Η αλήθεια είναι πως οι περισσότεροι έχουμε ταυτίσει την Καστοριά με τη γούνα, αδικώντας αυτό που πραγματικά είναι. Ένα ανέγγιχτο στολίδι, με μοναδική ομορφιά, ηρεμία και αύρα. Μια πόλη αρκετά μικρή για να την ανακαλύψουμε απ’ άκρη σε άκρη, αλλά αρκετά μεγάλη για να τα χωρέσει-κυριολεκτικά-όλα. Ταξιδέψαμε στην Καστοριά από Θεσσαλονίκη μέσω Εγνατίας Οδού, υπέροχη και εύκολη διαδρομή, για να αποδείξουμε πως η αρχόντισσα του βορρά είναι πολλά περισσότερα απ’ όσα μέχρι σήμερα ξέραμε ή είχαμε ακούσει. Κτισμένη αμφιθεατρικά επάνω σε μια στενή χερσόνησο, που θυμίζει νησί, η πόλη εντυπωσιάζει με τα πολλά μεγαλοπρεπή μακεδονίτικα αρχοντικά και τις δεκάδες βυζαντινές εκκλησίες, που καθρεφτίζονται στα καθαρά νερά της λίμνης.
Σήμα κατατεθέν της αποτελεί αναμφισβήτητα η φημισμένη λίμνη της, που εντυπωσιάζει τον επισκέπτη με την πρώτη ματιά. Γνωστή και ως Ορεστιάδα, από τον μυθικό Ορέστη που κατέφυγε στην περιοχή μετά τον φόνο του πατέρα του Αγαμέμνονα, η λίμνη φαντάζει πραγματικό στολίδι για το οποίο οι ντόπιοι είναι ιδιαίτερα περήφανοι και όχι άδικα. Η έκτασή της καλύπτει 28 τετ. χλμ., το βάθος της φτάνει τα 10 μ., ενώ η ακτογραμμή της αγγίζει τα 30 χλμ. Η θέα της λίμνης ηρεμεί, ειδικά από τον λόφο του Άη Θανάση, με τους ορεινούς όγκους που την περιβάλλουν-Βίτσι και Γράμμος-να καθρεφτίζονται στα καθαρά νερά της.
Χαρακτηρισμένη ως «Μνημείο Φυσικού Κάλλους», η λίμνη αποτελεί σημαντικό υγρότοπο-συμπεριλαμβάνεται στο ευρωπαϊκό δίκτυο προστασίας «Natura 2000»-μια και στα νερά της βρίσκουν καταφύγιο περισσότερα από 200 είδη πουλιών, όπως αργυροπελεκάνοι, σταχτόχηνες, λαγγόνες, κύκνοι, πάπιες, ερωδιοί, κορμοράνοι κ.α., ενώ θεωρείται η δεύτερη πλουσιότερη λίμνη σε αλιεύματα στη χώρα (γριβάδια, τούρνες, γουλιανοί, πέρκες, πεταλούδες κ.α.). Στην γύρω περιοχή φωλιάζουν αρπακτικά πουλιά, ενώ συναντώνται και βίδρες. Η ιστορία της περιοχής πηγαίνει πίσω στην 6η χιλιετία π.Χ., όπου και χρονολογούνται τα ευρήματα του προϊστορικού λιμναίου οικισμού, που ήρθαν στο φως στη νότια όχθη της λίμνης κοντά στο χωριό Δισπηλιό (7 χλμ. Ν.Α. της Καστοριάς).
Ανάμεσα σε αυτά και η λεγόμενη «Πινακίδα του Δισπηλιού», που χρονολογήθηκε επακριβώς στο 5260 π.Χ., δηλαδή στο τέλος της μέσης νεολιθικής περιόδου, με τη μέθοδο του άνθρακα-14 και έως σήμερα δεν έχει αποκρυπτογραφηθεί. Στο αρχαιολογικό πάρκο που λειτουργεί στο σημείο ο δήμος Καστοριάς, με πιστή αναπαράσταση του προϊστορικού λιμναίου οικισμού-οκτώ καλύβες πάνω σε πασσαλόπηκτες εξέδρες-θα έχετε μία αίσθηση της ζωής κατά τη νεολιθική εποχή. Αξίζει πραγματικά να το συμπεριλάβετε στο πρόγραμμά σας. Στη θέση της σημερινής Καστοριάς οι ερευνητές τοποθετούν την πόλη της αρχαίας Ορεστίδας Κέλετρον, που χτίστηκε από τον βασιλιά της Μακεδονίας Αρχέλαο στα τέλη 5ου αιώνα π.Χ.).
