Βρίσκεται σε απόσταση 12 χιλιομέτρων από την πόλη των Σερρών, σε μια χαράδρα στους πρόποδες του Μενοικίου 'Ορους. Ιδρύθηκε μεταξύ των ετών 1270 και 1275 από τον Σερραίο ιερομόναχο Ιωαννίκιο, ο οποίος χρημάτισε μοναχός στο Άγιο Ορος και κατόπιν Επίσκοπος Εζεβών (σημερινή Δάφνη Σερρών) και έχει ταφεί στο προαύλιο της μονής. Τον διαδέχθηκε ο ανιψιός του, Ιωάννης, τότε Επίσκοπος Ζιχνών, που ανακαίνισε και επέκτεινε τη μονή, η οποία εκείνη την περίοδο πήρε τις σημερινές διαστάσεις της και οχυρώθηκε.
Ο Ιωάννης έχτισε τον πύργο, την τράπεζα και το Καθολικό και συνέταξε το τυπικό. Την προστασία και τη συνδρομή τους στη μονή πρόσφεραν με χρυσόβουλα οι Βυζαντινοί αυτοκράτορες Ανδρόνικος Β' Παλαιολόγος, Ιωάννης ΣΤ' Καντακουζηνός και Ανδρόνικος Γ' Παλαιολόγος, καθώς και Οικουμενικοί Πατριάρχες, οι οποίοι την περιέβαλαν με σταυροπηγιακή αξία. Προστασία και ενίσχυση στην ιερά μονή παρέσχε και ο Σέρβος Κράλης Στέφανος Δουσάν (14ος αιώνας), ενώ ο σουλτάνος Μουράτ A' την απάλλαξε από την πληρωμή έγγειου φόρου. Ετσι, το μοναστήρι αναπτύχθηκε και απέκτησε μεγάλη περιουσία.
Εκεί εκάρη μοναχός ο Άγιος Ραφαήλ (1444) και αποσύρθηκε ο πρώτος Πατριάρχης μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, Γεννάδιος Σχολάριος, έπειτα από την παραίτησή του από τον Οικουμενικό Θρόνο. Από το 1894 έως το 1901, εκπρόσωπός του διετέλεσε ο Άγιος Γρηγόριος Ωρολογάς, ο μετέπειτα εθνομάρτυρας Μητροπολίτης Κυδωνιών Μικράς Ασίας. H μεγάλη καταστροφή συντελέστηκε το 1917, όταν οι Βούλγαροι έκλεψαν πολύτιμα κειμήλια και εξόρισαν τους 29 πατέρες.
Το Καθολικό της μονής δεσπόζει στην αυλή και γύρω της οργανώνονται τα κελιά, το ηγουμενείο, η σχολή, οι αποθήκες, τα εργαστήρια, η τράπεζα, η βιβλιοθήκη, το νοσοκομείο και ο ξενώνας. Το Καθολικό είναι κτίσμα του 14ου αιώνα και ανήκει στον τύπο του μονόκλιτου τρουλαίου ναού με εξωνάρθηκα και εσωνάρθηκα. Στη βόρεια πλευρά διαμορφώνονται δύο παρεκκλήσια, του Αγίου Σπυρίδωνος και του Αγίου Ιωάννη, του κτήτορα της μονής, που αγιοποιήθηκε το 1505 και η μνήμη του τιμάται στις 12 Δεκεμβρίου.
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες που κοσμούν το Καθολικό και τα παρεκκλήσια, οι οποίες εκπροσωπούν ποικίλα τεχνοτροπικά ρεύματα έως το 19ο αιώνα. Εξίσου σημαντικές και οι παλιές δεσποτικές εικόνες του Χριστού Παντοκράτορα και της Θεοτόκου Οδηγήτριας μπροστά από το τέμπλο. H νότια στοά φέρει επίσης τρία στρώματα τοιχογραφιών, από τα οποία κυριαρχεί αυτό του 1630. Εξαιρετικής τέχνης είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, έργο του 1804, καθώς και τα βημόθυρα της Ωραίας Πύλης (1555).
Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοιχογραφίες που κοσμούν το Καθολικό και τα παρεκκλήσια, οι οποίες εκπροσωπούν ποικίλα τεχνοτροπικά ρεύματα έως το 19ο αιώνα. Εξίσου σημαντικές και οι παλιές δεσποτικές εικόνες του Χριστού Παντοκράτορα και της Θεοτόκου Οδηγήτριας μπροστά από το τέμπλο. H νότια στοά φέρει επίσης τρία στρώματα τοιχογραφιών, από τα οποία κυριαρχεί αυτό του 1630. Εξαιρετικής τέχνης είναι το ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού, έργο του 1804, καθώς και τα βημόθυρα της Ωραίας Πύλης (1555).
Μαζί με τις σωζόμενες εικόνες, τα εκκλησιαστικά κειμήλια δίνουν μια πλήρη εικόνα της καλλιτεχνικής και πνευματικής ακτινοβολίας που γνώρισε η μονή και την καθιστούν μουσείο της βυζαντινής και μεταβυζαντινής τέχνης. Το 1986 εγκαταστάθηκε η γυναικεία αδελφότητα από την Ιερά Μονή Παναγίας Οδηγήτριας Πορταριάς Πηλίου, υπό την καθοδήγηση του μακαριστού γέροντος Εφραίμ της Αριζόνας. H μονή γιορτάζει στις 29 Αυγούστου τη μνήμη της Αποτομής της Κεφαλής του Τιμίου Προδρόμου.
