Μετά από άκαρπες προσπάθειες και μη μπορώντας να γυρίσει στην πατρίδα του-καθώς ο πατέρας του του είχε απαγορεύσει να επιστρέψει χωρίς την αδερφή του-απευθύνθηκε στο μαντείο των Δελφών ώστε να του υποδείξει πού μπορεί να χτίσει τη δική του πόλη. Ο χρησμός ανέφερε ότι έπρεπε να ακολουθήσει μια ξεχωριστή «δαμάλα» που έφερε στο σώμα της ένα ιδιαίτερο σημάδι. Στο σημείο λοιπόν που αυτή θα καθόταν, εκεί θα έπρεπε να χτίσει και την πόλη του. Η αγελάδα, σταμάτησε στην περιοχή της Θήβας και ακολουθώντας τον χρησμό, ο Κάδμος έχτισε την πόλη.
Περί αρχαιολογίας, ιστορίας και μύθων: Η βόλτα στη Θήβα αρχίζει από τα χαμηλά, λίγο μετά την είσοδό σας στην πόλη. Στον οικισμό των Αγίων Θεοδώρων, πάνω στον κεντρικό δρόμο, βρίσκεται στα αριστερά σας η Οιδιπόδεια Κρήνη, το σημείο που σύμφωνα με τον μύθο, ο Οιδίποδας, αφού σκότωσε τον πατέρα του Λάιο, σταμάτησε για να ξεπλυθεί από το αίμα. Η κρήνη που υπάρχει σήμερα εκεί είναι μεταγενέστερη και χτίστηκε το 1902 και μπορεί να μην έχει πλέον νερό, ο μύθος όμως είναι ακόμα ζωντανός. Ανηφορίζοντας προς το κέντρο, λίγο μετά την κρήνη, βρίσκεται το νεκροταφείο των Καστελλίων όπου μπορείτε να δείτε έναν μνημειώδη θαλαμωτό τάφο του 13ου αι. π.Χ. ο οποίος φαίνεται να ήταν προορισμένος για την ταφή των επιφανών μελών της ανακτορικής ιεραρχίας.
Στο παρελθόν είχε ταυτιστεί με τον τάφο «των Οιδίποδος Παίδων» που αναφέρει ο Παυσανίας, δηλαδή του Ετεοκλή και Πολυνείκη, οι οποίοι αλληλοσκοτώθηκαν μονομαχώντας μπροστά στα τείχη της Θήβας για την διεκδίκηση του θρόνου της πόλης, γεγονός όμως που πλέον δεν υποστηρίζεται. Πρόκειται για τάφο που σχηματίστηκε από την ενοποίηση δύο ταφικών δωματίων που είχαν λαξευτεί στο λόφο σε διαφορετικό επίπεδο και με ξεχωριστούς θαλάμους. Θεωρείται ένας από τους μεγαλύτερους γνωστούς θαλαμωτούς τάφους των μυκηναϊκών χρόνων με τον βασικό διάδρομο να είχε μήκος 25 μ., ύψος 10 μ. και 4 μ. πλάτος. Δεν επιτρέπεται η είσοδος στο εσωτερικό των θαλάμων, μπορείτε όμως να τους δείτε εξωτερικά.
Λίγο πιο πάνω, στην οδό Πινδάρου, δίπλα στην Εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, κατά τη διάρκεια ανασκαφών, βρέθηκε τμήμα μεγάλου ορθογώνιου κτηρίου με παραστάσεις στους τοίχους που χρονολογείται από τον 12ο αι. μ.Χ. Κάτω από το βυζαντινό αυτό κτήριο ανασκάφηκε τμήμα ορθογώνιου κτίσματος κλασικών χρόνων (5ος-4ος αι. π.Χ.). Τα ευρήματα πιθανότατα αντιστοιχούν σε ένα από τα σημαντικότερα ιερά της αρχαίας Θήβας, το Θεσμοφόριο της Δήμητρας. Συνεχίζοντας στην οδό Πινδάρου στη συμβολή της με την οδό Αντιγόνης, βρίσκεται τμήμα του Μυκηναϊκού Ανακτόρου ή Καδμείου, όπως λεγόταν την εποχή αυτή, που χρονολογείται από τον 13ο αιώνα π.Χ. και το οποίο περιλάμβανε διάφορα κτήρια. Υπήρχε εργαστήριο όπου κατασκευάζονταν αντικείμενα και κοσμήματα με υλικά που έρχονταν από τη Θήβα, αλλά και από άλλες περιοχές εντός και εκτός της Ελλάδας καθώς και «Δωμάτιο του Θησαυρού» ή «Θησαυροφυλάκιο του ανακτόρου» το οποίο βρίσκεται κάτω από την κεντρική πλατεία. Εκεί φυλάσσονταν πολύτιμα αντικείμενα και κοσμήματα από χρυσό, λαζουρίτη, αχάτη και ελεφαντόδοντο και πολλά ακόμα.
