Μακριά από την κοσμικότητα της πρωτεύουσας του Δεσποτάτου Άρτας, βρίσκεται άλλο ένα σημαντικό μνημείο της ένδοξης δυναστείας των Κομνηνοδουκάδων. Η Κόκκινη Εκκλησιά, όπως έχει επικρατήσει να λέγεται, αποκαλύπτεται στον ταξιδιώτη που θα βρεθεί στον συνοικισμό Παλαιοχώρι, στον δρόμο προς το Βουργαρέλι. Εντυπωσιακή στον όγκο της, καταλαμβάνει τον δικό της χώρο στο τζουμερκιώτικο τοπίο. Σύμφωνα με τον ακαδημαϊκό Αναστάσιο Ορλάνδο, η Κόκκινη Εκκλησιά οφείλει το όνομά της στο κόκκινο χρώμα των πλίνθων από τις οποίες αποτελείται η τοιχοποιία του ναού.
Είναι γνωστή όμωs και ως Παναγία Βελλάς λόγω της σχέσης της με τη Μονή Βελλάς των Ιωαννίνων. Κατά την παράδοση, λέγεται και Βασιλομονάστηρο διότι κάποτε αποτέλεσε το καθολικό βασιλικής μονής. Ο ναός, τρίκλιτος με ξεχωριστό νάρθηκα, κτίστηκε το 1281 και είναι αφιερωμένος στη Γέννηση της Θεοτόκου. Στις χρονολογημένες το 1295 τοιχογραφίες που διατηρούνται όμως αποσπασματικά, εικονίζονται άγιοι και λαϊκοί όπωs οι αδελφοί Τσιμισκή, οι πρωτομάστορες του ναού με τις γυναίκεs τους και ο Δεσπότης της Ηπείρου Νικηφόρος A' με τη γυναίκα του Άννα.
Όσο εντυπωσιακή είναι στο εξωτερικό της η Κόκκινη Εκκλησιά, τόσο απλή την άφησαν οι φθορές του χρόνου στο εσωτερικό. Στιs φθορές αυτές πρέπει να συνυπολογιστούν και ζημιές από σεισμό, κατά τον οποίο κατέρρευσε και η στέγη. Με τις πρόσφατες εργασίες συντήρησης ήλθαν πάλι στο φωs οι βάσεις και τα κιονόκρανα των κιόνων του ναού που εντοιχίστηκαν για να αποφευχθεί η κατάρρευση, ενώ οι ντόπιοι μιλούν και για τάφουs που βρέθηκαν στα θεμέλια.
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ
Η Κόκκινη Εκκλησιά είναι επισκέψιμη για το κοινό. Αν δεν τη βρείτε ανοιχτή, αναζητήστε το κλειδί στα απέναντι σπίτια. Η εκκλησία πανηγυρίζει στιs 8 Σεπτεμβρίου και οι κάτοικοι το γιορτάζουν επί διήμερο.
