Δίπλα σε οδικούς άξονες, σε δύσβατες και απρόσιτες ορεινές κοιλάδες και χαράδρες, δεκάδες πέτρινα γεφύρια στον Νομό Γρεβενών ενώνουν τις όχθες μεγάλων ποταμών και των παραποτάμων τους. Κάποτε από τα γεφύρια αυτά περνούσαν οι δρόμοι των καραβανιών και του εμπορίου που έφταναν μέχρι τα Ζαγοροχώρια μέσω Περιβολίου (n επονομαζόμενη «Βασιλική στράτα» σύμφωνα με τον Γάλλο περιηγητή Poukeville), τη νότια Ελλάδα μέσω Θεσσαλίας και την Κωνσταντινούπολη.
Σήμερα δεν έχουν καμιά πρακτική χρησιμότητα, αποτελούν όμως πραγματικά στολίδια που βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον. Τα περισσότερα χτίστηκαν την περίοδο της Τουρκοκρατίας και λίγα στις αρχές του 20ού αιώνα. Πιθανότατα το παλιότερο γεφύρι του νομού είναι αυτό του Πασά στον ποταμό Αλιάκμονα: σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία χτίστηκε το 1690, το ανατίναξαν οι Άγγλοι το 1941 προκαλώντας σημαντικές φθορές και σήμερα στέκει μισογκρεμισμένο, με όρθιο μόνο ένα από τα έξι τόξα του, λόγω και του σεισμού του 1995.
Ήταν το μεγαλύτερο σε μήκος, ύψοs και άνοιγμα μεσαίου τόξου από όλα τα πέτρινα γεφύρια τnς Βόρειας Ελλάδας. Όλα σχεδόν τα γεφύρια της περιοχής διαθέτουν ημικυκλικά τόξα, εκτός από αυτά στην Πορτίτσα και το Νιδρούτι. Στο πρώτο το τόξο σχηματίζει μια ελαφριά οξεία γωνία, ενώ στο δεύτερο παρατηρείται η «προχωρημένη» τεχνολογία του καταβιβασμένου τόξου, που είναι δηλαδή μικρότερο από ημικύκλιο. Η κατασκευή ενός γεφυριού υπάκουε σε μια σειρά από κανόνες.
Πρώτα από όλα σημαντικό ρόλο έπαιζε η επιλογή της τοποθεσίας: έπρεπε να βρίσκεται κοντά στη διάβαση του ποταμού και το έδαφος να είναι πετρώδες ή τουλάχιστον σταθερό, για να μην υποχωρήσουν τα θεμέλια. Αναγκαστικά, κάποιες φορές τα γεφύρια στήνονταν σε αμμώδεις εκτάσεις, όπου γινόταν θεμελίωση με ξύλινους πασσάλους. Η κατασκευή ακολουθούσε το σχέδιο και η πέτρα που χρησιμοποιούσαν οι μαστόροι διέφερε κάθε φορά ανάλογα με το πέτρωμα της περιοχής.
Η ώρα της κρίσεως έφτανε όταν γινόταν το ξεκαλούπωμα. Τότε, καμιά φορά το γεφύρι δεν άντεχε και σωριαζόταν. Έτσι λένε πως έγινε και με το γεφύρι του Aziz Αγά, που κατέρρευσε δυο φορές. Την τρίτη φορά ο αρχιμάστορας δεν τόλμησε να παρευρεθεί στο ξεκαλούπωμα, φοβούμενος την οργή του χρηματοδότη, Azίz Αγά. Ευτυχώς για αυτόν, το γεφύρι παραμένει όρθιο ώς σήμερα, και είναι αυτό με το μεγαλύτερο σε άνοιγμα και ύψοs τόξο της Μακεδονίας. Είναι επίσηs το μόνο-μαζί με εκείνο του Πασά-που στο ψηλότερο σημείο του τόξου του διέθετε κουδουνάκι που ειδοποιούσε τους διαβάτες για τον κίνδυνο ανατροπής των υποζυγίων, όταν φυσούσε δυνατά.
ΤΑ ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΓΕΦΥΡΙΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΜΕ ΤΟΥΣ ΠΛΗΣΙΕΣΤΕΡΟΥΣ ΟΙΚΙΣΜΟΥΣ
Πηγαδίτσα-Κηπουρειό: γεφύρι του Σπανού, γεφύρι του Σταυροποτάμου | Τρίκωμο: Aziz Αγά, Καγκέλια | Σπήλαιο: Πορτίτσαs, Κλέφτη (ή Αιάτισαs), Κατσουγιάννη | Κυπαρίσσι-Άγιοs Κοσμάs: Παπατάκη | Αλατόπετρα-Πρόσβορο: Νιδρούτι (ή του Γκαβού) Ζάκαs: Ζιάκα | Ποτσικό: Ποτσικού | Δασύλλιο: Παλαιομάγερου (ή Μαέρης) | Κοκκινιά-Ταξιάρχης: του πασά | Κρανιά: Ματσαγκάνη | Ανθοχώρι (Ν. Koζάνης)-Κληματάκι (Ν, Γρεβενών): Ανθοzωρίου ή Πραμόριτσας | Σταμπέκη: Σταμπέκη.
