Ο νομός Ηρακλείου, ανάμεσα στον Ψηλορείτη (Ίδη) και τη Δίκτη (Λασιθιώτικα Όρη), είναι το διοικητικό, αγροτικό και εμπορικό κέντρο της Κρήτης, με πλούσια πολιτιστική παράδοση. Εδώ αναπτύχθηκαν τα σημαντικότερα κέντρα του μινωικού πολιτισμού, η Κνωσός και η Φαιστός. Αξιόλογοι αρχαιολογικοί χώροι είναι, επίσης, η Αμνισός, οι Αρχάνες, η Γόρτυνα, ο Κομμός, η Λεβήνα, τα Μάλια, η Νίρος και η Τύλισος. Τα μοναστήρια-Αγκαράθου, Βαλσαμόνερου, Βροντησίου, Γοργολαϊνη, Επανωσήφη, Καρδιώτισσας, Κουδουμά, Παλιανής και Σαββαθιανών-, οι βυζαντινές εκκλησίες και τα βενετσιάνικα μνημεία παρουσιάζουν ιστορικό ενδιαφέρον. Τα παραθαλάσσια τουριστικά κέντρα με αμμουδερές παραλίες και τα γραφικά χωριά της ενδοχώρας, οι εκτεταμένες πεδιάδες και οι τραχείς ορεινοί όγκοι συνθέτουν την εικόνα του νομού. Πρωτεύουσά του η πόλη του Ηρακλείου.
Κνωσός: Χωριό χτισμένο δίπλα στον αρχαιολογικό χώρο της Κνωσού. Εδώ βρίσκεται και ο αρχαιολογικός χώρος της Κνωσού. Πολύπλοκο και πολυδαίδαλο στο σχέδιό του, δημιούργησε την εντύπωση στους ερευνητές του ότι αυτή ήταν η κατοικία της λάβρυος, του διπλού πελέκεως, του ιερού συμβόλου που βρέθηκε επανειλημμένα χαραγμένο στους τοίχους και τους πεσσούς-στύλους του ανακτόρου. Ο πρώτος που έκανε συστηματική ανασκαφή στην Κνωσό, το 1878, ήταν ο αρχαιόφιλος Μίνως Καλοκαιρινός. Η τύχη επεφύλαξε, όμως στον Άγγλο Άρθουρ Έβανς, που ήρθε στην Κρήτη πρώτη φορά το 1894, την ανακάλυψη του ανακτόρου.
Ηράκλειο: Η ιστορία της πόλης καθρεπτίζεται στις αλλαγές του ονόματός του κατά την διάρκεια των αιώνων, Ο γεωγράφος Στράβων (1ος αιώνας μ.Χ.) αναφέρει στη θέση της σημερινής πόλης ένα λιμάνι της Κνωσού που ονομαζόταν Ηράκλειο. Κατά τους Βυζαντινούς Χρόνους ο οικισμός έγινε γνωστός και ως Κάστρο. Όταν οι Άραβες κατέλαβαν την Κρήτη, οχύρωσαν για περισσότερη ασφάλεια τον παλαιό οικισμό Ηράκλειο-Κάστρο, ανοίγοντας γύρω από αυτόν τάφρο. Από την αραβική λέξη Χάντακ προήλθε στη Βυζαντινή Περίοδο η ονομασία Χάνδαξ και από το 13ο αιώνα, επί Ενετοκρατίας το γνωστότερο Κάντια (Candia), που επικράτησε και διεθνώς. Σε Ηράκλειο μετονομάστηκε επίσημα από το 1922. Στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η μισή πόλη καταστράφηκε από τους βομβαρδισμούς των Γερμανών. Ακολουθώντας από τότε ανοδική πορεία, έχει εξελιχθεί σε σύγχρονη πόλη-εμπορικό, βιομηχανικό και τουριστικό κέντρο του νησιού, με υψηλού επιπέδου πανεπιστημιακή κοινότητα, αξιοσημείωτη πνευματική και καλλιτεχνική δραστηριότητα. Η «εντός των τειχών» πόλη εξακολουθεί να συγκινεί με τα ενετικά μνημεία, τα νεοκλασικά κτίρια, τους γραφικούς πεζόδρομους με τα καφέ μπαρ. | Κολύμπι: Στην Αμμουδάρα, στα Λινοπεράματα και στον Καρτερό.
