Η μεγαλύτερη Μονή των Κυθήρων βρίσκεται στην περιοχή των Μυρτιδίων, στα δυτικά του νησιού, και είναι χτισμένη σε ένα φυσικό βραχώδες άνοιγμα, ανάμεσα σε πολλές μυρτιές. H εικόνα της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας είναι το πολυτιμότερο κειμήλιο του νησιού. Σύμφωνα με την παράδοση, τη βρήκε μέσα σε μια μυρτιά ένας βοσκός και την πήρε στο σπίτι του. Τη νύχτα, όμως, η εικόνα επέστρεφε στη μυρτιά. Άγγελος εμφανίστηκε στο βοσκό λέγοντάς του ότι έπρεπε να την αφήσει στο σημείο όπου τη βρήκε.
Ο βοσκός έχτισε ένα εκκλησάκι δίπλα στη μυρτιά και τοποθέτησε εκεί την εικόνα. Το Παλιό Καθολικό, όπως ονομάζεται πλέον το εκκλησάκι, στεγάζει έως σήμερα την εικόνα της Παναγίας, μαζί με τα τάματα των προσκυνητών. Το 1837 φιλοτεχνήθηκε η χρυσή επένδυση της εικόνας, έργο του Νικολάου Σπιθάκη, ενώ, με την πάροδο του χρόνου, πλέον διακρίνονται μόνο τα πρόσωπα, όχι όμως και τα χαρακτηριστικά τους. Στο κάτω μέρος της απεικονίζονται τρία θαύματα της Μυρτιδιώτισσας: της εύρεσης, της ίασης του παράλυτου και της διάσωσης του Φρουρίου των Κυθήρων από κεραυνό το 1829.
Στα χρόνια των πειρατικών επιδρομών, η εικόνα για λόγους ασφαλείας φυλασσόταν στο φρούριο της Χώρας. Το κορυφαίο θρησκευτικό έθιμο των Κυθηρίων είναι η λιτάνευση της εικόνας την Κυριακή της Ορθοδοξίας. H περιφορά της διαρκεί 15 ημέρες και περνά μέσα από τα περισσότερα χωριά τον νησιού για να καταλήξει στη Χώρα. Ακριβώς πάνω από το Παλιό Καθολικό ανεγέρθηκε το 1841 ο νεότερος, μεγαλοπρεπής ναός σε ρυθμό τρίκλιτης βασιλικής από τον Τήνιο ναοδόμο Ζαχαρία Φιλιππότη, με παραγγελία του ηγούμενου της μονής Αγαθάγγελου Καλλίγερου.
Οι εργασίες συνεχίστηκαν μέχρι το 1957. Βόρεια και νότια του νεότερου Καθολικού βρίσκονται τα κελιά των προσκυνητών, που επισκέπτονται τη μονή την περίοδο της νηστείας του Δεκαπενταύγουστου. Αξιοθαύμαστο έργο στο εσωτερικό είναι το κωδωνοστάσιο των 26 μέτρων από πωρόλιθο με τοξοειδείς σχηματισμούς στις προσόψεις των τεσσάρων ορόφων, δημιούργημα του Κυθήριου Νικολάου Φατσέα-Φουριάρη. H Παναγία Μυρτιδιώτισσα γιορτάζει στις 15 Αυγούστου (Κοίμηση της Θεοτόκου) και στις 24 Σεπτεμβρίου.
