28.5.24

Έβρος: Ιερό Προσκύνημα Παναγίας Κοσμοσώτειρας

Βρίσκεται σε λοφίσκο της βυζαντινής Βήρας (σημερινές Φέρες), κοντά στο Δέλτα του 'Εβρου, και αποτελεί ενοριακό ναό της κωμόπολης. Ο ναός ήταν το Καθολικό της πάλαι ποτέ βυζαντινής ιεράς μονής που ιδρύθηκε το 1151-1152 από το σεβαστοκράτορα Ισαάκιο Κομνηνό, γιο του αυτοκράτορα Αλέξιου Α'. Θεωρείται το καλύτερο δείγμα στον ελλαδικό χώρο της υψηλής τέχνης του 12ου αιώνα της σχολής της Κωνσταντινούπολης και αποτελεί το προσκυνηματικό κέντρο των απανταχού Θρακιωτών.

H μονή λειτουργούσε ως μοναστηριακό συγκρότημα μέχρι τα μέσα του 14ου αιώνα. Εικάζεται ότι είναι ο χώρος όπου τάφηκε ο Βυζαντινός πρίγκιπας και ιδρυτής της, Ισαάκιος Κομνηνός, ο οποίος συνέθεσε και το τυπικό της. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, κατεδαφίστηκαν τα περισσότερα κτίσματά της και ο διπλός φρουριακός περίβολος και ο ναός μετατράπηκε σε τζαμί έως το 1920. Δέκα χρόνια αργότερα, άρχισαν οι πρώτες εργασίες συντήρησης και αναστήλωσης και έκτοτε είναι χριστιανική εκκλησία. Τα τελευταία χρόνια, αποτελεί την επίσημη έδρα του Παγκόσμιου Σωματείου Θρακών.

Το Καθολικό ανήκει αρχιτεκτονικά στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου δικιόνιου ναού με πεντάτρουλη στέγαση. Ο νάρθηκας στη δυτική πλευρά είναι κατεστραμμένος, ενώ η ανατολική απολήγει σε τρίκογχο Ιερό Βήμα. Στο εσωτερικό δεσπόζει ο μεγάλος, διάτρητος από παράθυρα τρούλος, ο οποίος δορυφορείται από τέσσερις μικρότερους. Οι επιφάνειες των τοίχων από ορισμένο ύψος και πάνω, όπως και των θόλων, καλύπτονταν από τοιχογραφίες. Μετά την αφαίρεση του σοβά με τον οποίο τις είχαν καλύψει οι Τούρκοι, αποκαλύφθηκε ο εικονογραφικός διάκοσμος, δείγμα της απαράμιλλης τέχνης της Σχολής της Κωνσταντινούπολης.

Στο βόρειο και το νότιο τοίχο, ανάμεσα στα τοξωτά παράθυρα, σώζονται σε μεγάλες διαστάσεις στρατιωτικοί άγιοι σε προτομή, οι οποίοι έχουν τα χαρακτηριστικά μελών της βασιλικής οικογένειας των Κομνηνών. Οι μορφές των τοιχογραφιών παρουσιάζονται πλατιές με στρογγυλά πρόσωπα και απλή φωτοσκίαση και εμφανίζουν υπερβολικό ρεαλισμό, κάτι που δεν χαρακτηρίζει τις βυζαντινές αγιογραφίες, γι' αυτό, κατά τον Φώτη Κόντογλου, διακρίνονται από πολύ «λαϊκό πνεύμα». H πάνδημη πανήγυρη της Κοσμοσώτειρας, που έχει καθιερωθεί ως το Παγκόσμιο Προσκύνημα των Θρακών, τελείται στις 15 Αυγούστου.