Αγία Πελαγία: Πολυσύχναστο τουριστικό θέρετρο, με αμμουδιές, μικρούς κλειστούς όρμους και ήρεμη θάλασσα. Ανασκαφές έφεραν στο φως μινωικά και ελληνιστικά κατάλοιπα, μεταξύ των οποίων ένα μεγάλο ορθογώνιο οικοδόμημα 4ου αιώνα π.Χ. Ο αρχαιολόγος Σ. Αλεξίου ταυτίζει-σύμφωνα με τα ευρήματα-την Αγία Πελαγία με την αρχαία Απολλωνία. Στην αρχαιότητα η περιοχή ήταν γνωστή ως Πάνορμος. | Κολύμπι: Στην παραλία του χωριού και στα λιμανάκια των οικισμών Μονοναύτη, Λυγαριάς, και Μαδέ. Μακρύτερα στο Παλαιόκαστρο.
Βιάννος: Κεφαλοχώρι, χτισμένο αμφιθεατρικά στους πρόποδες της Δίκτης. Είναι πολύ γραφικό, με στενά ανηφορικά δρομάκια, παλαιά σπίτια, πετρόχτιστες βρύσες και μικρά πλατώματα με υπεραιωνόβια δέντρα. Ως αυτόνομη πόλη, η αρχαία Βιάννος είχε κόψει δικά της νομίσματα και συμμετείχε στη συμμαχία των κρητικών πόλεων με το βασιλιά της Περγάμου Ευμένη Β΄. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου το χωριό βομβαρδίστηκε από τους Γερμανούς και υπήρξε τόπος θυσίας-τα περισσότερα χωριά της περιοχής κάηκαν. | Κολύμπι: Στον Κερατόκαμπο.
Ζάρος: Φημίζεται για τα άριστης ποιότητας άφθονα νερά που αναβλύζουν από τις πηγές Βότομο και Μάτι. Στην περιοχή λειτουργούν εργοστάσια εμφιάλωσης νερού. Σε απόσταση 3,5 χλμ. ανατολικά θα συναντήσετε το μικρό χωριό Νύβριτο, που διατηρεί την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Εκεί και η τεχνητή λίμνη Βοτόμου, ιχθυοτροφεία με ταβέρνες με πέστροφες και σολομούς. Στα 7 χλμ. το χωριό Γέργερη όπου μπορείτε να επισκεφθείτε το δάσος Ρούβα, εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς. Η διαδρομή, με θέα στην πεδιάδα και τον κόλπο της Μεσαράς, είναι μοναδική.
Άγιος Μηνάς: Μητροπολιτικός ναός, στην πλατεία Αγίας Αικατερίνης. Χτίστηκε στο διάστημα 1862-1895 και είναι από τους εντυπωσιακότερους ως προς το μέγεθος και τη θέση του.
Καλοί Λιμένες: Γραφικός οικισμός σε περιοχή εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς, αποζημιώνει τον επισκέπτη που θα φθάσει στη μακρινή αυτή γωνιά της Κρήτης. Η θερμοκρασία στην ευρύτερη περιοχή είναι υψηλή όλον το χρόνο και τα χελιδόνια μένουν εδώ και το χειμώνα. Σύμφωνα με ιστορική μαρτυρία, στους Καλούς Λιμένες αποβιβάστηκε ο Απόστολος Παύλος, όταν τον μετέφεραν στη Ρώμη. Κοντά στον οικισμό, απέναντι από το νησάκι Τράφο. | Κολύμπι: Στην παραλία του οικισμού και στα λιμανάκια της περιοχής.
Καστέλι: Κωμόπολη χτισμένη σε εύφορο κάμπο με αμπέλια και ελιές, εμπορικό και αγροτικό κέντρο της περιοχής. Όπως φανερώνει το όνομά της, παλαιά υπήρχε εδώ κάστρο-φρούριο, που αποδίδεται στους Γενοβέζους. Εκεί και τα ερείπια της Αρχαίας Λύττου ή Λύκτου. Μια από τις αρχαιότερες και ισχυρότερες πόλεις της δωρικής Κρήτης και αντίζηλος της Κνωσού.
Λιμένας Χερσονήσου: Ένα από τα πιο αναπτυγμένα τουριστικά θέρετρα του νομού, με κοσμοπολίτικο χαρακτήρα. Στο γραφικό παραλιακό πεζόδρομο υπάρχουν καφέ-εστιατόρια και νεανικά στέκια, με μπαλκόνια πάνω στο κύμα. Από το λιμάνι εκδρομικά σκάφη σας μεταφέρουν στο νησάκι Δία. | Κολύμπι: Στην παραλία του χωριού και στα γύρω λιμανάκια.
