Διαδρομές και εμπειρίες στη φύση και στα χωριά της κρητικής υπαίθρου, με αφορμή έναν ιστορικό αγώνα δρόμου. To να πηγαίνει κανείς ενάντια στο ρεύμα δεν είναι απαραίτητα επιζήμιο. Ίσα ίσα μπορεί να αποδειχθεί ευεργετικό, σαν το καλό μέλι που πλημμυρίζει τις αισθήσεις, σαν τον χρόνο που γίνεται σύμμαχος και σε προστατεύει να μην προσπεράσεις ένα ζεστό χαμόγελο. Η επίσκεψή μας στον νομό Ρεθύμνου εκτός τουριστικής περιόδου, με επίκεντρο τα χωριά Μαργαρίτες και Μέρωνα, αποτέλεσε μια ειλικρινή σύνδεση με τόπους και ανθρώπους που ανυπομονούμε να συναντήσουμε ξανά. Αφορμή του οδοιπορικού μας στην περιοχή στις αρχές Νοεμβρίου ήταν τα Αρκάδια, ένας από τους παλαιότερους αγώνες δρόμου στην Ελλάδα. Διοργανώθηκαν για πρώτη φορά το 1930, προκειμένου να τιμηθούν οι πεσόντες του Ολοκαυτώματος που έλαβε χώρα στη Μονή Αρκαδίου στις 8 Νοεμβρίου 1866.
Έπειτα από δύο ημέρες πολιορκίας από τους Τούρκους, ο Κωνσταντίνος Γιαμπουδάκης κλείστηκε με άντρες, γυναίκες και παιδιά στην πυριτιδαποθήκη και πυροδότησε τα βαρέλια με το μπαρούτι, γράφοντας μία από τις μαρτυρικότερες σελίδες στην ιστορία του ελληνικού έθνους. Ο κρότος λέγεται ότι ακούστηκε μέχρι το Ηράκλειο. Το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου είχε 864 Έλληνες νεκρούς και περίπου 1.500 Τούρκους. Μέσω του αθλητισμού ανακαλούνται οι μνήμες, ενώ ολοένα και περισσότεροι δρομείς συρρέουν κάθε χρόνο από διάφορες γωνιές της Ελλάδας, για να τρέξουν, να υποστηρίξουν την πρωτοβουλία, να δουν και να μάθουν. «Οι συμμετοχές φέτος έφτασαν τις 800, σημειώνοντας ρεκόρ, ενώ του χρόνου ο αγώνας θα είναι διεθνής», λέει ο Ανδρέας Ανδρουλιδάκης, πρόεδρος των Διεθνών Αγώνων Ψηλορείτη και μέλος της Οργανωτικής Επιτροπής των Αρκάδιων Αγώνων.
Στη διαδρομή των 21 χλμ. από τη Μονή Αρκαδίου έως το Ρέθυμνο διασχίζουμε τα χωριά Αμνάτος, Κυριάννα, Λούτρα, Πηγή, Άδελε, Τσεσμές, παρακολουθώντας τον κόσμο στους δρόμους να εμψυχώνει δυναμικά. Από τα μεγάφωνα ακούγεται το τραγούδι που έγραψε για την περίσταση ο Κώστας Μουντάκης, ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της κρητικής μουσικής: «Και σέρνει την πιστόλα του από το σελατλίκι / Σαν αστραπή την άδειασε στην μπαρουταποθήκη / Τρόχαλος έγινε η Μονή και σείστη ο Ψηλορείτης / Κι οι Τούρκοι ακόμη τρέμουνε όντε γρικούνε Κρήτη». Καθώς οι αθλητές εισέρχονται στο Άδελε, τόπο καταγωγής του μπουρλοτιέρη Γιαμπουδάκη, τους υποδέχονται λυράρηδες και λαουτιέρηδες, ενώ οι νέες και οι νέοι χορεύουν με κατάνυξη φορώντας τις παραδοσιακές τους φορεσιές και προσφέροντας ένα μοναδικό θέαμα που απέχει παρασάγγας από το φολκλόρ.