Στην παράλληλη οδό της Πελοπίδου, στο ανατολικό τμήμα της ακρόπολης, βρισκόταν η «Οπλοθήκη» που αποτελούσε επίσης παράρτημα του κεντρικού συγκροτήματος του ανακτόρου, ερείπια της οποίας υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Στην περιοχή πάνω από τα ΚΤΕΛ της πόλης, στη συμβολή Οπλαρχηγού Βόγκλη και Απόλλωνος, σε έναν πευκόφυτο λόφο βρίσκεται ο ναός του Ισμηνίου Απόλλωνα, ο οποίος οικοδομήθηκε μετά τη νίκη των Λεύκτρων το 371 π.Χ. και ανήκε στη σπουδαιότερη λατρεία των Θηβών. Ο αρχικός ναός ήταν παλαιότερος ενώ συνολικά στο σημείο χτίστηκαν τρεις ναοί. Ο πρώτος χτίστηκε γύρω στα τέλη του 8ου αι. π.Χ. και μετά την καταστροφή του, στους αρχαϊκούς χρόνους, έγινε ανέγερση ναού δωρικού ρυθμού ο οποίος διατηρήθηκε ως τις αρχές του 4ου αι. π.Χ. οπότε και ανεγέρθη ο τρίτος ναός, δωρικός περίπτερος, που κατά πάσα πιθανότητα δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Σήμερα σώζονται λίγα μόνο ερείπια του τρίτου ναού που βρίσκονται στο μέσο περίπου του λόφου. Κατά τον Παυσανία, στην είσοδο του ιερού υπήρχαν αγάλματα του Ερμή και της Αθηνάς, τα οποία αποδίδονταν στους γλύπτες Φειδία και Σκόπα. Στη μ.Χ. εποχή, ο λόφος φιλοξένησε παλαιοχριστιανικό και βυζαντινό νεκροταφείο μέχρι και τον 12ο αι. μ.Χ.
Ελάχιστα μόλις μέτρα πάνω από τον λόφο, βρίσκεται η εκκλησία του Αγίου Λουκά. Ο Ευαγγελιστής Λουκάς μετά το θάνατο του Αποστόλου Παύλου, σύμφωνα με μαρτυρίες, έζησε και πέθανε στη Θήβα. Προς τιμήν του χτίστηκε εκκλησία τον 19ο αι., σε ρυθμό σύνθετο σταυροειδή εγγεγραμμένο με τρούλο. Εντός του ναού σώζεται μαρμάρινη σαρκοφάγος του 2ου αι. που ανήκε στη ρωμαϊκή οικογένεια Νηδύμου-Ζωσίμου, ενώ σε δεύτερο χρόνο χρησιμοποιήθηκε για την ταφή του Ευαγγελιστή. Σύμφωνα με την παράδοση, το λείψανο μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 357 ενώ μετά την άλωση της πόλης το 1024 μεταφέρθηκε στην Πάδοβα της Ιταλίας. Από το 2000 μέρος του λειψάνου επαναπατρίστηκε στην αρχική του θέση, δίπλα στη λάρνακα. Εξωτερικά μπορείτε να διακρίνετε τα ερείπια παλαιοχριστιανικής βασιλικής καθώς και τμήμα της αρχαίας οχύρωσης της πόλης.
Από την κάτω πλευρά του λόφου στην οδό Πολυνείκους βρίσκεται η μία από τις δυο σωζόμενες πύλες της αρχαίας Θήβας, οι Ηλέκτρες Πύλες (στο νοτιοανατολικό άκρο της Καδμείας) που αποτελούσαν τις κυριότερες από τις υπόλοιπες καθώς από εκεί περνούσε ο δρόμος που ερχόταν από την Αθήνα μέσω των Πλαταιών. Τα τμήματα που σώζονται σήμερα χρονολογούνται από τους ελληνιστικούς χρόνους και βρίσκονται αριστερά και δεξιά του δρόμου. Οι πύλες είχαν από έναν μεγάλο κυκλικό πύργο στην κάθε τους πλευρά, ανάμεσα από τους οποίους, περνούσε ο δρόμος που έφτανε στην πόλη. Μύθοι αναφέρουν πως εδώ διαδραματίστηκε και η μονομαχία μεταξύ των αδερφών Ετεοκλή και Πολυνείκη που διεκδικούσαν τον θρόνο.
