Η Παροικιά και το κάστρο: Η πρωτεύουσα της Πάρου είναι ο πιο ζωντανός οικισμός της, εμπορικό κέντρο και επίκεντρο της διασκέδασης και του shopping. Η παραλία είναι γεμάτη με καφέ-μπαρ και εστιατόρια από όπου θα απολαύσετε τα ωραιότερα ηλιοβασιλέματα στην Πάρο και το θέαμα των πλοίων που μπαινοβγαίνουν στο λιμάνι. Η Παροικιά είναι ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς και κατοικείται διαρκώς εδώ και χιλιάδες χρόνια. Ο οικισμός που βλέπετε σήμερα άρχισε να δημιουργείται τον 13ο αι. μέσα και γύρω από το κάστρο που κατασκεύασε ο Ενετός δούκας της Νάξου Σανούδος, για να προστατεύσει το λιμάνι από τους πειρατές που λυμαίνονταν το Αιγαίο.
Το κάστρο παρέμεινε στην κατοχή των Ενετών μέχρι το 1537, οπότε πέρασε στα χέρια των Τούρκων. Περπατώντας πίσω από τα κατάλευκα σπίτια του κάστρου θα δείτε τον πύργο με εντοιχισμένα αρχιτεκτονικά μέλη του 4ου αι. π.Χ., ενώ στην κορυφή του υπάρχει ένα τμήμα κυκλικού θόλου που ήταν αφιερωμένος στην Εστία. Οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι για το κτίσιμο του κάστρου χρησιμοποιήθηκαν οικοδομικά υλικά από αρχαϊκό ναό αφιερωμένο στη θέα Δήμητρα, ενώ έχουν ανακαλυφθεί εντοιχισμένα μέλη και από άλλους ναούς της ίδιας περιόδου, όπως και της κλασικής. Μικρό τμήμα ναού της Αθηνάς (6ος αι. π.Χ.) σώζεται στην κορυφή του λόφου. Ο περίπατος στα πλακόστρωτα στενά θα σας αποκαλύψει μερικά πανέμορφα εκκλησάκια, όπως του Αγίου Μάρκου, της Παναγίας του Σταυρού, του Αγίου Στυλιανού και της Αγίας Άννας. Ξεχωρίζει ο ναός του Αγίου Κωνσταντίνου, με τους λιτούς κίονες και τα τόξα, από όπου θα θαυμάσετε μαγευτικό ηλιοβασίλεμα.
Η Παναγία Εκατονταπυλιανή: Είναι ο σημαντικότερος ναός της παλαιοχριστιανικής εποχής στην Ελλάδα, επειδή διασώζει μοναδικά αρχιτεκτονικά στοιχεία, πολύτιμα για την ιστορία και την λειτουργία της εκκλησίας εκείνα τα χρόνια. Κτισμένη την εποχή του Ιουστινιανού, στους 16 αιώνες της ζωής της άλλαξε πολλές φορές μορφή και διαρρύθμιση. Όταν στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο αρχαιολόγος Αναστάσιος Ορλάνδος αποκάλυψε κάτω από τους ασβεστωμένους τοίχους το κρυμμένο μεγαλείο της, η επιστήμη της βυζαντινής αρχαιολογίας βρήκε ένα χριστιανικό μνημείο αναφοράς. Το συγκρότημα της Παναγίας Εκατονταπυλιανής αποτελείται από τον κεντρικό ναό της Θεοτόκου, το Βαπτιστήριο, το παρεκκλήσιο του Αγίου Νικολάου, τα παρεκκλήσια της Αγίας Θεοδοσίας, του Αγίου Δημητρίου και τα κελιά.