Μάλια: Με νεανικά στέκια, καφέ-εστιατόρια, εμπορικά καταστήματα και πολλές ξενοδοχειακές μονάδες. Έχει αξιόλογη τουριστική κίνηση και συγκεντρώνει, κυρίως, νέους από όλον τον κόσμο. Σημαντικά αρχαιολογικά ευρήματα έχουν εντοπιστεί στην περιοχή, όπως το Μινωικό Ανάκτορο. | Κολύμπι: Στην αμμουδερή παραλία του οικισμού.
Μάταλα: Τουριστικός οικισμός διεθνούς φήμης, σε περιοχή μοναδικού φυσικού κάλλους, στο μυχό όρμου. Η περιοχή έγινε γνωστή για τις εντυπωσιακές σπηλιές της και υπήρξε κέντρο του διεθνούς χιπισμού τη δεκαετία 1960-1970. Οι σπηλιές στις οποίες άλλοτε συγκεντρώνονταν οι νέοι έχουν περιφραχθεί από την Αρχαιολογική Υπηρεσία, η οποία απαγορεύει την είσοδο και τη διανυκτέρευση σε αυτές. Εκεί, και ο κόλπος της Μεσαράς όπου στις παραλίες του βρίσκει καταφύγιο η χελώνα Caretta caretta. | Κολύμπι: Στην παραλία του οικισμού, στον Κομμό και στο Καλαμάκι.
Πεζά: Με αγροτικούς συνεταιρισμούς και οινοποιεία, καθώς και μακρά παράδοση στην ελαιουργία και την παραγωγή εξαιρετικής ποιότητας σταφυλιών. Εκεί και η μονή Αγκαράθου μία από τις παλαιότερες της Κρήτης, χειρόγραφα της οποίας φυλάσσονται σήμερα στη Βενετία και το Βρετανικό Μουσείο. Η μονή, αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου, υπήρξε κέντρο παιδείας και πολιτισμού κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας. Επίσης, λειτουργεί το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη στο χωριό Μυρτιά με προσωπικά του αντικείμενα.
Φόδελε: Γραφικό χωριό, κρυμμένο σε καταπράσινη κοιλάδα, με πορτοκαλιές, επιβλητικά πλατάνια, καλαμιές και τρεχούμενα νερά. Εδώ γεννήθηκε το 1541 ο ζωγράφος Δομήνικος Θεοτοκόπουλος (Ελ Γκρέκο), που έζησε και διέπρεψε στο Τολέδο της Ισπανίας, η ζωγραφική του όμως είχε επηρεαστεί βαθιά από την τεχνοτροπία της Κρητικής Σχολής. Το σπίτι του είναι επισκέψιμο και περιλαμβάνει αντίγραφα έργων του, καθώς και εργαστήρι ζωγραφικής. | Κολύμπι: Στην παραλία του χωριού.
Φαιστός: Από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Κρήτης, είναι το δεύτερο σε σπουδαιότητα και έκταση μινωικό ανάκτορο, θρησκευτικό, οικονομικό και διοικητικό κέντρο στη Μινωική Εποχή. Σε αντίθεση με το ανάκτορο της Κνωσού, εδώ δεν έγιναν εκτεταμένες αναστηλώσεις από τους ανασκαφείς και έτσι τα ερείπια που βλέπουμε είναι αυθεντικά. Το ανάκτορο επαναλαμβάνει το σχέδιο των μινωικών ανακτόρων, είναι εφάμιλλο της Κνωσού, αλλά κατά βάση είναι λιγότερο πολύπλοκο και πιο άνετο στην επίσκεψη. Υπάρχει και εδώ το βασικό αρχιτεκτονικό συγκρότημα, οικοδομημένο γύρω από μια μακρόστενη κεντρική αυλή, με κατεύθυνση από βορρά προς νότο. Αριστερά του ανακτόρου είναι η δυτική αυλή, που ανήκει στο παλαιό ανάκτορο και οριοθετείται στα βόρεια από τις κερκίδες του «θεάτρου». Στο χώρο που ανοιγόταν μπροστά στο «θέατρο» (δηλαδή, στη δυτική αυλή) πιστεύεται ότι γίνονταν εορταστικές εκδηλώσεις και ιεροτελεστίες. Σύμφωνα με τη μυθολογία, στη Φαιστό βασίλεψε ο Ροδάμανθυς, αδελφός του Μίνωα και δικαστής του Κάτω Κόσμου. Από τη Φαιστό καταγόταν, κατά το Στράβωνα, ο Επιμενίδης.