Ωστόσο ο Βυζαντινός αυτοκράτορας Ιουστινιανός, στα μέσα του 6ου αιώνα μΧ, ήταν αυτός που ίδρυσε την καστρόπολη της Καστοριάς, μετά την καταστροφή της γειτονικής ρωμαϊκής Διοκλητιανούπολης από τους Γότθους. Υπάρχουν δύο τρόποι για να απολαύσετε τη θέα, το φυσικό περιβάλλον και την ηρεμία της λίμνης και του τοπίου. Είτε ακολουθώντας τον παραλίμνιο δρόμο (6 χλμ.) περιμετρικά της χερσονήσου-που οι ντόπιοι αποκαλούν «Γυρολιμνιά» με τα πόδια, ποδήλατο ή Ι.Χ. (αποφύγετέ το καλύτερα), είτε με μια «κρουαζιέρα» στα νερά της λίμνης, που αποτελεί μοναδική εμπειρία.
Η «Γυρολιμνιά» αποτελεί αγαπημένο σημείο της καθημερινής άθλησης των Καστοριανών, που τρέχουν ή ποδηλατούν στην όχθη τη λίμνης, κάτω από τα πλατάνια, τα σκλήθρα και τις λεύκες. Μην εκπλαγείτε αν κατά τη βόλτα σας δίπλα στη λίμνη, δείτε πάπιες και κύκνους να βγαίνουν από το νερό και να τρέχουν προς το μέρος σας. Τα πουλιά έχουν συνηθίσει την ανθρώπινη παρουσία και αποτελούν πλέον μια ξεχωριστή ατραξιόν. Αφήστε τα απλά να σας προσπεράσουν ή βγείτε μια selfie μαζί τους. Ξεκινήστε τη διαδρομή σας από το Ν.Α. άκρο της πόλης και την αρχή της οδού Μαυριωτίσσης, μέσα σε ένα φυσικό περιβάλλον με αιωνόβια πλατάνια και τα νερά της λίμνης στα δεξιά σας.
Ο σημερινός παραλίμνιος δρόμος κατασκευάστηκε την δεκαετία του 1950, ενώ έως τότε οι μετακινήσεις γινόντουσαν με τις παραδοσιακές βάρκες τα ξακουστά «καστοριανά καράβια» που θα τα συναντήσετε μόνο στην πόλη και χαρακτηρίζονται για τον ιδιαίτερο τρόπο ναυπήγησής τους. Στην πορεία σας θα δείτε δεμένες παραδοσιακές βάρκες, και ψαράδες να ρίχνουν στ’ ανοιχτά τα δίχτυα τους, καθώς και δεκάδες πουλιά-πολλά από τα οποία είναι σπάνια και απειλούμενα είδη, να σας πλησιάζουν ατάραχα. Αν είστε fan του birdwatching, η «Γυρολιμνιά» αποτελεί το ιδανικότερο σημείο για παρατήρηση πουλιών χωρίς κιάλια, όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Από τα πουλιά που ξεχωρίζουν είναι οι αργυροπελεκάνοι, οι κύκνοι και οι πάπιες. Από τα σημεία ενδιαφέροντος που θα πρέπει σίγουρα να κάνετε στάση, πριν βγείτε στην πίσω πλευρά της χερσονήσου, είναι το Σπήλαιο του Δράκου και η Μονή της Παναγίας Μαυριώτισσας με τον αιωνόβιο πλάτανο. Η είσοδος του Σπηλαίου του Δράκου βρίσκεται λίγα μέτρα μετά το νοσοκομείο της πόλης. Ανακαλύφθηκε τη δεκαετία του 1940 αλλά λειτούργησε μόλις το 2009. Η διαδρομή του αγγίζει τα 300 μ. και κινείται μέσα σε δέκα εντυπωσιακούς θαλάμους με επτά υπόγειες λίμνες, τρεις γέφυρες και εκθαμβωτικό σταλακτιτικό διάκοσμο.
Στο εσωτερικό του σπηλαίου έχουν αποκαλυφθεί παλαιοντολογικά κατάλοιπα με σημαντικότερα τα οστά της σπηλαίας άρκτου (Ursus spelaeus) που εξαφανίστηκε πριν από 10.000 χρόνια περίπου. Σύμφωνα με την παράδοση, οφείλει την ονομασία του σε έναν μυθικό δράκο που φύλαγε το σπήλαιο. Η ξενάγηση από τους υπευθύνους είναι πλήρης και θα καλύψει κάθε απορία σας. Το παραλίμνιο μοναστήρι της Παναγίας Μαυριώτισσας βρίσκεται σχεδόν στο μέσο περίπου της χερσονήσου και είναι περιστοιχισμένο από αιωνόβια πλατάνια. Κτίστηκε το 1082 μ.Χ. από τον βυζαντινό αυτοκράτορα Αλέξιο Α΄, αμέσως μετά τη νίκη του ενάντια στους Νορμανδούς στην περιοχή.