Αρχαία Ελεύθερνα: Δέκα χιλιόμετρα βορειοανατολικά της Μονής Αρκαδίου, βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος της Ελεύθερνας, με τη σημαντικότερη αρχαία πόλη του νομού Ρεθύμνου, όπου δεσπόζουν η ακρόπολη στο Πυργί και η νεκρόπολη στον λόφο του Πρινέ. Στο σύγχρονο αρχαιολογικό μουσείο εκτίθενται εξαιρετικά ευρήματα διάφορων χρονολογικών φάσεων, από τη Νεολιθική περίοδο έως τα Υστερορωμαϊκά και τα Βυζαντινά χρόνια. Αυτό όμως που κάνει την εμπειρία ξεχωριστή είναι η περιήγηση στο Άλσος Ελευθερναίων, το αρχαιολογικό πάρκο που σε οδηγεί μέσα από μονοπάτια μοναδικού φυσικού κάλλους σε σταθμούς ανάπαυσης, ώστε κάνοντας ένα διάλειμμα να συνεχίζεις με ακόρεστη δίψα για την επόμενη συνάντηση με το μνημειώδες παρελθόν.
Κάπως έτσι βρεθήκαμε να θαυμάζουμε τον συγκινητικό εναγκαλισμό αρχαίων σπαραγμάτων και λιόδεντρων στην ακρόπολη στο Πυργί. Οι αρχαίες πέτρες έχουν γίνει ένα με τις αρχαίες ρίζες. Τα υπόσκαφα μαρμάρινα κτίσματα εξακολουθούν να υψώνονται πάνω από την επιφάνεια της γης με τη βοήθεια των αιωνόβιων ελιών, που τους προσδίδουν μεταφυσική διάσταση. | Moυσείο Αρχαίας Ελεύθερνας, Ελεύθερνα Μυλοποτάμου, Τρίτη-Κυριακή 08.00-15.00, 2 ευρώ.
Μαργαρίτες: Ιδανικό ορμητήριο για το Αρκάδι και την Ελεύθερνα είναι το χωριό Μαργαρίτες, τόσο λόγω της εγγύτητάς του όσο και για τη σπουδαία ιστορία και την καλαισθησία του. «Μαγαρίτες» είναι η ονομασία που του αποδίδεται στις ενετικές απογραφές και οφείλεται στα μαγαρικά, δηλαδή στα αγγεία της Βυζαντινής εποχής. Ήδη από την αρχαιότητα θεωρούνταν το σημαντικότερο κέντρο αγγειοπλαστικής της δυτικής Κρήτης. Η μακραίωνη παράδοση συνεχίζεται, καθώς, όπως μας είπε ο αγγειοπλάστης Γιώργος Δαλαμβέλας, οι Μαργαρίτες διαθέτουν 18 εργαστήρια αγγειοπλαστικής, «καθιστώντας το χωριό των μόλις 250 μόνιμων κατοίκων ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα αγγειοπλαστικής στον κόσμο». Επισκεπτόμενοι το εργαστήρι του, παρακολουθούμε τη δημιουργία ενός μινωικού αγγείου στον τροχό, το οποίο φιλοτεχνεί με την αρχαία μέθοδο. Βουτά στο χρώμα τον πλοκό –ένα πινέλο με μαλλί προβάτου– και ζωγραφίζει το «πλουμί», ένα μοτίβο που μοιάζει με φοίνικα και υπήρξε αρκετά διαδεδομένο στην ευρύτερη περιοχή κατά την αρχαιότητα.
Καθαρίζει τα χέρια του από τον πηλό, βγάζει την ποδιά και ευγενικά προσφέρεται να μας ξεναγήσει στα ενετικά στενοσόκακα του χωριού του με τα παραδοσιακά λουλακί σπίτια και τις μοναδικές αυλόθυρες, συστήνοντάς μας τους αγγειοπλάστες στα εργαστήριά τους. Η πιο ιδιαίτερη ιστορία είναι αυτή του Γάλλου Ντανιέλ, όπου μέσω κάποιου φίλου από τη Μασσαλία με ελληνική καταγωγή βρέθηκε στις Μαργαρίτες να φτιάχνει μουσικά όργανα από πηλό. «Η Νίκη Ξυλούρη πήρε πριν από λίγο καιρό μια στάμνα», μας λέει, καθώς πειραματίζεται στην κατασκευή ενός πρωτότυπου οργάνου ακούγοντας την αγαπημένη του τζαζ. | Το χωριό Μαργαρίτες απέχει από τη Μονή Αρκαδίου 15 χλμ. και από το Ρέθυμνο 26 χλμ.