Κοκκίνη Χάνι: Με μεγάλα ξενοδοχειακά συγκροτήματα. Προέκταση του χωριού αποτελούν οι Γούρνες, ανατολικά, και ο Βαθειανός Κάμπος, δυτικά. Εκεί και το Ενυδρείο «Θαλασσόκοσμος» του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών. Από τα κορυφαία σε ευρωπαϊκό επίπεδο, προσφέρει στους επισκέπτες την υπέροχη εμπειρία ενός ταξιδιού στο μαγευτικό κόσμο της θάλασσας και των θαλασσίων οργανισμών της Μεσογείου.
Ψαρή Φοράδα-Συνδονία: Στο νοτιοανατολικό τμήμα του Νομού, κοντά στα όρια με το Λασίθι. Προέκτασή της είναι το παραλιακό χωριό Συνδονία. Σε απόσταση 3 χλμ. από τη Συνδονία βρίσκεται ο οικισμός Τέρτσα, στην περιοχή του οποίου καλλιεργούνται μπανάνες. | Κολύμπι: Στην παραλία της Συνδονίας.
Δία: Η Δία, νησάκι σε απόσταση 7 ν.μ. από το λιμάνι του Ηρακλείου. Σύμφωνα με τη μυθολογία, η Δία ήταν θεριό που πέτρωσε ο Δίας για να προστατεύσει την Κρήτη από καταστροφή. Έχει βραχώδεις ακτές και όρμους κατάλληλους για ελλιμενισμό στο νότιο τμήμα της. Στο νησάκι υπάρχει εκτροφείο κρητικού αιγάγρου. Στη μικρή εκκλησία της Ανάληψης γίνεται πανηγύρι τον Ιούνιο. Τους καλοκαιρινούς μήνες λειτουργεί τουριστικό περίπτερο. Εκδρομικά καραβάκια συνδέουν καθημερινά τη Δία με το λιμάνι του Ηρακλείου και το Λιμένα Χερσονήσου.
Τι να ψωνίσετε: Από τη δημοτική αγορά της πόλης του Ηρακλείου, αγροτικά και κτηνοτροφικά προϊόντα-τυροκομικά, κρεατικά, λουκάνικα ξιδάτα, λαχανικά, λάδι, ελιές, κρασί, τσικουδιά, σταφίδες, κάθε λογής φρούτα, μέλι, αρωματικά βότανα. Από τον Κρουσώνα, τυροκομικά και κρέας. Από το Ζαρό, πέστροφες και σολομούς. Από τον Αρόλιθο και το Φόδελε, είδη λαϊκής τέχνης. Από τις Αρχάνες, σταφύλια και κρασί. Από τον Άγιο Μύρωνα, μαλεβιζιώτικο κρασί. Από το Θραψιανό, κεραμικά. Από την Άρβη, μπανάνες. Από τα Πεζά, λάδι, κρασί, ρακί, σαπούνια. Από τις Μοίρες, την Αγία Βαρβάρα και το Τυμπάκι, αγροτικά προϊόντα. | Τοπικές νοστιμιές: Δοκιμάστε «χοχλιούς μπουμπουριστούς»-σαλιγκάρια μαγειρεμένα με παραδοσιακό τρόπο-, «καλιτσούνια»-τηγανητά τυροπιτάκια με σπιτικό φύλλο, μυζήθρα ή φρέσκο ανθότυρο-«στάκα»-φτιάχνεται στο τελευταίο στάδιο παραγωγής του βούτυρου γάλακτος. Επίσης πατάτες «οφτές» «ντάκο»-κριθοκουλούρα με τυρί, λάδι και ντομάτα-ντολμαδάκια με αμπελόφυλλο, κρεατόπιτα και κουνέλι στιφάδο. Στην πόλη του Ηρακλείου, γλυκά και αρτοσκευάσματα. Στο Ζαρό, ψητές πέστροφες και σολομούς. Στο Λέντα και τον Τσούτσουρο, ψάρια και θαλασσινά. | Αν έχετε σκάφος: Θα δέσετε στο Ηράκλειο και στο Λιμένα Χερσονήσου. | Ορειβατικά καταφύγια: Στον Ψηλορείτη στη θέση «Πρίνος», το καταφύγιο, σε υψόμετρο 1.100 μέτρων, χωρητικότητας 25 ατόμων. Πληροφορίες: ΕΟΣ Ηρακλείου.