Από την παλιά μονή, διασώζονται το καθολικό, το παρεκκλήσι του Αγίου Ιωάννη Θεολόγου, το αρχονταρίκι, το καμπαναριό κ.α. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα βυζαντινά μνημεία της πόλης με μοναδικές τοιχογραφίες, οι παλαιότερες χρονολογούνται από τον 12ο αιώνα, όπως της Δευτέρας Παρουσίας και της Βάπτισης. Ο 900 ετών πλάτανος στον αύλειο χώρο, έχει κηρυχθεί «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης». Η «Γυρολιμνιά» καταλήγει στο κτίριο του Ναυτικού Ομίλου Καστοριάς, στο σημείο που ο παραλίμνιος δρόμος εισέρχεται και πάλι στον αστικό κορμό στο Β.Α. άκρο της πόλης.
Λόγω της λίμνης η Καστοριά έχει μεγάλη παράδοση στην κωπηλασία και άλλα υδάτινα σπορ, αναδεικνύοντας πρωταθλητές και ολυμπιονίκες. Παράλληλα κάθε χρόνο διοργανώνονται στην πόλη, πλήθος ναυτικών και αθλητικών εκδηλώσεων. Λίγο παρακάτω, στην πλατεία Μακεδονομάχων, βρίσκεται η προβλήτα της βόρειας παραλίας, που «δένουν» οι ψαράδες τα «καστοριανά καράβια» τους, αλλά και το πλοίο «Ολυμπία» του δήμου Καστοριάς, που πραγματοποίει περιηγήσεις μέσα στα νερά της λίμνης. Δεν αποτελεί υπερβολή πως δεν θα καταλάβετε την ομορφιά της πόλης, εάν δεν τη δείτε μέσα από τη λίμνη, με τις συνοικίες της και τα μακεδονίτικα αρχοντικά της να καθρεφτίζονται στα νερά της.
Η διαδρομή διαρκεί 45’ λεπτά και καταλήγει στην άλλη πλευρά της χερσονήσου και στη «νότια παραλία» όπως την αποκαλούν οι ντόπιοι. Τα χρώματα της λίμνης και της πόλης είναι πανέμορφα, όλες τις εποχές του χρόνου και θα μείνετε εκστασιασμένοι από τη σύντομη «κρουαζιέρα», δίπλα σε μικρά και μεγάλα πουλιά και σε ψαράδες που απλώνουν τα δίχτυα τους πάνω στα «καστοριανά καράβια» τους. Μπορείτε να γνωρίσετε επίσης τον μαγικό κόσμο της λίμνης, κωπηλατώντας με κανό καγιάκ ή «ποδηλατώντας» με θαλάσσιο ποδήλατο στα νερά της.
Ξεχωριστή εμπειρία αποτελούν το λιμναίο σκι και η σανίδα. Στην πόλη λειτουργούν οργανωμένα γραφεία δραστηριοτήτων στη φύση, που θα κάνουν την αδρεναλίνη σας να χτυπήσει «κόκκινο», όπως πτήση με αλεξίπτωτο πλαγιάς πάνω από Καστοριά. Για μια πληρέστερη εικόνα και γνώση για την πλούσια ιχθυοπανίδα της λίμνης, επισκεφθείτε το Δημοτικό Ενυδρείο «Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος», στη νότια είσοδο της πόλης. Στους χώρους του φιλοξενούνται ενδημικά και αυτόχθονα είδη ψαριών των ποταμών και των λιμνών της Ελλάδας, καθώς και μεγάλος αριθμός ξενικών ειδών ψαριών που διαβιούν στη χώρα μας.
Αν είστε λάτρεις της πεζοπορίας, μπορείτε να ακολουθήσετε τα οργανωμένα μονοπάτια που ξεκινούν από τον παραλίμνιο δρόμο της «Γυρολιμνιάς» προς την κορυφή του Άη Θανάση (870 μ. υψόμετρο) στο άκρο της χερσονήσου. Οι διαδρομές ξεκινούν από τρία σημεία (νότια παραλία και σκαλοπάτια Αγίας Κυριακής, βρύση Παναγίας Μαυριώτισσας, βόρεια παραλία από Ναυτικό Όμιλο και σκαλιά του Άη-Σωτήρος ή από τα σκαλιά στη θέση στροφή Σουγγαρίδη). Πινακίδες σας ενημερώνουν για τα σημεία εκκίνησης. Τα μονοπάτια είναι απολύτως βατά και οδηγούν αρχικά στην εκκλησία του Προφήτη Ηλία και τη συνέχεια στην κορυφή του Άη Θανάση, με εκπληκτική θέα στη λίμνη και στην πόλη της Καστοριάς.
Στις δύο «παραλίες» της Καστοριάς θα βρείτε αρκετές πλατείες με μοντέρνα και πολυσύχναστα καφέ, παραδοσιακά εστιατόρια και μεζεδοπωλεία, όπως επίσης τουριστικά καταστήματα με σουβενίρ και φυσικά τα περίφημα «γουναράδικα» και «δερματάδικα» όπου μπορείτε να κάνετε τα ψώνια σας. Μη ξεχνάτε πως η πόλη είναι διάσημη για τις γούνες της, εντός και εκτός συνόρων, εδώ και αιώνες.