Μέρωνας: Όμορφος τόπος, μονοιασμένοι άνθρωποι, ήπια ανάπτυξη. Λες και το βλέμμα που απλώνεται στον απέραντο ελαιώνα, σκαρφαλώνοντας έως την κορυφή του Ψηλορείτη, έχει ημερέψει τις ψυχές των κατοίκων. Τα πετρόχτιστα σπίτια του Μέρωνα με τις ανοιχτές αυλές γίνονται αγκαλιές, τα τρεχούμενα νερά μουσική και, πριν τελειώσεις τον ελληνικό καφέ, έρχεται για κέρασμα μια ρακή. | Τι καιρό θα κάνει, Σήφη; | Γη θα βρέχει, γη θα λιάζει, γη ετσά ετσά θα ’ναι. | Μέσα έπεσες!. Η ξενάγησή μας ξεκινά-με συννεφιά τελικά-από την εκκλησία της Παναγίας, της οποίας κατά την παράδοση η εικόνα έδωσε στο χωριό το όνομά του. Όπως εξηγεί ο παπα-Μανώλης, ένας καλλιεργημένος δραστήριος ιερέας, «ο τρίκλιτος αυτός ναός είναι ένα κομψοτέχνημα του 13ου αιώνα με εξαιρετικές τοιχογραφίες αγιογράφων από την Κωνσταντινούπολη, τους οποίους έφεραν οι Καλλέργηδες, η γνωστή ενετική οικογένεια, μέλη της οποίας εγκαταστάθηκαν στον Μέρωνα».
Οι αναστηλώσεις των 20 εκκλησιών και οι αναπαλαιώσεις εικόνων αποτελούν μια συνεχή διαδικασία στον Μέρωνα, με τη συνεργασία επίσημων φορέων, ερευνητικών κέντρων, πανεπιστημίων της Ελλάδας και του εξωτερικού. Συχνά επισκέπτονται το χωριό φοιτητές αρχιτεκτονικής, καθώς παρουσιάζει έντονο μελετητικό ενδιαφέρον. Αν θέλουμε όμως να προσδώσουμε στον Μέρωνα έναν χαρακτηρισμό σε σχέση με την τουριστική του κατεύθυνση, αυτός είναι ο οικοτουρισμός. Όπως μας είπε ο πρόεδρος του χωριού, Μανώλης Καλοειδάς, «ο Μέρωνας βρίσκεται στην καρδιά του οικοσυστήματος του Αμαρίου, στο δυτικό άκρο του γεωπάρκου του Ψηλορείτη, που τελεί υπό την προστασία της UNESCO.
Εκτός από τις πολλές επιλογές οργανωμένων οικοδραστηριοτήτων που προσφέρονται στους επισκέπτες, σημαντικός παράγοντας είναι η γνωριμία με τους ανθρώπους του Μέρωνα και των χωριών του Αμαρίου, η οποία τους προσφέρει μια αυθεντική εμπειρία. Γι’ αυτό και συνήθως επιστρέφουν». Ιδιαίτερη δυναμική σε αυτή την καλή πορεία προσδίδει και το γεγονός ότι η πιο άρτια οικοτουριστική κατασκήνωση σε ορεινό περιβάλλον που υπάρχει στην Ελλάδα λειτουργεί στον Μέρωνα (από τον Απρίλιο έως τον Οκτώβριο). Γενικότερα όμως οι υποδομές φιλοξενίας και εστίασης βρίσκονται σε πολύ καλό επίπεδο, διαθέτουν ταυτότητα και απευθύνονται σε κοινό με ποιοτικό υπόβαθρο.
Για πότε βρεθήκαμε με ορειβατικό εξοπλισμό να ανεβαίνουμε προς τον Ψηλορείτη από το φαράγγι των Πλατανιών ούτε που το καταλάβαμε. Η διαδρομή ξεκινάει από το χωριό Πλατάνια, ενώνοντας τις νοτιοδυτικές πλαγιές του Ψηλορείτη με την κοιλάδα του Αμαρίου. Το μεγαλύτερο μέρος του μονοπατιού είναι σκαμμένο πάνω σε βράχο και, σύμφωνα με τον οδηγό μας-οργανωτή οικοδραστηριοτήτων, Γιώργο Τσακαλάκη, «έχει γίνει πολύ καλή δουλειά, παρέχοντας ασφάλεια και θυμίζοντας αντίστοιχες διαδρομές των Άλπεων». Η θέα προς τους κάθετους, απόκρημνους όγκους με τα κοκκινοκίτρινα ασβεστολιθικά πετρώματα και τα σπηλαιοβάραθρα κλέβει τις εντυπώσεις. Χαραγμένη θα μείνει στη μνήμη μας η στιγμή που βλέπαμε τους γυπαετούς να μπαινοβγαίνουν στη βραχοφωλιά τους, ενώ ο Γιώργος Λιουδάκης από τον Μέρωνα τραγουδούσε τον ριζίτικο ύμνο «Σε ψηλό βουνό, σε ριζιμιό χαράκι…».
