Η ιστορική Μονή της Αγίας Λαύρας βρίσκεται 5 χιλιόμετρα νοτιοδυτικά της πόλης των Καλαβρύτων, σκαρφαλωμένη στα 933 μέτρα, πάνω σε ύψωμα του όρους Βελιά. Αποτελεί πανελλήνιο εθνικοθρησκευτικό προσκύνημα, καθώς διεκδικεί την πρωτοπορία του αγώνα για ανεξαρτησία με την κήρυξη της Επανάστασης του 1821 από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό. H μονή ιδρύθηκε το 961 στη θέση Παλαιομονάστηρο, από τον μοναχό Ευγένιο, συνασκητή του Οσίου Αθανασίου του Αθωνίτη στη Μεγίστη Λαύρα του Αγίου 'Ορους.
Σε αυτή την περίοδο ανήκουν ο ναΐσκος εντός του βράχου με τα ερείπια του νάρθηκα και των κελιών. Είναι δίκλιτος, σταυρεπίστεγος, θολωτός εσωτερικά και εξωτερικά με δίριχτη στέγη. Το εσωτερικό του κοσμείται με τοιχογραφίες της μεταβυζαντινής τέχνης (1645), ενώ η ύπαρξη δύο επιχρίσεων κονιάματος πιστοποιεί και παλαιότερη αγιογράφηση της Παλαιολόγειας εποχής, η οποία διακρίνεται στο Άγιο Βήμα. Το 1585 η Μονή καταστράφηκε από φωτιά, που αποδόθηκε σε εμπρησμό των Τούρκων και ερήμωσε. Γύρω στο 1600 ξαναχτίστηκε, αλλά το 1689 μεταφέρθηκε στη σημερινή θέση, καθώς η παλιά θεωρούνταν μη ασφαλής λόγω πτώσης βράχων.
Όμως, η παλαιά μονή δεν λησμονήθηκε και σε αυτήν τελούνται έως σήμερα Θείες Λειτουργίες κάθε Δευτέρα του Πάσχα και των Εισοδίων της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου). Ο ναός του νέου Καθολικού ήταν τρίκογχος, αγιορείτικου τύπου, μονόκλιτος μετά τρούλου, χωρίς στηρίγματα. Αλλά και αυτός καταστράφηκε από τον Ιμπραήμ το 1826. Το τρίτο Καθολικό, που οικοδομήθηκε το 1826, ανήκε στον τύπο της βασιλικής μετά τρούλου. H Μονή, ωστόσο, επλήγη από το σεισμό του 1844, ερήμωσε και επαναλειτούργησε το 1850.
Καταστράφηκε για τελευταία φορά από τους ναζί το 1943 και έλαβε τη σημερινή μορφή της το 1950. H μονή φιλοξενεί πλήθος ιστορικών θησαυρών, όπως τον κεντημένο στη Σμύρνη Επιτάφιο, το Ευαγγέλιο που δώρισε Η Αικατερίνη B' της Ρωσίας, τα χρυσοκέντητα άμφια του Παλαιών Πατρών Γερμανού και μια πολύτιμη βιβλιοθήκη, που αριθμεί πάνω από 3.000 τόμους (με τον αρχαιότερο να χρονολογείται στο 1502). Ωστόσο, ο σημαντικότερος θησαυρός της και τεράστιας σπουδαιότητας ιστορικό κειμήλιο για το ελληνικό έθνος είναι το λάβαρο της Επανάστασης του 1821, που σύμφωνα με την παράδοση υψώθηκε στη Μονή από τον Παλαιών Πατρών Γερμανό ανήμερα του Ευαγγελισμού, την 25η Μαρτίου του 1821.
H Μονή της Αγίας Λαύρας εορτάζει στην Κοίμηση της Παναγίας, στις 15 Αυγούστου, και στις 17 Μαρτίου, ημέρα κατά την οποία τιμάται η μνήμη του Οσίου Αλεξίου, ο οποίος είναι ο πολιούχος και προστάτης άγιος των Καλαβρύτων.
