7.1.23

Νομός Χανίων: Το χωριό Βάμος


Ένα χωριό-προορισμός, στους πρόποδες των Λευκών Ορέων, στη δυτική Κρήτη, 25 χλμ. από την πανέμορφη πόλη των Χανίων. Ο Βάµος είναι ένας ημιορεινός οικισμός, µε υψόμετρο 300 μέτρων, που περιβάλλεται από καλλιεργημένη και άγρια φύση. Σφύζει από ζωή, ενώ η ιστορία του µας γυρίζει αρκετούς αιώνες πίσω, µε τους πρώτους κατοίκους της περιοχής, οι οποίοι ήταν Άραβες πειρατές, να αναφέρονται τον 8ο αι. Στη γενική απογραφή που πραγματοποιήθηκε από τους Ενετούς το 1573, η αναφορά στον οικισµό γίνεται ως Βάµου και έχει 271 μόνιμους κατοίκους. Την περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Βάµος ήταν το αρχηγείο του τουρκικού στρατού και το 1863 ένας πασάς µε το όνομα Σάββας επέλεξε τον Βάµο ως έδρα της επαρχίας Σφακίων.

Οι άνθρωποι του Βάµου αποδείχτηκαν έντονα πατριώτες παλεύοντας να ελευθερωθούν από την τουρκική κυριαρχία, µε τους νικηφόρους αγώνες του 1896 να είναι εκείνοι που τον απάλλαξαν από τους Τούρκους. Η ανάπτυξη που γνωρίζει κατά την εποχή που ήταν έδρα της περιοχής των Σφακίων ήταν σημαντική. Την εποχή εκείνη στον Βάµο υπάρχουν αρχοντόσπιτα µε νεοκλασικά στοιχεία, ενώ γίνεται εμφανής και η διάκριση ανάμεσα στους πλούσιους και τους φτωχούς. Τα πολυτελή σπίτια υπογραμμίζουν το οικονομικό επίπεδο της κοινωνίας και παράλληλα φανερώνουν την αντίθεση µμεταξύ των πλουσίων που ζούσαν στα αποκαλούμενα «κονάκια» και των φτωχών που ζούσαν στα «καμαρόσπιτα», τα σπίτια δηλαδή µε ένα δωμάτιο.

Χτισμένα µε τοπικά υλικά, όπως πέτρα, ξύλο και χώμα, αυτά τα σπίτια εντυπωσιάζουν ακόμα µε τον αυθεντικό και παραδοσιακό χαρακτήρα τους. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι μέχρι τον 19ο αιώνα η αρχιτεκτονική ήταν έντονα επηρεασμένη από την ενετική κυριαρχία. Σήμερα, μια επίσκεψη στο χωριό μάς φέρνει μπροστά στην πλούσια αρχιτεκτονική κληρονομιά, µε τα καλοδιατηρημένα κτίρια, τις όμορφες γειτονιές και τους κήπους. Στην περιοχή του Βάµου ξεχωρίζει η παλιά γειτονιά, το παρεκκλήσι της Παρθένου Μαρίας, το οποίο είναι ένα μνημείο του 13ου αιώνα, το μοναστήρι Καρύδι (13ος-19ος), αλλά και τα απομεινάρια του εκπληκτικού ελαιοτριβείου µε τις 12 αψίδες.

Ειδικότερα, η Μονή Αγίου Γεωργίου, στο Καρύδι Αποκορώνου, βρίσκεται περίπου 2 χλμ. ανατολικά του Βάµου, στο σημείο που ήταν χτισμένος ο οικισμός Καρύδι Αγίου Γεωργίου. Η μονή ήταν εγκαταλειμμένη για πολλά χρόνια, αλλά αναστηλώθηκε το 1996 και λειτουργεί ξανά. Το μοναστήρι είναι το μοναδικό της επαρχίας Αποκόρωνα και αποτελεί το πιο ενδιαφέρον συγκρότημα λαϊκής αρχιτεκτονικής του νομού Χανίων. Σήμα κατατεθέν του μοναστηριού είναι το μεγάλο ελαιοτριβείο µε τις 12 καμάρες, του οποίου η οροφή έχει καταρρεύσει. Στο εσωτερικό του βρίσκονται τέσσερις ελαιόμυλοι, από τους οποίους σώζονται µόνο οι χτιστές βάσεις, ενώ οι μυλόπετρες έχουν αφαιρεθεί.

Το μεγάλο μέγεθος του ελαιοτριβείου αλλά και η ύπαρξη των τεσσάρων ελαιόμυλων, μοναδική περίπτωση στα ελαιοτριβεία της Κρήτης, μαρτυρούν τις τεράστιες ποσότητες ελαιοκάρπου που συγκεντρώνονταν εδώ και, κατά συνέπεια, την τεράστια παραγωγή λαδιού. Πριν από την ίδρυση του μοναστηριού η περιοχή ήταν οικισμός και φέουδο ενός Ενετού άρχοντα, του οποίου η έπαυλη σώζεται ακόμη. Όταν ήρθαν οι Τούρκοι στην Κρήτη, ανάγκασαν τους κατοίκους είτε να εγκαταλείψουν τον οικισµό, είτε να αλλαξοπιστήσουν. Τέσσερις οικογένειες αλλαξοπίστησαν και μάλιστα σε τέτοιο βαθμό που μίσησαν τους χριστιανούς. Έτσι, ζήτησαν από τους Τούρκους να μετατρέψουν την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, που βρισκόταν στο χωριό, σε τζαμί. Γι’ αυτό επέβαλαν εξαντλητικό φόρο στον ιερέα της εκκλησίας ώστε να αναγκαστεί να την εγκαταλείψει, όπως φυσικά και την περιουσία της. Ωστόσο, ο ηγούμενος παραχώρησε την εκκλησία στη Μονή Αγίας Τριάδας των Τζαγκαρόλων, η οποία μπορούσε να πληρώνει τους φόρους.