Επενδύοντας στην πρώτη ύλη: Ο Μανώλης Ηλιάκης, συνταξιούχος αρχιτέκτονας, καλλιεργεί χαρουπιές στο κτήμα του, 7 χλμ. νοτιοανατολικά του Ρεθύμνου, κοντά στο χωριό Καλονύχτης. Ο ταπεινός καρπός σαρώνει την παγκόσμια αγορά ως υπερτροφή. «Τυποποιούμε πάνω από 30 προϊόντα με βάση το χαρούπι, όπως παξιμάδια, σοκολάτες, χαρουπόμελο, εξάγοντάς τα σε περισσότερες από 40 χώρες. Η χαρουπιά επιβιώνει σε ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες ξηρασίας, δεν θέλει ιδιαίτερη φροντίδα παρά μονάχα ήλιο και στην Κρήτη έχουμε άφθονο. Αποδίδει οικονομικά, γιατί δεν έχει έξοδα».
Πρόσφατα μάλιστα κατατέθηκε πρόταση για την ένταξη της χαρουπιάς και της διατροφικής της αξίας στη λίστα της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO. Στα όρη δυτικά του Δήμου Αμαρίου συναντήσαμε τον Μιχάλη Βαβουράκη, του οποίου η αγάπη για τη φύση τον έστρεψε στη βιολογική εκτροφή χοίρων. Σε υψόμετρο 800 μ. δημιούργησε ένα κτήμα 170 στρεμμάτων, τμήμα του οποίου καλλιεργεί με καρπούς και φυτά για την εκτροφή των ζώων, τα οποία είναι ελευθέρας βοσκής. «Ξεκινήσαμε πρώτοι στην Ελλάδα την παραγωγή και την τυποποίηση χοιρινού κρέατος και αλλαντικών, αποκλειστικά βιολογικής εκτροφής. Γίνεται όλο και πιο αντιληπτό ότι η πρώτη ύλη κάνει τη διαφορά στις γαστρονομικές αναζητήσεις».
Μουσικά ανταμώματα: Το Mουσικό Διδασκαλείο, που πραγματοποιείται στον Μέρωνα κάθε χρόνο στις αρχές Αυγούστου, έχει χαρακτηριστεί μία από τις σημαντικότερες πρωτοβουλίες για τη διάδοση της μουσικοχορευτικής παράδοσης της Κρήτης. Είναι όμως κάτι παραπάνω: ένα αντάμωμα μεταξύ των διψασμένων για ζωή, καθώς για μία εβδομάδα αντηχούν τα λαούτα και οι λύρες σε ταβερνάκια, αυλές, προαύλια σχολείων. Οι κάτοικοι ανοίγουν τα σπίτια τους για μαθήματα μαγειρικής, οι περαστικοί σταματούν να πάρουν μέρος στη γιορτή και το βράδυ οι παρέες παίζουν με τ’ αηδόνια.
Στα ρακοκάζανα του Αμαρίου: Από τον Μέρωνα επισκεφθήκαμε τρία ρακοκάζανα του Δήμου Αμαρίου. Η παράδοση τηρείται κάθε χρόνο, αποτελώντας ανοιχτό κάλεσμα σε κάθε επισκέπτη. «Εβίβα! Η μόνη διαταγή που υπάκουσα», διαβάζουμε πάνω από την πόρτα του ρακοκάζανου του Νίκου Παλιεράκη από το Γερακάρι, ενός ερασιτέχνη με επαγγελματικές γνώσεις απόσταξης, που σαν άλλος Διόνυσος παρασέρνει τους εκλεκτούς του φίλους σε αυθεντικά γλέντια. Άλλωστε ο θεός της αμπέλου, τον οποίο έχει ζωγραφίσει ο ίδιος σε περίοπτη θέση, όλους τους παρατηρεί και δεν θα συμβιβαζόταν με τίποτα λιγότερο. Το χωριό Σχολή Ασωμάτων διαθέτει μεγάλο αποστακτήριο. Όπως μας είπε ο ιδιοκτήτης του, Γιώργος Μπούτζουκας, «η αποστακτική περίοδος στην Κρήτη διαρκεί δύο μήνες, από τα μέσα Οκτωβρίου έως τα μέσα Δεκεμβρίου.
