Η Παναγία Σουμελά είναι σίγουρα μία από τις πιο γνωστές αλλά και πιο αγαπημένες εικόνες Παναγίας όλων των ορθοδόξων Χριστιανών ενώ έχει ξεχωριστή θέση στις καρδιές των Ποντίων όχι μόνο της Ελλάδας, αλλά και όλου του κόσμου. Η εικόνα σήμερα βρίσκεται στην ομώνυμη μονή που βρίσκεται στο όρος Βέρμιο και συγκεκριμένα λίγο έξω από το χωριό Καστανιά και χιλιάδες, αν όχι εκατομμύρια, πιστοί συρρέουν κάθε χρόνο για να την προσκυνήσουν. Γιατί είναι όμως τόσο ξεχωριστή αυτή η εικόνα και πως έφτασε από το όρος Μελά του Πόντου στο Βέρμιο; Ας δούμε την πραγματικά θαυμαστή ιστορία της.
Παναγία η Αθηνιώτισσα: Η εικόνα της Παναγίας Σουμελά δεν λεγόταν πάντα έτσι. Φιλοτεχνήθηκε από τον ίδιο τον Ευαγγελιστή Λουκά των πρώτο αιώνα μ.Χ. κι έτσι είναι μία από τις αρχαιότερες και πιο ξεχωριστές εικόνες Παναγίας. Μετά τον θάνατο του Ευαγγελιστή Λουκά, ο μαθητής του ο Ανανίας μετέφερε την εικόνα στην Αθήνα όπου και τοποθετήθηκε σε έναν πολύ όμορφο ναό στον οποίο και παρέμεινε για περίπου 300 χρόνια, κερδίζοντας έτσι το όνομα «Παναγία η Αθηνιώτισσα». Μία μέρα όμως περίπου στο 380 μ.Χ., η εικόνα εξαφανίστηκε από την εκκλησία της Αθήνας. Σύμφωνα με μαρτυρίες μάλιστα, η εικόνα δεν εκλάπη, αλλά πέταξε με τρόπο θαυματουργό προς άγνωστη κατεύθυνση. Δύο μοναχοί, ο Βαρνάβας και ο Σωφρόνιος ανέλαβαν να τη βρουν.
Παναγία Σουμελά: Η Παναγία εμφανίστηκε με όραμα στους δύο μοναχούς οι -οποίοι είχαν φτάσει μέχρι την Κωνσταντινούπολη στην αναζήτηση τους για την «Παναγία την Αθηνιώτισσα»-και τους είπε ότι θα βρουν την εικόνα σε μία σπηλιά στο όρος Μελά του Πόντου. Οι μοναχοί έφθασαν στο όρος Μελά και ξεκίνησαν να ανεβαίνουν και να εξερευνούν τις απόκρημνες πλαγιές και τα σπήλαια του. Μία μέρα είδαν ένα χρυσαφένιο φως να βγαίνει μέσα από μία σπηλιά, πηγή του δεν ήταν άλλη από την εικόνα που είχε κυριολεκτικά πετάξει από την Αθήνα.
Η μονή της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο: Οι δύο ασκητές μοναχοί έφτιαξαν αμέσως ένα κελί στο σπήλαιο που βρέθηκε η εικόνα και με την βοήθεια των μοναχών της κοντινής μονής Βαζελώνα, έχτισαν μία εκκλησία, κάτι που τους είχε ζητήσει να κάνουν η Παναγία στο όραμα τους. Χιλιάδες πιστών άρχισαν να επισκέπτονται την εκκλησία για να προσκυνήσουν την εικόνα αλλά και να πιούν από το θαυματουργό αγίασμα που ξεκίνησε να αναβλύζει με τρόπο θαυματουργό από έναν γρανιτένιο βράχο μέσα στο σπήλαιο. Οι πιστοί αυτοί ήταν κυρίως Ποντιακής καταγωγής κι έτσι έλεγαν στους δικούς τους ότι πάνε «για προσκύνημα στην Παναγία σου Μελά», δηλαδή στην Παναγία στο Μελά κι έτσι η εικόνα πήρε το όνομα με το οποίο είναι γνωστή και σήμερα. Το 1860 κοντά στο σπήλαιο χτίστηκε ένας τετραώροφος ξενώνας, ο οποίος είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακός καθώς μοιάζει να είναι κολλημένος πάνω στον γκρεμό.
Ο ξεριζωμός και ο επαναπατρισμός της Παναγίας Σουμελά: Όταν ξεκίνησε ο ξεριζωμός και η γενοκτονία των Ποντίων από τους Οθωμανούς, οι ιερείς και οι πιστοί έκαναν ό,τι μπορούσαν να για να διασώσουν τους θρησκευτικούς θησαυρούς τους. Έτσι, η εικόνα της Παναγίας απομακρύνθηκε από τη θέση της στη μονή και θάφτηκε μαζί με άλλα θησαυρίσματα ανεκτίμητης αξίας στο γειτονικό παρεκκλήσι της Αγίας Βαρβάρας. Η εικόνα παρέμεινε θαμμένη για περίπου είκοσι χρόνια καθώς το 1930 ήρθε στην Ελλάδα μετά από διπλωματικές ενέργειες του τότε πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου. Όταν έφτασε η εικόνα στην χώρα μας, τοποθετήθηκε στο Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας όπου και παρέμεινε για περίπου είκοσι χρόνια.
Η άφιξη της εικόνας στην Ελλάδα χαροποίησε όλους τους Έλληνες κι έδωσε ελπίδα στους Πόντιους που κατάφεραν μετά από πολλές κακουχίες και κινδύνους να φτάσουν στην ασφαλή αγκαλιά της μητέρας Πατρίδας. Όλοι ωστόσο-και ιδιαίτερα οι Πόντιοι-είχαν ένα παράπονο: μία εικόνα με τόσο μεγάλη σημασία και ιστορία δεν έπρεπε να βρίσκεται σε ένα μουσείο σαν ένα κοινό έργο τέχνης, αλλά θα έπρεπε να τοποθετηθεί σε έναν ιερό χώρο όπου οι πιστοί θα μπορούν να την προσκυνήσουν.
Το 1951 θεμελιώνεται από τον Φίλων Κτενίδη η νέα μονή Παναγίας Σουμελά στο Βέρμιο και μετά την ολοκλήρωση της κατασκευής της, η εικόνα μεταφέρθηκε εκεί όπου και παραμένει για να προσκυνείται από πιστούς από όλα τα μήκη και πλάτη της Γης.
