Σηκώθηκα με βαρύ κεφάλι. Κάτι η ζέστη, κάτι οι μέρες τούτες που σέρνουν το ζόφο της επικαιρότητας πίσω τους. Η διάθεση, καταλαβαίνεις, ότι δεν είναι και η καλύτερη δυνατή. Νωχελικά ετοιμάστηκα για τη δουλειά, ήπια ένα καφέ στο πόδι. Τηλεόραση δεν άνοιξα, ούτε μπήκα στο διαδίκτυο. Καμιά διάθεση να ακούσω και να διαβάσω πάλι για τα μέτωπα των πυρκαγιών, την ανείπωτη περιβαλλοντική καταστροφή, τις κατεστραμμένες περιούσιες, τις καμένες ζωές των ανθρώπων. Όνειρα αποκαΐδια. Έκλεισα την πόρτα και βγήκα στον δρόμο.
Ζεστό καλοκαίρι φέτος. Τι ζεστό δηλαδή, σαν την καυτή ανάσα του Άδη το νιώθω. Σκύβω πάνω από το αυτοκίνητο να ξεκλειδώσω και βλέπω πάνω στα φιμέ τζάμια ένα πέπλο σκόνης. «Έλα ρε πούστη μου, ξεπατώθηκα χθες να το πλύνω και σήμερα πάλι έγινε χάλια. Τα νεύρα μου». Ρίχνοντας λοιπόν, τα πρωινά καντήλια μου για αυτό το τόσο σημαντικό ζήτημα, συνειδητοποιώ συνεχίζοντας να κοιτάζω τα σκονισμένα τζάμια του αυτοκινήτου πως αυτό που βλέπω δεν είναι σκόνη, αλλά τέφρα. Στάχτη από το καμένο δάσος της Δαδιάς, στάχτη από το σπίτι του κυρ-Βασίλη που κάηκε, τέφρα από την καμένη σάρκα ζώων και ανθρώπων που εγκλωβίστηκαν σε ένα πύρινο αδιέξοδο. Στάχτη από τα όνειρα των ανθρώπων. Στάχτη από το μέλλον των παιδιών μου. Κοιτάζω ψηλά τον ουρανό. Ποιον ουρανό δηλαδή, ένα πέπλο καπνού που κρύβει έναν ματωμένο ήλιο. Ρε μπας και ξύπνησα στον Άρη και όχι στη Γη;
Μπαίνω στο αυτοκίνητο και ξεκινάω. Ανοίγω ραδιόφωνο, όπως κάθε πρωί, για τις ειδήσεις της ημέρας. Σήμερα βέβαια, ξέρω εκ των προτέρων τι περίπου θα ακούσω και θα μοιάζει πάνω κάτω επανάληψη προηγούμενων πρωινών. Ένα τρομακτικό déjà vu. Το μόνο που αλλάζει είναι η τοποθεσία: Ρόδος, Δυτική Αττική, Εύβοια, Βοιωτία, Κρήτη, Χαλκιδική, Κέρκυρα, Βόλος, Έβρος. Ζοφερά μαθήματα γεωγραφίας. Στις πρώτες πυρκαγιές αυτού του καλοκαιριού θυμάμαι, είχαμε απώλειες δασικών και χορτολιβαδικών εκτάσεων. Μετά κάηκαν τα πρώτα σπίτια και ζωντανά. Λέγαμε πως τουλάχιστον δεν θρηνήσαμε ανθρώπινες ζωές. Μηδένα προ του τέλους μακάριζε. Και δυστυχώς για αυτή την περίοδο των πυρκαγιών, το τέλος δεν είχε έρθει ακόμη.
It’s not over, till it’s over, που λένε και στο καφενείο το χωριού μου (το οποίο χωριό μου παρεμπιπτόντως, βρίσκεται στα βόρεια σύνορα του δάσους της Δαδιάς. Και απ’ ότι φαίνεται μόνο αυτό το βόρειο κομμάτι θα διασωθεί μετά τη μεγαλύτερη πυρκαγιά που έχει καταγραφεί ποτέ στην Ευρώπη). Μετά τα σπίτια και τα ζωντανά ήρθε και η σειρά του ανθρώπου. Συνάνθρωποι μας που προσπάθησαν να σώσουν τα ζωντανά μας, μια γυναίκα με κινητικά προβλήματα που εγκλωβίστηκε στο φλεγόμενο τροχόσπιτό της, δεκαοκτώ ψυχές εγκλωβισμένες σε ένα φλεγόμενο δάσος. Ακούω ακόμα τις κραυγές φρίκης τους να υψώνονται μαζί με τις φλόγες στον ουρανό.
