλακτικές δραστηριότητες στα μονοπάτια του χωριού, βάλτε στο πρόγραμμά εξορμήσεις στα κοντινά γραφικά χωριά του Βώλακα και του Οχυρού. Ο Βώλακας (14 χλμ. Β.Α. του Γρανίτη) διατηρεί έντονο το παραδοσιακό χρώμα, με τη χαρακτηριστική μακεδονίτικη αρχιτεκτονική. Στην πλατεία του χωριού δεσπόζει η προτομή του ντόπιου Μακεδομάχου Άρμεν Κούπτσιου, που απαγχονίστηκε το 1906 από τους Τούρκους στην Δράμα εξαιτίας της εθνικής του δράσης. Στο Οχυρό (9 χλμ. Β.Δ.) βρίσκεται το φημισμένο οχυρό «Λίσσε» της «Γραμμής Μεταξά», το οποίο δεν έπεσε στα χέρια των Γερμανών το 1941 παρά τη λυσσαλέα επίθεση.
Το νοτιότερο συγκρότημα είναι επισκέψιμο με ευθύνη του δήμου Νευροκοπίου. Στον ίδιο χώρο λειτουργεί και μικρό μουσείο. Στα τοπικά προϊόντα της περιοχής, εκτός από πατάτες και φασόλια, περιλαμβάνονται τσάι του βουνού, μέλι, καρύδια κ.α. Ο Γρανίτης είναι ένα μικρό χωριό, που με το πάθος και το μεράκι των ανθρώπων του προσπαθεί να καταστεί σημείο αναφοράς στον πεζοπορικό και ορειβατικό τουρισμό στην Βόρεια Ελλάδα και όχι μόνο. Το αξίζει, λόγω της φύσης, της ιστορίας, και των συγκινήσεων που προσφέρουν οι οργανωμένες διαδρομές του. Μικρό χωριό, με μεγάλα μονοπάτια πραγματικά.
