Ωστόσο τα αιωνόβια πλατάνια και η πλούσια βλάστηση στη θέση Αηδόνια, μαζί με τα τρεχούμενα νερά του Κακορέματος και τον ήχος από το κελάϊδισμα των πουλιών, αποζημιώνουν τον επισκέπτη και τον προδιαθέτουν ευχάριστα για όσα δει και θα απολαύσει στη συνέχεια. Η παράδοση θέλει το χωριό να οφείλει την ονομασία του στην οικογένεια Μανώλα που θεωρείται από τις πρώτες που κατοίκησαν εκεί στα τέλη του 18ου αιώνα και απόγονοί της υπάρχουν έως τις μέρες μας. Και άλλοι γειτονικοί οικισμοί, που «έσβησαν» από τον χάρτη στο διάβα του χρόνου, έφεραν ονομασία από οικογένειες οικιστών τους όπως οι Γεωργάτες, Αγγελήδες, Μαργαρίτες κ.α.
Στα μέσα του 19ου αιώνα όπου η Σάμος ήταν Ηγεμονία (1834-1912), αυτόνομο κράτος υπό την επικυριαρχία της Υψηλής Πύλης οι Μανωλάτες μαζί με τους οικισμούς Άγιος Κωνσταντίνος, Σταυρινίδης, Άμπελος, Βαλεοντάτες και Μαργαρίτες αποτελούσαν την κοινότητα «Έξι Γειτονιές». Μετά το 1912 και την ένωση της Σάμου με την Ελλάδα, το χωριό έγινε ανεξάρτητη κοινότητα. Σήμερα ο μόνιμος πληθυσμός δεν ξεπερνάει τους 100 κατοίκους, ανάμεσά τους και πολλοί ξένοι που «ερωτεύτηκαν» το χωριό και επέλεξαν να ριζώσουν εκεί, με τους περισσότερους να ασχολούνται με την αμπελοκαλλιέργεια στα εύφορα εδάφη του βουνού, απ’ όπου παράγεται το φημισμένο κρασί της Σάμου.
Ο επισκέπτης επιβάλλεται να δοκιμάσει το τοπικό κρασί, σαν βρεθεί εκεί. Ο δρόμος από τα παράλια οδηγεί στους Μανολάτες και στον οργανωμένο χώρο στάθμευσης στην είσοδο του χωριού, όπου οι επισκέπτες αφήνουν το αυτοκίνητό τους, για να συνεχίσουν με τα πόδια στα στενά γραφικά δρομάκια που θυμίζουν σκηνικό άλλης εποχής. Ισόγεια και διώροφα σπίτια σε έντονα χρώματα, χαρακτηριστικά δείγματα της ντόπιας αρχιτεκτονικής, πλακόστρωτες μικρές πλατείες-«πνιγμένες» στο πράσινο και στα λουλούδια-με όμορφα καφενεία για στιγμές χαλάρωσης με καφέ ή γλυκό (όπως πορτοκαλόπιτα) καθώς και μικρές ταβέρνες που ικανοποιούν κάθε γαστρονομική απαίτηση.
Τα στενά ανηφορίζουν προς τις ψηλότερες γειτονιές του χωριού, με τη μοναδική θέα προς την θάλασσα και τα απέναντι τουρκικά παράλια που διακρίνονται πεντακάθαρα. Η εντυπωσιακή σκεπαστή μαρμάρινη κρήνη, στην κεντρική πλατεία, καθώς και η εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής -που γιορτάζει την Παρασκευή της Διακαινησίμου και κάθε χρόνο στήνεται μεγάλο πανηγύρι στα γύρω στενά-συνθέτουν την ανέγγιχτη ομορφιά του χωριού, που ποτέ ο επισκέπτης δεν θα γυρίσει μία μόνο φορά, για να θαυμάσει τις χρωματιστές γωνιές του. Μία αναπαλαιωμένη παραδοσιακή κατοικία που λειτουργεί ως επισκέψιμο λαογραφικό μουσείο, κοντά στην εκκλησία της Ζωοδόχου Πηγής, δίνει την ευκαιρία στον επισκέπτη να αποκτήσει εικόνα για την καθημερινότητα μιας εποχής που ανήκει πλέον στο μακρινό παρελθόν.