Στο διάβα της η φωτιά αφήνει γυμνή γη, αλλά μερικές φορές δεν απογυμνώνει μόνο το έδαφος, αλλά και τις ψυχές των ανθρώπων. Ειδικά αυτή του Έβρου, άφησε πίσω της εκτός από στάχτη και πολύ μίσος. Έκαψε τούτη η φωτιά και το όποιο περίβλημα μισαλλοδοξίας και απόλυτης ηλιθιότητας πολλών από εμάς. Μας άφησε να κοιταζόμαστε γυμνοί μεταξύ μας. Έλιωσε τις μάσκες και έδειξε για άλλη μια φορά τα πραγματικά μας πρόσωπα. Τι να πρωτοπεί κανείς; Για την ηλιθιότητα, την έλλειψη λογικής, το μίσος, την ανθρωποφαγία; Βαρέθηκα να σου πω την αλήθεια. Κουράστηκα.
Εκτός από προσωπεία όμως έκαψε και την όποια ψευδαίσθηση είχε απομείνει σχετικά με την αποτελεσματικότητα της πολιτείας και την ύπαρξη οργανωμένου κράτους. Όχι, για άλλη μια φορά το κράτος φάνηκε ανοργάνωτο και η πολιτεία λίγο-πολύ απούσα. Μπορώ να κατανοήσω και να δικαιολογήσω τη δυσκολία της κατάσβεσης σε δύσβατες δασικές ορεινές περιοχές. Σε καμιά περίπτωση όμως δεν μπορώ να δικαιολογήσω και να αποδεχτώ πως μπορεί να κινδυνέψει να καεί μια αποθήκη πυρομαχικών μιας πολεμικής Πτέρυγας Μάχης, ένα νοσοκομείο στις παρυφές του αστικού ιστού μιας πόλης. Να κινδυνέψουν τα διυλιστήρια ή ακόμη και ημιαστικές και αστικές περιοχές.
Καλό το σύστημα τήλε-ειδοποίησης και παροχής οδηγιών σε περιπτώσεις ακραίων φαινομένων. Μπορεί να σώσει ζωές, καμία διαφωνία. Πολύ θα ήθελαν και οι κάτοικοι καθώς και οι τουρίστες στο νησί Maui της Hawaii να είχε λειτουργήσει και το δικό τους αντίστοιχο σύστημα. Θα είχαν σωθεί ενδεχομένως εκατοντάδες ζωές. Αυτό όμως δεν αρκεί. Δεν φτάνει να μου λες κάθε χρόνο «κάνε λίγο πιο πέρα, γιατί και αυτό το κομμάτι γης θα καεί». Πόσο πιο πέρα να πάω; Κάποτε θα τελειώσει και το πιο πέρα. Χρειάζονται πολλά περισσότερα. Σε επίπεδο εκπαίδευσης και ενημέρωσης των πολιτών, πρόληψης και στρατηγικού σχεδιασμού, κατασκευής υποδομών και αναθεώρησης πρωτοκόλλων και διαδικασιών.
Δεν διαθέτω κάποια εξειδίκευση σχετικά με την πρόληψη και αντιμετώπιση εκτάκτων αναγκών και δη πυρκαγιών. Είμαι βέβαιος όμως, πως υπάρχουν ειδικοί και άνθρωποι με σχετική εμπειρία και τεχνογνωσία. Αναρωτιέμαι αν έχει ζητηθεί η συνδρομή τους. Αναρωτιέμαι και τί έγινε με εκείνη την περίφημη ανασυγκρότηση της Εύβοιας μετά τις πυρκαγιές του 2021. Άραγε τώρα καίγεται η «ανασυγκροτημένη» ή η υπόλοιπη; Αναρωτιέμαι τί πόροι έχουν διατεθεί για όλο αυτό το σχεδιασμό, την πρόληψη και την αντιμετώπιση. Γενικά αναρωτιέμαι.
Στο πνεύμα αυτών των ερωταπαντήσεων μοιραία αναρωτιέμαι εάν όλο αυτό είναι κάποια ελληνική ιδιαιτερότητα, ανικανότητα δική μας, ή γενικά συμβαίνει και αλλού; Ειδικά μετά το πρόσφατο περιστατικό στη Hawaii, εύλογα αναρωτιέται κανείς σχετικά με το τί θα μπορούσε να κάνει η Ελλάδα, όταν μια χώρα με τις υποδομές, τα μέσα και τους πόρους των Ηνωμένων Πολιτειών, ακόμη αναζητά 1.100 αγνοούμενος. Και δεν είναι οι πρώτη φορά. Σχεδόν κάθε χρόνο η περιοχή της Καλιφόρνια πλήττεται από τέτοιες πυρκαγιές. Και δεν είναι μόνο οι ΗΠΑ. Το βλέπουμε να συμβαίνει στην Αυστραλία, τον Καναδά, την Ρωσία, την Ιταλία, την Ισπανία και ο κατάλογος όλο και μακραίνει.