Δουλεύω περίπου 25 ημέρες, εξυπηρετώντας τους ανθρώπους από τα γύρω χωριά που μας εμπιστεύονται τη σοδειά τους. Το καζάνι χωράει 130 κιλά τσίκουδα και βγάζει 25 κιλά τσικουδιά. Το κέρδος για τον καζανιάρη είναι 20 ευρώ ή 7 λίτρα τσικουδιά». Το ρακοκάζανο του Μανώλη Δραμιτινού στο χωριό Θρόνος ήταν το καλύτερο κατευόδιο. Γύρω από το πλούσιο τραπέζι στην ηλιόλουστη αυλή συγκεντρώθηκαν σχεδόν όλοι όσους γνωρίσαμε στο οδοιπορικό μας πέριξ του Μέρωνα, οι οποίοι, αφότου τους αποχαιρετήσαμε, συνέχισαν να συναντιούνται σε κάποιο από τα γύρω χωριά, με την ίδια πάντα αφορμή. | Τα χωριά Γερακάρι, Σχολή Ασωμάτων και Θρόνος απέχουν από το Ρέθυμνο 38 χλμ., 31 χλμ. και 30 χλμ. αντίστοιχα.
Μετάβαση: Με πλοίο από τον Πειραιά για Ηράκλειο το ταξίδι με τα συμβατικά πλοία διαρκεί 7 ώρες. Από 29 ευρώ το άτομο. | Με αεροπλάνο από Αθήνα για Ηράκλειο η πτήση διαρκεί 50 λεπτά. Ενδεικτική τιμή για πτήση τον Δεκέμβριο (με κράτηση αρχές Δεκεμβρίου) από 245 ευρώ με επιστροφή. | Φτάνοντας στο Ηράκλειο, συνεχίζετε οδικώς στην εθνική οδό προς Ρέθυμνο, φτάνετε σε μία ώρα στον Πάνορμο και συνεχίζετε με προορισμό το χωριό Μαργαρίτες (20 λεπτά, 12 χλμ.). | Από Μαργαρίτες θα κατευθυνθείτε νότια, περνώντας από τη Μονή Αρκαδίου, την Αρχαία Ελεύθερνα και το χωριό Θρόνος, για να καταλήξετε στον Μέρωνα ύστερα από 50 λεπτά, έχοντας διανύσει μια διαδρομή 28 χλμ.
Διαμονή: Το σπίτι των Κουρήτων (Μαργαρίτες) προσφέρει θεματικά δωμάτια σε ένα αρχοντικό του 1750. Από 50 ευρώ. | Το Despoinas House (Μαργαρίτες) διαθέτει άνετους χώρους και όμορφο μπαλκόνι. Από 60 ευρώ το δίκλινο. | Το ξενοδοχείο Ελία (Μέρωνας) διαθέτει μοναδική θέα στον ελαιώνα κάτω από τον Ψηλορείτη. Ιδανικό για οικογένειες. Από 60 ευρώ το τετράκλινο. | Το οικοτουριστικό κατασκηνωτικό κέντρο Wild Nature Eco Camp (Μέρωνας) παρέχει μια μοναδική εμπειρία διαμονής στα ιδιαίτερα lodges που διαθέτει μέσα στη φύση. Προσφέρει οικοπεριηγητικές δραστηριότητες και λειτουργεί Απρίλιο-Οκτώβριο.
Φαγητό: Στην Κυρά-Λένη (Μαργαρίτες) θα πάτε για τα νόστιμα μαγειρευτά και τα δικά τους κρεατικά (εκτός από το μοσχάρι). Δοκιμάστε τυρομάλαμα παραγωγής τους. | Ο Μάνταλος (Μαργαρίτες), στην πλατεία κάτω από τις μουριές, συνιστάται ανεπιφύλακτα για κατσίκα κοκκινιστή που είναι γλύκισμα, ενώ ο ανθότυρος και οι κολοκυθανθοί σηκώνουν πολλή ρακή. | Η Αλώνα (Μέρωνας) είναι μια καινούργια ταβέρνα του χωριού. Προσφέρει χοιρινό με τσιτσιριστά (αγριόχορτα του βουνού), γιουβέτσι στον ξυλόφουρνο με μοσχάρι και νοστιμότατο αντικριστό. | Οι Μοσχοβολιές (Μέρωνας) θα σας κερδίσουν με την αυλή και τον υπέροχο εσωτερικό τους χώρο. Η κυρία Βάσω είναι μια προικισμένη μαγείρισσα. Προτιμήστε τα φαγητά που κάνει στον ξυλόφουρνο και μην ξεχάσετε να γευτείτε κάποιο ρόφημα από βοτάνια της περιοχής.
