Τα υλικά και μόνο μαρτυρούν τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα του νησιού, αφού οι καραβοκύρηδες Συμιακοί, χωρίς να υπολογίζουν το κόστος, έφερναν μάρμαρα από την Πάρο και την Πεντέλη για τις σκάλες και τα μπαλκόνια τους, θηραϊκή γη για τις ανάγκες της λιθοδομής και ξυλεία από την Τεργέστη για τα δώματα των σπιτιών τους. Τα λιμάνια της εξιστορούν το σπουδαίο ναυτικό παρελθόν, η ντοπιολαλιά αντηχεί τις μνήμες των θαλασσοπόρων και των σφουγγαράδων, οι ήρεμοι ρυθμοί σας μεταφέρουν σε ένα ελληνικό νησί αλλιώτικο από τα άλλα. Και βέβαια, ο καλύτερος τρόπος για να «ταξιδέψετε» στη μαγεία της Σύμης είναι πεζοπορώντας στα μονοπάτια της.
Ξισός-Ξωκλήσι Αγίου Βασιλείου και παραλία Λάπαθος, 2,1 χλμ. | 45 λεπτά: Ακολουθείτε τον τσιμεντόδρομο που φεύγει νότια του οικισμού Ξισός. Το μονοπάτι προς Άγιο Βασίλειο ξεκινά αριστερά από την περίφραξη του σπιτιού που θα συναντήσετε στο τέρμα του δρόμου. Εκεί υπάρχει μια ξύλινη ταμπέλα καθώς και κόκκινα και γαλάζια σημάδια που σηματοδοτούν την είσοδο στο μονοπάτι. Μπαίνοντας, φροντίστε να έχετε την περίφραξη στα δεξιά σας. Στο τέρμα της διασχίζετε τη ρεματιά και ακολουθείτε τα σημάδια που σας οδηγούν σε ένα ομαλό μονοπάτι χωρίς ιδιαίτερες κλίσεις, στη δεξιά (βόρεια) πλαγιά του βουνού.
Θα συναντήσετε συστάδες κυπαρισσιών και σε λίγο το μονοπάτι αρχίζει να κατηφορίζει. Στο σημείο αυτό η παραλία πρέπει να φαίνεται στα αριστερά σας. Εσείς ακολουθείτε τους κούκους και τα κόκκινα και μπλε σημάδια, ώσπου φτάνετε σε ένα σημείο όπου βλέπετε στα δεξιά σας τη θάλασσα. Λίγο πιο κάτω, πάντα στα δεξιά σας, θα δείτε τα σκαλοπάτια που οδηγούν στο ξωκλήσι του Αγίου Βασιλείου. Συνεχίζοντας προς την ειδυλλιακή παραλία, θα πρέπει να κατηφορίσετε προσεκτικά, ακολουθώντας τα κόκκινα και γαλάζια σημάδια από βράχο σε βράχο, καθώς το μονοπάτι παίρνει πολύ απότομη κλίση.
Άγιος Γεώργιος Φτωχός-Άγιος Νικήτας Κότικα-Κάστρο Λαππατονίου, 2 χλμ. | 30 λεπτά: Η αφετηρία του μονοπατιού βρίσκεται στο προαύλιο του Άγιου Γεωργίου του Φτωχού, στο τέρμα του χωματόδρομου που φεύγει δυτικά από το χωριό Ξισός. Αφήνετε το όχημα σας έξω από το ξωκλήσι και κατευθύνεστε προς μια σιδερένια πόρτα. Την ανοίγετε και ευθεία μπροστά σας υπάρχει άλλη μια που σας βάζει στο μονοπάτι. Είναι σηματοδοτημένο με κόκκινα στίγματα που σας οδηγούν παράλληλα με την περίφραξη του Άγιου Νικήτα. Συνεχίζετε ακολουθώντας τα κόκκινα σημάδια σε ομαλό έδαφος και παράλληλα με την κορυφογραμμή, ώσπου μπαίνετε σε κατάφυτη με κυπαρίσσια περιοχή. Το μονοπάτι καταλήγει στα απομεινάρια του παλιού κάστρου του Λαππατονίου.