Ακούω αυτό το αντεπιχείρημα με μεγάλη προσοχή. Αλλά ότι είναι εύλογο, δεν σημαίνει ότι είναι και απαραίτητα ρεαλιστικό. Αναζητώντας κάποια δεδομένα, προσέφυγα στο Ευρωπαϊκό Σύστημα Πληροφόρησης για τις Πυρκαγιές, το οποίο λειτουργεί κάτω από το ευρύτερο σχήμα του Copernicus (πρόκειται για ένα πρόγραμμα γεωσκόπησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο παρατηρεί το περιβάλλον και τον πλανήτη και παρέχει υπηρεσίες πληροφόρησης με βάση δορυφορικά δεδομένα γεωσκόπησης και επίγεια (μη διαστημικά) δεδομένα).
Λαμβάνοντας υπόψη ότι όσον αφορά τις πυρκαγιές σημαίνοντα ρόλο, μεταξύ άλλων, διαδραματίζουν οι κλιματολογικές συνθήκες, αλλά και το είδος της χλωρίδας απομόνωσα τις ακόλουθες χώρες: Ελλάδα, Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία. Για την περίοδο 2006 έως 2022 πρωταθλήτρια αναδεικνύεται η Πορτογαλία όπου κατά μέσο όρο καίγεται το 1,06% της χερσαίας επιφάνειας της ανά έτος. Ακολουθεί η Ελλάδα, με 0,33%, αν και φέτος έως τώρα έχει καεί το 1,15%. Έπονται Ιταλία και Ισπανία με 0,18% και 0,16% αντίστοιχα. Αυτό όμως που μου προκάλεσε εντύπωση είναι πως ενώ η Ιταλία για την ίδια περίοδο (2006 έως 2022) είχε περίπου 2 φορές περισσότερες πυρκαγιές, το αποτέλεσμα σε όρους καμένης έκτασης είναι ακριβώς το αντίστροφο. Σίγουρα, από τα δεδομένα αυτά δεν μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Επιβεβαιώνεται όμως, ότι πρόκειται για ένα δυναμικό και πολυπαραγοντικό φαινόμενο για το οποίο πέρα από τις εθνικές πρωτοβουλίες και σχέδια, πρέπει να ληφθεί και διεθνή μέριμνα. Και όχι μόνο σε επίπεδο αντιμετώπισης της κρίσης αφού ξεσπάσει, αλλά κυρίως και πρωτίστως για να μην ξεσπάσει.
O πλανήτης αλλάζει. Είτε θέλουμε να το αποδεχθούμε, είτε όχι, είτε φταίμε, είτε όχι, είναι γεγονός. Ο πλανήτης αλλάζει και μαζί με αυτόν αλλάζουν και οι συνθήκες ζωής πάνω σε αυτόν. Και υπάρχουν δεδομένα που το επιβεβαιώνουν. Αυτή η επιστημονική άποψη κερδίζει όλο και περισσότερο έδαφος. Και μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να μάθουμε να επιβιώνουμε. Φτάσαμε εδώ μέσα από ένα συγκεκριμένο σύστημα κλιματικών και περιβαλλοντικών ισορροπιών, το οποίο παρατηρούμε ότι τις τελευταίες δεκαετίες απορυθμίζεται και μεταβάλλεται με τρόπους απρόβλεπτους και πολλές φορές και παράδοξους.
Μια πυρκαγιά και δη δασική, παύει πλέον να είναι ένα απλό (τυχαίο ή μη) γεγονός. Αποκτά όλο και περισσότερο βαρύνουσα σημασία. Τα δάση αποτελούν τον πνεύμονα του πλανήτη. Το έχεις ακούσει το κλισέ από τότε που πηγαίνεις σχολείο. Είναι αυτά που απορροφούν περίπου το 30% των εκπομπών του διοξειδίου του άνθρακα και απελευθερώνουν πίσω στην ατμόσφαιρα οξυγόνο. Χωρίς αυτό δεν. Τις προηγούμενες ημέρες, στην περιοχή του Έβρου κάηκαν περίπου 75 χιλιάδες εκτάρια γης, το μεγαλύτερο μέρος εξ αυτής είναι δάσος. Αυτό σημαίνει περισσότερο διοξείδιο του άνθρακα και λιγότερο οξυγόνο. Με γειά μας.
