Έφορος και προστάτιδα των απανταχού Μυκονιατών, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας Τουρλιανής βρίσκεται στο ομώνυμο μοναστήρι στην Άνω Μερά, σε απόσταση 7 χιλιομέτρων από τη Χώρα. Το ιστορικό μοναστήρι ιδρύθηκε το 1542 και ανοικοδομήθηκε το 1767 από τον ιερομόναχο Ιγνάτιο Μπάσουλα, που διατελούσε ηγούμενος της σταυροπηγιακής μονής. Για την ονομασία «Τουρλιανή» υπάρχουν δύο εκδοχές.
Σύμφωνα με τη μία, η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, η οποία επιγράφεται στο ασημένιο πουκάμισό της «Η Εκατονταπυλιανή της Πάρου» βρέθηκε στη θαλάσσια περιοχή Τούρλος έξω από τη Χώρα της Μυκόνου. H δεύτερη αποδίδει το όνομα σε μια μοναχή, την Τούρλη, η οποία ασκήτευε στην τοποθεσία όπου βρίσκεται το μοναστήρι, ενώ τα πρώτα κελιά άρχισαν να χτίζονται από δύο μοναχούς που έφυγαν το 1537 από την Πάρο.
Το περίφημο μοναστήρι της Παναγίας της Τουρλιανής ιδρύθηκε στο σημείο όπου προϋπήρχε ένας μικρός ναός των Εισοδίων της Θεοτόκου. Μάλιστα, για λόγους ασφαλείας η θαυματουργή εικόνα της Υπεραγίας Θεοτόκου-που είχε βρεθεί στα παράλια του νησιού-μεταφέρθηκε στη μονή. Πάντως, η εγκατάσταση της εικόνας δεν έγινε χωρίς προβλήματα, καθώς οι δύο κοινότητες του νησιού τη διεκδικούσαν η καθεμία για το χωριό της: από τη μία οι Ανωμερίτες την ήθελαν στη μονή, από την άλλη οι κάτοικοι της Χώρας στη μητρόπολή τους-εξάλλου, είχε βρεθεί σε παραλία της περιοχής τους.
Τελικά, αποφασίστηκε να φιλοξενείται το χειμώνα στη Χώρα και το καλοκαίρι στην Άνω Μερά. Γι' αυτό, δύο φορές το χρόνο γίνεται ειδική τελετή, με το σύνολο των κατοίκων νά συνοδεύουν την εικόνα μέχρι τη μέση της απόστασης που χωρίζει τα δύο πολίσματα με κουλούρες, λαζαράκια (ψωμάκια σε σχήμα ανθρώπου), φιλαρμονικές και ψαλμωδίες. Το σημερινό Καθολικό της μονής είναι τρίκλιτος βυζαντινός ναός, σταυροειδής με τρούλο, με πανύψηλο, επιβλητικό κωδωνοστάσιο.
Το κεντρικό κλίτος του είναι αφιερωμένο στην Κοίμηση της Θεοτόκου, το αριστερό τιμάται στο Γενέσιο της Θεοτόκου και το δεξί στο όνομα του Αγίου Ιγνατίου του Θεοφόρου. Το καλλιτεχνικό στοιχείο που αφήνει εκστατικό κάθε επισκέπτη είναι το εντυπωσιακό μπαρόκ ξυλόγλυπτο τέμπλο, το οποίο κατασκευάστηκε το 1775 από τεχνίτες της Φλωρεντίας. Το αριστουργηματικό αυτό τέμπλο έχει μήκος 10,20 μέτρα και κοσμεί και τα τρία κλίτη του ναού, που είναι ο μεγαλύτερος του νησιού.
Αξιόλογο είναι και το Εκκλησιαστικό Μουσείο-Κειμηλιοφυλάκειο, στο οποίο εκτίθενται ιερές εικόνες, εκκλησιαστικά σκεύη, άμφια, χειρόγραφα και πατριαρχικά σιγίλια. H προσφορά της ιεράς μονής Παναγίας Τουρλιανής σε εθνικούς και κοινωνικούς αγώνες υπήρξε καθοριστική.
Στις αρχές του 20ου αιώνα, λειτούργησε ως γηροκομείο και, αργότερα, ως ορφανοτροφείο, ενώ πρόσφερε οικόπεδα για τη δημιουργία νηmαγωγείου, δημοτικού σχολείου, πλατείας και πνευματικού κέντρου. Γιορτάζει στις 23 Αυγούστου, στην απόδοση της εορτής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου.