Πέδι-παραλία Αγίου Νικολάου, 1 χλμ. | 20 λεπτά: Το μονοπάτι ξεκινά μπροστά από την εκκλησία του Αγίου Θωμά, στην ανατολική άκρη της ακτής του Πεδίου. Στην αρχή του είναι τσιμεντοστρωμένο και ακολουθεί την ακτογραμμή. Η σηματοδότηση είναι πυκνή και το μονοπάτι βατό, κάνοντας τη διαδρομή μια ευχάριστη βόλτα που καταλήγει στην όμορφη παραλία με το ομώνυμο εκκλησάκι. Στην ακτή υπάρχει μόλος πρόσδεσης σκαφών και beach bar.
Μύλοι (Άνω Σύμη)-Ποντικόκαστρο-Αγία Μαρίνα-Πέδι, 4,6 χλμ. | 1ώρα και 45 λεπτά: Την αφετηρία του θα τη συναντήσετε στην περιοχή των Μύλων, στον κεντρικό ασφαλτόδρομο ανατολικά του Χωριού, στο σημείο που ο δρόμος συναντιέται με το καλντερίμι που οδηγεί στον οικισμό (υπάρχει και πινακίδα «προς Ποντικόκαστρο). Έχοντας τους μύλους στα δεξιά σας, ακολουθείτε ομαλό μονοπάτι ώσπου συναντάτε μια σιδερένια πόρτα. Προσπερνάτε τα ερείπια κάποιων μύλων και φτάνετε στο Ποντικόκαστρο (προϊστορικός τύμβος). Από το σημείο αυτό ανηφορίζετε, ακολουθώντας τα κόκκινα σημάδια στο καλογραμμένο μονοπάτι στη βόρεια πλευρά της λοφοκορφής Νουλιά.
Λίγο παρακάτω διασχίζετε ένα οροπέδιο με ελαφρώς κατηφορική κλίση για τα επόμενα 800 μ. όπου στα αριστερά σας θα διακρίνετε κάποιες στάνες. Από εδώ και μετά το μονοπάτι κατηφορίζει απότομα, ενώ βλέπετε πια το νησάκι της Αγίας Μαρίνας. Ακολουθείτε την περίφραξη στα δεξιά σας ώσπου, λίγα μέτρα πριν φτάσετε στην ακτή, συναντάτε μια πόρτα που οδηγεί στο χώρο όπου λειτουργεί beach bar και εστιατόριο. Περάστε από αυτό το χώρο και στρίψτε δεξιά στο καλντερίμι, ώσπου να συναντήσετε μια ίδια πόρτα που σας οδηγεί έξω από την περίφραξη. Από εδώ ανηφορίζετε ομαλά για καμιά 200αριά μέτρα και αντικρίζετε το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου, στην απέναντι πλευρά του προστατευμένου όρμου στο Πέδι. Το μονοπάτι συνεχίζει ομαλό και ευδιάκριτο μέχρι το Πέδι.
Προς παραλία Νανού, 2,2 χλμ. | 50 λεπτά: Από τον ασφαλτόδρομο που οδηγεί από τη Σύμη στον Πανορμίτη, ακριβώς απέναντι από το ξωκλήσι της Παναγίας Στρατερής, ξεκινά μονοπάτι, σηματοδοτημένο με κόκκινη μπογιά που κατηφορίζει απότομα προς τη ρεματιά. Αμέσως μπαίνετε σε πυκνό κυπαρισσόδασος και κατηφορίζετε, πάντα απότομα και παράλληλα με τη ρεματιά, την οποία διασχίζετε και συνεχίζετε στη δεξιά (νότια) πλευρά της για περίπου 45 λεπτά, πάντα μέσα σε πυκνή βλάστηση ακολουθώντας τα κόκκινα σημάδια. Λίγο πριν βγείτε στην παραλία, στα δεξιά σας, θα συναντήσετε το σπήλαιο Σκορδαλού, όπου ανακαλύφθηκαν ίχνη νεολιθικής κατοίκησης. Έπειτα από 20 λεπτά φτάνετε στην παραλία Νανού, που έχει θαυμάσια νερά.