Η αρχαιολογική βόλτα όμως δεν ολοκληρώνεται εάν δεν επισκεφθείτε το Αρχαιολογικό Μουσείο της Θήβας το οποίο στεγάζεται σε ένα σύγχρονο κτήριο πολύ κοντά στο κέντρο της πόλης. Η έκθεση περιλαμβάνει συνολικά 18 ενότητες με τις έντεκα εξ’ αυτών να ακολουθούν χρονολογική σειρά από την Παλαιολιθική περίοδο έως και το τέλος της Οθωμανικής και αφηγούνται τον πολιτισμό, την καθημερινή ζωή και την πολιτική και κοινωνική εξέλιξη στη Βοιωτία. Σε ξεχωριστή ενότητα παρουσιάζεται η ιστορία του Mουσείου, οι μύθοι που σχετίζονται με τη Βοιωτία ενώ γίνεται ιδιαίτερη αναφορά στις τραγωδίες του θηβαϊκού μυθολογικού κύκλου. Σε στεγασμένο χώρο, στα θεμέλια του Μουσείου, υπάρχει τμήμα οικίας της 3ης χιλιετίας, τάφοι του 17ου αι. π.Χ. και η θεμελίωση του μυκηναϊκού τείχους της Καδμείας (13ος αι. π.Χ.). Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι συλλογές από ανατολικούς σφραγιδοκύλινδρους της Ύστερης Εποχής του Χαλκού από το θηβαϊκό ανάκτορο, οι μυκηναϊκές λάρνακες από την Τανάγρα, οι αρχαϊκοί κούροι από το Πτώο και οι χαρακτηριστικές επιτύμβιες στήλες της κλασικής εποχής από μαύρο λίθο.
Αν έχετε χρόνο επισκεφθείτε την εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων, κοντά στην κεντρική πλατεία της ομώνυμης συνοικίας. Ο σημερινός ναός είναι σύγχρονος και αντικατέστησε παλαιότερο του 1842. Στο κάτω μέρος του υπάρχει κατακόμβη πρωτοχριστιανικών χρόνων που μετασκευάστηκε στους βυζαντινούς χρόνους σε ναό.
Πεζοπορικές διαδρομές: Δίπλα ακριβώς στην πόλη απλώνεται το δάσος του Μοσχοποδίου, ένα υπέροχο πευκόδασος που είναι γεμάτο δασικούς δρόμους ιδανικούς για ποδήλατο βουνού και moto cross αλλά και πεζοπορικά μονοπάτια. Ο Σύλλογος Χιονοδρόμων Ορειβατών και Ποδηλάτων Θήβας διοργανώνει συχνά πεζοπορίες για μικρούς και μεγάλους. Εάν είστε μυημένοι στην πεζοπορία μπορείτε να ακολουθήσετε την κυκλική διαδρομή των 16 χιλιομέτρων, με αρκετά τεχνικά κομμάτια, που ξεκινάει από το Θέατρο Μοσχοποδίου σε υψόμετρο 265 μέτρα.
Η διαδρομή φτάνει σε μέγιστο υψόμετρο 415 μ. χαρίζοντας υπέροχη θέα στην περιοχή και περνάει από φαράγγια, μονοπάτια και δασικούς δρόμους, πάντα ανάμεσα στα πεύκα. Μια μικρότερη διαδρομή είναι αυτή των 8,4 χλμ. που ξεκινάει επίσης από το θέατρο Μοσχοποδίου σε υψόμετρο 265 μ. Τα μονοπάτια δεν είναι σηματοδοτημένα και καλό είναι να συμμετέχετε στις οργανωμένες πεζοπορίες του ΣΧΟΠ Θήβας. Από την άλλη οι δασικοί χωμάτινοι δρόμοι και μέρος των μονοπατιών είναι ιδανικά σημεία για τους λάτρεις του ποδηλάτου βουνού αλλά και του moto cross.