Ο ζωγράφος-συντηρητής αρχαιοτήτων και έργων τέχνης Νικήτας Κυπαρίσσης, διέσωσε και ανέδειξε το οίκημα, με αγάπη και σεβασμό στην ιστορία του. Τα σπίτια αυτού του είδους αναπτύσσονταν σε δύο επίπεδα. Το ανώι στον όροφο και το κατώι στο ισόγειο, το οποίο συνήθως στέγαζε αποθηκευτικούς χώρους, αγροτοπαραγωγικές δραστηριότητες της οικογένειας, εργαστήρια ή και καταστήματα όπως καφενεία, παντοπωλεία, κουρεία κ.α. Στον όροφο παρουσιάζονται οι χώροι της κατοικίας (καθιστικό, κρεβατοκάμαρα, κουζίνα κ.α) με έπιπλα και αντικείμενα της παλιά εποχής, ενώ στο κατώι λειτουργεί πωλητήριο με κεραμικά, πίνακες, κοσμήματα, τοπικά προϊόντα και χειροποίητες δημιουργίες, καθώς και αναπαράσταση του αποθηκευτικού χώρου των παλαιότερων χρόνων (Μουσείο).
Στους Μανολάτες λειτουργούν εργαστήρια κεραμικής τέχνης, που παράγουν μοναδικά χειροποίητα διακοσμητικά και χρηστικά αντικείμενα, σε παραδοσιακό ή μοντέρνο στυλ. Το εργαστήριο «Βαθιώτη» συμπλήρωσε έναν αιώνα ζωής και σήμερα λειτουργεί από την Εμμανουέλα Μακρή-Βαθιώτη, 4η γενιά της οικογενειακής παράδοσης στην αγγειοπλαστική. Η ίδια δημιουργεί τις δικές της φόρμες κεραμικών και ζωγραφίζει νέα μοτίβα, εμπνεόμενη και από την παράδοση. Στο εργαστήριο «Γένεσις», στη είσοδο του χωριού, ο κεραμίστας Γιώργος Νομικός δημιουργεί τα έργα του στον τροχό, μπροστά στους επισκέπτες έχοντας την «βοήθεια» του γάτου του ονόματι Grande Fatelo.
Ο δημιουργός βρέθηκε πριν πολλά χρόνια στους Μανολάτες, αγάπησε τον τόπο, εγκαταστάθηκε μόνιμα εκεί και έγινε ένα με το χωριό και τους ανθρώπους του. Όταν δεν δημιουργεί νέα έργα, παίζει μουσική και τραγουδάει (Γένεσις). Για τους fan της πεζοπορίας οι Μανολάτες αποτελούν ορμητήριο εξερεύνησης της ορεινής βόρειας πλευράς της Σάμου, με οργανωμένα μονοπάτια που ακολουθούν υπέροχες διαδρομές. Από το χωριό ξεκινάει πλακόστρωτο μονοπάτι που οδηγεί στους Σταυρινίδες βορειοδυτικά. Έναν μικρό παραδοσιακό οικισμό 30 κατοίκων, κτισμένο σε ένα πανέμορφο φυσικό περιβάλλον, με άφθονο νερό, πλούσια αμπέλια και θέα προς την θάλασσα.
Στον εγκαταλελειμμένο οικισμό Μαργαρίτες επίσης, εκτός από τα ερείπια των παλιών σπιτιών, διασώζεται και η εκκλησία του Αγίου Γεωργίου με λαϊκές τοιχογραφίες και όμορφες εικόνες. Η μοναδική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, με τα πολύχρωμα σπίτια και τα στενά δρομάκια, το φυσικό τοπίο, η θέα προς την θάλασσα και τα Μικρασιατικά Παράλια, και βέβαια τα εργαστήρια κεραμικής, είναι τα στοιχεία που κάνουν τους Μανολάτες να ξεχωρίζουν και να αποτελούν αγαπημένο προορισμό για όσους βρεθούν στη Σάμο.