Γνωστή και ως Παναγιά Καταπολιανή, για το όνομά της υπάρχουν δύο εκδοχές. Επειδή είχε κτισθεί έξω από τα τείχη της αρχαίας πόλης (κατά-την-πολιν) πήρε το προσωνύμιο Καταπολιανή. Το Εκατονταπυλιανή, όμως, είναι λόγιο δημιούργημα του 17ου αι. Η παράδοση λέει ότι η εκκλησία έχει 99 φανερές πύλες. Η 100η θα φανερωθεί όταν η Κωνσταντινούπολη περάσει πάλι σε ελληνικά χέρια. Στο κτίριο λειτουργεί ένα πολύ ενδιαφέρον Βυζαντινό μουσείο. | Info: Είναι ανοικτή καθημερινά και σε συγκεκριμένες ώρες της ημέρας πραγματοποιούνται ξεναγήσεις.
Η Νάουσα και το Καστέλι: Ο μικρός οικισμός της Πάρου είναι από τα πιο δημοφιλή θέρετρα στις Κυκλάδες. Εδώ και χρόνια, η Νάουσα είναι γνωστή για το ενετικό λιμανάκι της με τα ψαροκάικα και τις ταβέρνες. Κτισμένες εκεί όπου βρίσκονταν άλλοτε οι αποθήκες των ψαράδων, πλημμυρίζουν με κόσμο από το απόγευμα και μετά. Κτισμένη στον μυχό ενός μεγάλου και απάνεμου κόλπου, για αιώνες ολόκληρους η Νάουσα ήταν γνωστή ως «το λιμάνι των πειρατών» και οι ναυτικοί απέφευγαν να την προσεγγίσουν, αν δεν γνώριζαν με βεβαιότητα ποια καράβια ήταν αραγμένα εκεί.
Όταν η Πάρος πέρασε στην Ενετική κατοχή, ο άρχοντας Σομαρίπα έκτισε ένα μικρό κάστρο για να ελέγχει τον κόλπο της Νάουσας και την κίνηση των πλοίων. Αποτελούνταν από λιμενοβραχίονες που χρησίμευαν ως κυματοθραύστες, καθώς και από ένα τείχος που κατέληγε σε κυκλικό πύργο κτισμένο πάνω σε ξέρα. Στη βόρεια πλευρά έκλεινε με ένα τείχος που κατέληγε σε προμαχώνα, το επονομαζόμενο Καστέλι. Ο νέος λιμενοβραχίονας είναι χτισμένος παράλληλα με τα παλιά τείχη του κάστρου που διακρίνονται μισοβυθισμένα. Κοντά στο λιμάνι υπάρχει ο μεσαιωνικός ναός του Αγίου Γεωργίου με τους τάφους των ιπποτών κάτω από το δάπεδο του. Ιδιαίτερα γραφικό είναι και το κατάλευκο εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου.
Η κοιλάδα με τις πεταλούδες: Στα νοτιοδυτικά της Παροικιάς, κοντά στα Ψυχοπιανά, υπάρχει μια ιδιόκτητη καταπράσινη κοιλάδα γεμάτη δέντρα, θάμνους, οπωροφόρα και κισσούς. Τους καλοκαιρινούς κατακλύζεται από εκατοντάδες πεταλούδες, οι οποίες βρίσκουν ιδανικό τόπο διαβίωσης πριν πετάξουν για το τελευταίο τους ταξίδι. Οι θηλυκές φεύγουν τον Σεπτέμβριο για να γεννήσουν τα αυγά τους στα ορεινά του νησιού και ύστερα πεθαίνουν, αφήνοντας πίσω τους τις αρσενικές να περιμένουν μάταια. Οι πεταλούδες ανήκουν στο είδος Panaxia quadripunctaria, το ίδιο ακριβώς που συναντάμε και στην περίφημη κοιλάδα των πεταλούδων στη Ρόδο. Κατά τον περίπατο σας μέσα στην κοιλάδα παραμείνετε ήσυχοι και μην τις τρομάζετε, γιατί αν αρχίσουν να πετούν καταναλώνουν ενέργεια που χρειάζονται κατά την αναπαραγωγή τους. | Info: Η μικρή κοιλάδα απέχει 7 χλμ. από την Παροικιά. Yπάρχει εισιτήριο και λειτουργεί αναψυκτήριο στην είσοδο.
