Τοπογραφία και αμπελοτόπια: Το Λασίθι δυτικά συνορεύει με το νομό Ηρακλείου και εκτείνεται ανατολικά του όρους Δίκτη. Το όρος Δίκτη ή αλλιώς Λασιθιώτικα όρη σβήνουν εκεί που ξεκινά η τουριστική περιοχή της Ιεράπετρας ανατολικά της οποίας η τοπογραφία ομαλοποιείται. Οι συνθήκες του νομού είναι ιδανικές για βιολογική αμπελοκαλλιέργεια καθώς το κλίμα είναι ιδιαίτερα ξηρό και θερμό, με τις τελευταίες βροχές να πέφτουν το μήνα Απρίλιο. Τα αμπέλια ξεκινάνε από αρκετά χαμηλά υψόμετρα, τα περισσότερα όμως βρίσκονται μεταξύ 250 και 650 μέτρων. Το υψόμετρο και οι δροσεροί ευεργετικοί άνεμοι της θάλασσας μετριάζουν τη ζέστη στους αμπελώνες ανακουφίζοντας τα φυτά. Χαρακτηριστικό είναι πως το Ασύρτικο στη περιοχή του Ζήρου (600 με 700 μέτρα υψόμετρο) τρυγιέται τα μέσα Σεπτέμβρη, σε αντίθεση με τη Σαντορίνη που ξεκινά ένα μήνα νωρίτερα.
Οινική ιστορία: Όπως σε όλη τη Κρήτη έτσι και εδώ, στα χρόνια του Μινωικού πολιτισμού αναπτύχθηκε η αμπελοκαλλιέργεια και η οινοποίηση. Αργότερα, η φήμη που συνόδευε τα Λασιθιώτικα κρασιά ήταν τέτοια που ο Ρωμαίος στρατηγός Λούκουλλος τα προμηθευόταν για τα ξακουστά φαγοπότια, τα Λουκούλλεια γεύματα, που διοργάνωνε στις μυθικές τους επαύλεις στα περίχωρα της Ρώμης. Κατά την Ενετοκρατία, ο νομός Λασιθίου υπήρξε ένα από τα σημαντικά κέντρα παραγωγής για το γλυκό Μαλβάζιο οίνο. Λόγω της έντονης εμπορικής δραστηριότητας των Ενετών και της υψηλής του ποιότητας, ο Μαλβάζιος οίνος είχε γίνει περιζήτητος σε όλες τις σημαντικές αγορές της τότε εποχής.
Σύγχρονος αμπελώνας: Σήμερα ο Λασιθιώτικος αμπελώνας αποτελεί κάτι λιγότερο από το ένα δέκατο του Κρητικού και περιέχει αρκετά προφυλλοξηρικά φυτά και πολλούς ξηρικούς αμπελώνες. Τα παλαιότερα κλήματα είναι διαμορφωμένα σε μορφή θάμνου ενώ τα νεότερα σε γραμμική διαμόρφωση. Τα εδάφη είναι ασβεστολιθικά, σχιστολιθικά με υψηλότερα ποσοστά άμμου και αργίλου στα οροπέδια. Οι αποδόσεις στα παλαιά, μη αρδευόμενα αμπελοτόπια είναι ιδιαίτερα χαμηλές. Η κύρια ερυθρή ποικιλία είναι το Λιάτικο που δίνει κρασιά με υψηλό αλκοόλ, μέτριες οξύτητες, ήπιες τανίνες και ελαφρύ ερυθρό χρώμα το οποίο γρήγορα μεταπίπτει σε κεραμιδί. Τα καλύτερα παραδείγματα δίνουν κρασιά με φινέτσα και πικάντικο χαρακτήρα. Επίσης, στο νομό υπάρχουν φυτεύσεις από Μανδηλαριά, Κοιτσιφάλι, Syrah και Grenache. Στα λευκά το Θραψαθήρι αποτελεί τη σπεσιαλιτέ του νομού, ενώ το Ασύρτικο, η Βηλάνα, το Μοσχάτο Σπίνας, το Πλυτό, το Δαφνί και το Chardonnay δίνουν επίσης εξαιρετικά γλυκά και ξηρά κρασιά.