Μέσα σε όλο αυτό το δυσάρεστο κλίμα, δημοσιεύτηκε στις 24 Αυγούστου στην ιστοσελίδα του περιοδικού Nature, ένα άρθρο του Daniel Grossman με τον τίτλο «Trouble in the Amazon». Το δάσος του Αμαζονίου, αποτελεί το μεγαλύτερο «φίλτρο διοξειδίου του άνθρακα» του πλανήτη. Πλην όμως, συρρικνώνεται ταχύτατα. Στο άκρως ενδιαφέρον άρθρο του, ο Grossman με τη βοήθεια της Luciana Gatti, επιστήμονα που ασχολείται με το κλίμα, μέλους μιας διεθνούς ερευνητικής ομάδας που προσπαθεί να προβλέψει το μέλλον του Αμαζονίου καθώς και τις επιπτώσεις στο παγκόσμιο κλίμα, περιγράφει την ταχύτατη και συνεχώς επιταχυνόμενη εκχέρσωση του δάσους για την καλλιέργεια σόγιας, καλαμποκιού και την εκτροφή βοοειδών, αλλά και την επίπτωση της αυξανόμενης μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη πάνω στο δάσους.
Είναι σοκαριστικό ότι η μέση αύξηση της θερμοκρασίας στο δάσους του Αμαζονίου κατά 1ο βαθμό κελσίου τις τελευταίες δεκαετίες έχει προκαλέσει φαινόμενα ξηρασίας, τα οποία με τη σειράς του άρουν την φυσική ιδιότητα πυροπροστασίας που χαρακτήριζε το δάσος, οδηγώντας στις καταστροφικές πυρκαγιές της περιόδου 2015-2016. Στη διάρκεια αυτών των δύο ετών, εκτιμάται ότι απανθρακώθηκαν 2,5 εκατομμύρια δέντρα, σε μία έκταση που ισοδυναμούσε με την έκταση του Λιβάνου, ενώ η ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα που εκλύθηκε στην ατμόσφαιρα ισοδυναμούσε με την ποσότητα που εκλύεται από την καύση ορυκτών καυσίμων στην Βραζιλία στην διάρκεια ενός ολόκληρου έτους.
Σε μια μελέτη του 2016, ο Carlos Nobre και αρκετοί συνάδελφοί του υπολόγισαν ότι ο Αμαζόνιος θα φτάσει σε οριακό σημείο εάν ο πλανήτης θερμανθεί περισσότερο από 2,5°C πάνω από τις προβιομηχανικές θερμοκρασίες και εάν το 20% με 25% του Αμαζονίου αποψιλωθεί. Ο πλανήτης βρίσκεται σε καλό δρόμο για να φτάσει τους 2,5°C μέχρι το 2100, σύμφωνα με έκθεση που δημοσίευσαν τα Ηνωμένα Έθνη τον περασμένο Οκτώβριο. Ο Nobre αναρωτιέται τώρα εάν η προηγούμενη μελέτη του ήταν πολύ συντηρητική. «Αυτό που δείχνει η μελέτη και το ερευνητικό έργο της Luciana Gatti είναι ότι όλη αυτή η περιοχή στο νότιο Αμαζόνιο γίνεται πηγή άνθρακα».
Είναι πεπεισμένος ότι, αν και ο Αμαζόνιος δεν βρίσκεται ακόμη στο οριακό σημείο, μπορεί να είναι σύντομα. Η Susan Trumbore, διευθύντρια του Ινστιτούτου Βιογεωχημείας Max Planck στην Ιένα της Γερμανίας, δεν είναι λάτρης της χρήσης του όρου «σημείο καμπής», μια φράση χωρίς ακριβή ορισμό, αλλά λέει ότι το μέλλον του δάσους αμφισβητείται. «Όλοι σκεφτόμαστε ένα σημείο καμπής καθώς θα συμβεί και θα συμβεί γρήγορα. Έχω την αίσθηση ότι πρόκειται να είναι μια σταδιακή αλλαγή του οικοσυστήματος που γνωρίζουμε ότι έρχεται με την κλιματική αλλαγή», λέει. Ανεξάρτητα από το αν η αλλαγή θα είναι γρήγορη ή αργή, η Trumbore συμφωνεί με την πλειοψηφία των επιστημόνων που μελετούν τον Αμαζόνιο που ισχυρίζονται ότι αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις που μπορεί να έχουν παγκόσμιες επιπτώσεις.
Τρομακτικό, ε; Κι όμως, τείνουμε να θεωρούμε τις θερινές πυρκαγιές σαν κάτι αναπόφευκτο. Μη σου πω πλέον λογικό και αναμενόμενο. Κάτι σαν τις φωτιές του Αϊ-Γιαννιού σε supermax έκδοση. «Τι έγινε μωρέ, κάθε χρόνο συμβαίνει. Δεν βλέπεις τί γίνεται στην Αμερική; Εμείς θα γλιτώσουμε; Κάποιοι θα πεθάνουν, κάποιοι θα ξεβολευτούν και η ζωή συνεχίζεται». Τι διάολο ζωή θα είναι αυτή που θα συνεχίζεται σε ένα σεληνιακό τοπίο, αδυνατώ να το απαντήσω. Δεν θέλω καν να το φαντάζομαι.