Χωριό-Οχυρό του Δράκου, 1,2 χλμ. | 25 λεπτά: Ακολουθώντας από τον Γιαλό τον κεντρικό ασφαλτόδρομο προς Πανορμίτη, στη νότια άκρη του Χωριού, λίγο πριν από το ξωκλήσι της Αγίας Ευδοκίας, θα δείτε ένα παγκάκι σε ένα σημείο με ωραία θέα. Ακριβώς εκεί ξεκινάει στα αριστερά σας το μονοπάτι που στα πρώτα μέτρα του είναι τσιμεντοστρωμένο, ενώ σηματοδοτείται με κόκκινη μπογιά. Περίπου 250 μ. πιο κάτω θα συναντήσετε πινακίδα της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας που γράφει «Αρχαία Οχύρωση Δράκου». Το μονοπάτι συνεχίζει ανάμεσα σε ξερολιθιές ώσπου συναντάτε δυο πόρτες. Ανοίγετε αυτή που βρίσκεται ακριβώς απέναντί σας, γιατί η δεξιά οδηγεί στα παρακείμενα χωράφια. Λίγο πιο κάτω συναντάτε ακόμα μια πόρτα, και στο σημείο αυτό το μονοπάτι διακλαδίζεται: το αριστερό σκέλος του οδηγεί σε αγροικίες πίσω από το Πέδι, και το δεξί σκέλος είναι και αυτό που σας ενδιαφέρει. Συνεχίζετε σε ομαλό έδαφος, προσπερνάτε ακόμα μια σιδερένια πόρτα και περίπου 150 μ. πιο κάτω συναντάτε στα αριστερά σας μια μαύρη μεταλλική πόρτα που είναι η είσοδος στον αρχαιολογικό χώρο.
Γιαλός-Άγιος Φανούριος, 1,5 χλμ. | 30 λεπτά: Παίρνετε τον τσιμεντόδρομο που οδηγεί από το Γιαλό στο νεκροταφείο της Ελικωνής. Ακριβώς πριν από το νεκροταφείο υπάρχει μονοπάτι που φεύγει αριστερά, παράλληλα με τη μάντρα του νεκροταφείου, σηματοδοτημένο με μπλε και κόκκινη μπογιά. Περίπου 50 μ. μετά το νεκροταφείο συναντάτε τη ρεματιά την οποία και διασχίζετε. Από εδώ το μονοπάτι ανηφορίζει ομαλά. Προσπερνάτε μια στάνη στα αριστερά σας και τρεις ξύλινες πόρτες και στη συνέχεια ακολουθείτε το σιδερένιο σωλήνα ο οποίος πατάει πάνω σε λιθόστρωτη βάση, μέχρι το σημείο που συναντάτε ένα σπίτι και τον τσιμεντόδρομο που θα σας φέρει μπροστά στο ξωκλήσι του Αγίου Φανουρίου.
Για τη Σύμη η TERRAIN έχει εκδώσει έναν λεπτομερέστατο πεζοπορικό χάρτη στην κλίμακα 1:20.000 στον οποίο αποτυπώνονται όλα τα μονοπάτια του νησιού, όλες οι παραλίες, τα ξωκλήσια, τα μοναστήρια και όλα τα αξιοθέατα, με μέγιστη ακρίβεια. Θα τον βρείτε σε επιλεγμένα καταστήματα στη Σύμη και στην Αθήνα.