Οι Λεύκες: Θεωρείται το πιο πράσινο χωριό του νησιού και τα λουλούδια (κυρίως βουκαμβίλιες) είναι πανταχού παρόντα. Στα στενά σοκάκια του θα θαυμάσετε έναν συνδυασμό κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής, με νεοκλασικά ή οθωμανικά κτίρια και πολυτελείς κατοικίες. Από τον κεντρικό δρόμο, τον Ραμνό, μπορείτε να φτάσετε στην κορυφή του λόφου, όπου δεσπόζει η Αγία Τριάδα. Ο ναός αποτελεί ένα αριστούργημα της μαρμαρογλυπτικής, με δυο εντυπωσιακά μαρμάρινα κωδωνοστάσια κι ένα μεγάλο γλυπτό τέμπλο. Η εικόνα του χωριού συμπληρώνεται από λιοτρίβια, περιστεριώνες και μύλους, μάλιστα στις Λεύκες σώζεται ο παλιότερος ανεμόμυλος του νησιού με ηλικία που υπολογίζεται στους 4 αιώνες. Μην παραλείψετε να επισκεφθείτε το Λαογραφικό μουσείο του συλλόγου «Ύρια». Το χωριό απέχει 11 χλμ. από την Παροικιά και διαθέτει ταβερνάκια.
Το Παριανό διάφανο μάρμαρο: Η «Παρία Λίθος», που εξορυσσόταν από τα αρχαία χρόνια στην Πάρο πολλοί το θεωρούν το σπουδαιότερο μάρμαρο στον κόσμο. Η καλύτερη όλων των ποικιλιών ήταν ο «λυχνίτης» με το ολόλευκο χρώμα και διαφάνεια που έφθανε έως και 35 χιλιοστά. Η ονομασία δόθηκε καθώς η εξόρυξη γινόταν από βαθιές στοές με το φως των λύχνων. Το έβγαζαν στην αρχαιότητα κυρίως από τα υπόγεια λατομεία των Νυμφών και του Πανός, στο Μαράθι. Η στοά των Νυμφών έχει γίνει διάσημη λόγω ενός αναθηματικού ενεπίγραφου ανάγλυφου των μέσων περίπου του 4ου αι. π.Χ. που στολίζει την είσοδό της. Η Πάρος, πέρα από την εξόρυξη και εξαγωγή του φημισμένου της μαρμάρου, ήδη από τον 6ο αι. π.Χ. έγινε και ένα από τα σημαντικότερα καλλιτεχνικά κέντρα στον αρχαίο κόσμο με φημισμένους γλύπτες όπως ο Αριστίων, ο Αγοράκριτος, ο Σκόπας, ο Θρασυμήδης.
Υπολογίζεται ότι το μεγαλύτερο μέρος των γλυπτών που δημιουργήθηκαν στο Αιγαίο και στις γύρω περιοχές είναι από Παριανό μάρμαρο. Η Αφροδίτη της Μήλου και ο Ερμής του Πραξιτέλη αποτελούν δύο από τα κορυφαία παραδείγματα. Όπως και το Θησείο, η Αρχαία Αγορά της Αθήνας, ο ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο και του Δία στην Ολυμπία. Μετά τους ρωμαϊκούς χρόνους, το ενδιαφέρον για το μάρμαρο της Πάρου υποχώρησε και επανήλθε μετά τη δημιουργία του ελληνικού κράτους, χάρη στον Σταμάτη Κλεάνθη, πολεοδόμο των Αθηνών. Σήμερα οι αρχαίες στοές στο Μαράθι μοιάζουν με ένα τεράστιο «τεχνητό σπήλαιο» και στην επιφάνεια απλώνεται ένα υπαίθριο βιομηχανικό μουσείο. Αν και η περιοχή είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος από το 1974, δεν είναι αξιοποιημένη ούτε έχει λάβει τη φροντίδα που της αξίζει.