Νομοθετικά προστατευόμενες περιοχές: Η σημαντικότερη από άποψη αμπελουργικής έκτασης, αλλά και ποιοτικών χαρακτηριστικών, ζώνη του νομού είναι η ΠΟΠ Σητεία. Στη ΠΟΠ Σητεία παράγονται ξηρά και γλυκά, κόκκινα ή λευκά κρασιά από τις ποικιλίες Λιάτικο, Μανδηλαριά, Βηλάνα και Θραψαθήρι. Η ΠΟΠ Malvasia-Σητεία είναι σχετικά πρόσφατη (2011) και παράγει εξαιρετικά λευκά γλυκά κρασιά που παράγονται είτε από λιαστά σταφύλια (οίνος φυσικώς γλυκύς) είτε από ενίσχυση με προσθήκη αποστάγματος (οίνος γλυκύς φυσικός). Οι επιτρεπόμενες ποικιλίες είναι το Ασύρτικο, το Αθήρι, το Θραψαθήρι, το Μοσχάτο Σπίνας, η Malvasia di Candia Aromatica και το Λιάτικο σε λευκή οινοποίηση. Τέλος οι παραγωγοί μπορούν να χρησιμοποιούν τα πιο γενικά ΠΓΕ Λασίθι και ΠΓΕ Κρήτη.
Οινοτουρισμός, γαστρονομία και πολιτισμός: Ο Άγιος Νικόλαος, η Ελούντα, η Σητεία και η Ιεράπετρα είναι θέρετρα παγκόσμιας φήμης με εξαιρετικές τουριστικές υποδομές που συγκεντρώνουν χιλιάδες επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Το φυσικό περιβάλλον είναι απόλυτα μεσογειακό και διαθέτει αρκετές φυσιολατρικές διαδρομές. Στα εύφορα εδάφη του νομού παράγονται υψηλής ποιότητας φρούτα, λαχανικά και το ελαιόλαδο χαρακτηρίζεται ως εξαιρετικής ποιότητας. Στον Άγιο Νικόλαο, στην Ελούντα, στο Βάι, στο Μακρύγιαλο και στην Ιεράπετρα υπάρχουν κάποιες από τις πιο όμορφες παραλίες της Κρήτης. Ιδιαίτερης ομορφιάς είναι τα διάσπαρτα μικρά νησάκια η Σπιναλόγκα, οι Άγιοι Πάντες, η Ψείρα, το νησάκι του Αγίου Νικολάου, οι Διονυσάδες, η Ελάσα, οι Γράντες, το Κουφονήσι και η Χρυσή. Στο νομό υπάρχουν μόλις τρία οινοποιεία εκ των οποίων τα δυο τους είναι επισκέψιμα. Εκεί οι επισκέπτες μπορούν να ξεναγηθούν και να απολαύσουν τοπικά κρασιά συνδυασμένα με γαστρονομικούς μεζέδες της Κρητικής κουζίνας.
Οινοποιείο Τοπλού: «Είναι απλό να παράγεις καλό κρασί, αρκεί να διαθέτεις την εμπειρία επτά πλέον αιώνων παράδοσης και να κάνεις πράξη την αγάπη του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, από την καλλιέργεια έως την εμφιάλωση, με τις πρεσβείες της Παναγίας, της Κυρίας Ακρωτηριανής». Από τα παραπάνω λόγια, του Αρχιμανδρίτη Αμβρόσιου Σκαρβέλη, σημερινού Ηγούμενου στο Μοναστήρι Τοπλού, αναβλύζει το πνεύμα και η ιστορία των κρασιών του οινοποιείου. Τη δεκαετία του ’90 ο Ηγούμενος Φιλόθεος Σπανουδάκης επέκτεινε τον παλιό αμπελώνα της Μονής και το 2012 δημιουργήθηκε το σύγχρονο οινοποιείο-αποστακτήριο. Σήμερα σε μια έκταση 400 στρεμμάτων καλλιεργούνται βιολογικά το Λιάτικο, η Βηλάνα, το Θραψαθήρι, η Μανδηλαριά, το Chardonnay και το Syrah.
Από τις ετικέτες του κτήματος ξεχωρίζουν το λευκό «Γερτό» από Θραψαθήρι με αρωματικό προφίλ εξωτικών φρούτων και ήπια οξύτητα. Ο ερυθρός «Ληνός» από Λιάτο έχει ελαφρύ σώμα, ήπιες τανίνες και αρώματα από ρόδι, βύσσινο και δέρμα. Το «Αμάραντον» είναι ένα φρουτώδες ροζέ από Λιάτικο. Το οινοποιείο είναι επισκέψιμο, χωρίς ραντεβού, καθημερινά (και Σαββατοκύριακα) από τις 10:00 με 18:00, για τους μήνες Απρίλιο έως Οκτώβριο. Η ξενάγηση μπορεί να γίνει στα Ελληνικά, στα Αγγλικά και στα Γαλλικά και στο προαύλιο χώρο της Ι. Μονής λειτουργεί παραδοσιακό καφενείο.
Οινοποιείο Αμπελουργείν: Το οινοποιείο δημιουργήθηκε το 1997 από τον Παπαδάκη Νικόλαο και παράγει κρασιά ήπιων παρεμβάσεων από γηγενείς ποικιλίες της Κρήτης. Τα αμπελοτόπια βρίσκονται διάσπαρτα στον ορεινό όγκο του Λασιθίου, σε υψόμετρα από 850 έως 1150 μέτρα. Πολλά από αυτά είναι αυτόριζα άνω των 100 ετών και εφαρμόζεται βιολογική μη εντατική καλλιέργεια. «Anthosmia» είναι ο λευκός οίνος από Θραψαθήρι, Δαφνί και Μοσχάτο Σπίνας. Το Θραψαθήρι προέρχεται από αυτόριζα κλήματα που χαρίζουν όγκο και λιπαρή υφή, το Δαφνί φυτεμένο στα 1.100 μέτρα προσφέρει ορυκτές και βοτανικές νύξεις ενώ το μικρόραγο Μοσχάτο προσθέτει ανηθικότητα.
Ο «Rodalos» είναι ένα ροζέ κρασί από Λιάτικο με φρέσκια οξύτητα που ισορροπεί όμορφα το αλκοόλ και ελαφριά λιπαρή υφή από την ωρίμανση του με τις φίνες οινολάσπες. Ο «Erotodiomataris» είναι ένα ερυθρό κρασί από Κοτσιφάλι και Μανδηλαριά. Τα σταφύλια ζυμώνουν και ωριμάζουν για 18 μήνες σε ανοξείδωτες δεξαμενές και ακολουθεί παλαίωση για 6 έως 12 μήνες σε φιάλη. Το οινοποιείο είναι επισκέψιμο κατόπιν ραντεβού. Στις εγκαταστάσεις λειτουργεί το εστιατόριο «Robinson cretan cuisine» με παραδοσιακή κρητική κουζίνα. Επίσης, είναι δυνατό να διοργανωθεί επίσκεψη, γεύμα και γευσιγνωσία κρασιών στους αμπελώνες. Η ξενάγηση μπορεί να γίνει στα Ελληνικά και στα Αγγλικά.
Οινοποιείο Οικονόμου: Το οινοποιείο ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1994 όταν ο Γιάννης Οικονόμου επέστρεψε στο νησί μετά από μια εντυπωσιακή διεθνή καριέρα σε οινοποιεία της Γερμανίας, του Μπορντό (Château Margaux) και του Πιεμόντε (Ιταλία). Ο Οικονόμου δουλεύει κυρίως με αυτόριζα αμπέλια από γηγενείς ποικιλίες στο οροπέδιο του Ζήρου. Οι αποδόσεις είναι ιδιαίτερα χαμηλές και ανάλογα τη χρονιά η συνολική παραγωγή παρουσιάζει σημαντικές διαφοροποιήσεις. Τα κρασιά πριν κυκλοφορήσουν παλαιώνουν για μεγάλα χρονικά διαστήματα που φθάνουν τα τέσσερα έτη για τα λευκά και τα δέκα για τα ερυθρά. Το Λιάτικο και το Ασύρτικο είναι δυο από τις βασικές ποικιλίες του οινοποιείου. Από τις ετικέτες που ξεχωρίζει το ερυθρό «Mirabello» από Λιάτικο και Μανδηλαριά, το λευκό «Οικονόμου Ασύρτικο» και το «Οικονόμου Φυσικώς Γλυκύς» από λιαστά σταφύλια.