Μονές: Μεγαλόπρεπη και με εντυπωσιακή αρχιτεκτονική η μονή Λογγοβάρδας είναι αφιερωμένη στη Θεοτόκο Ζωοδόχο Πηγή. Ιδρύθηκε το 1638 πάνω σε ερείπια παλαιότερου ναού και διαθέτει βιβλιοθήκη και εργαστήριο αγιογραφίας και παραδοσιακής βιβλιοδεσίας. Ο Χριστός στο Δάσος, στα Ψυχοπιανά, είναι γυναικείο κοινοβιακό μοναστήρι του 17ου αι. που ονομάζεται και μονή του Αγίου Αρσενίου, προς τιμήν του οποίου κτίστηκε δεύτερος, μεγάλος ναός στο ύψωμα απέναντι από το μοναστήρι. Ο Αϊ Γιάννης Δέτης αναφέρεται ως μοναστήρι από το 1806. Το όνομα Δέτης προήλθε μάλλον από το ασφαλές δέσιμο των πλοίων στον φυσικό κόλπο, αλλά υπάρχει και η εκδοχή ότι ο άγιος θεράπευε, «έδενε», την ελονοσία που θέριζε τους κατοίκους της Νάουσας τον 18ο-19ο αι. Στην περιοχή ο Δήμος Πάρου έχει ιδρύσει Περιβαλλοντικό και Πολιτιστικό Πάρκο. Κάτω από τη μονή υπάρχει η ομώνυμη παραλία που λέγεται και Μοναστήρι.
Ο Πρόδρομος και η Μάρπησσα: Τα δυο χωριά βρίσκονται σε κοντινή απόσταση, στην ανατολική πλευρά του νησιού. Ο Πρόδρομος κατοικείται από τον Μεσαίωνα και τα σπίτια του έχουν οχυρωματική διάταξη. Περπατώντας στα σοκάκια θα περάσετε κάτω από την καμάρα που ενώνει τις εκκλησίες του Αγίου Σπυρίδωνα και του Αγίου Νικολάου. Περίπου ένα χιλιόμετρο παρακάτω βρίσκεται η Μάρπησσα, κτισμένη στους πρόποδες του λόφου Κέφαλος. Στην κορυφή του βρίσκονται τα ερείπια του ενετικού κάστρου και το μοναστήρι του Αγίου Αντωνίου, όπου αξίζει να ανέβετε με τα πόδια. Η πόλη και το κάστρο του Κεφάλου καταστράφηκαν ολοσχερώς το 1537 μετά από σφοδρή επίθεση του τρομερού πειρατή Μπαρμπαρόσα που λυμαινόταν το Αιγαίο.
Η καταστροφή του Κεφάλου σήμανε το τέλος της Ενετοκρατίας και την απαρχή της Τουρκοκρατίας που διήρκεσε σχεδόν 3 αιώνες. Στο κάστρο θα δείτε αρκετά μισοερειπωμένα εκκλησάκια, μεταξύ των οποίων και ο Ευαγγελισμός (1410) που θεωρείται ο παλιότερος του νησιού. Ο βόλτα στα στενά ελικοειδή σοκάκια της Μάρπησσας θα σας αποκαλύψει ωραία και καλοδιατηρημένα σπίτια του 16ου και 17ου αι., θολωτές στοές, παλιές εκκλησίες. Μπορείτε να επισκεφθείτε το Εκκλησιαστικό Μουσείο και το Λαογραφικό Μουσείο, σε ένα όμορφο, αναστηλωμένο πέτρινο σπίτι. Αν είστε στο νησί τον Αύγουστο μπορείτε να πάρετε μέρος στο τριήμερο φεστιβάλ «Διαδρομές στη Μάρπησσα».
