Μια τοιχογραφία στ’ ανάκτορα της Κνωσσού (1.600 π.Χ.), που απεικονίζει έναν νεαρό ή νεαρή να μαζεύει λουλούδια κρόκου σε κόνιστρο, μαρτυρά πως ο κρόκος ήταν ένα από τα πιο προσφιλή και πολύτιμα μπαχαρικά της αρχαιότητας, τόσο για το άρωμα και το χρώμα του, όσο και για τις φαρμακευτικές και αφροδισιακές του ιδιότητες. Επίκεντρο της κροκοκαλλιέργειας είναι το χωριό Κρόκος, που βρίσκεται 5 χλμ Ν.Δ. της Κοζάνης και αριθμεί 3.000 περίπου κατοίκους. Οι περισσότεροι κάτοικοι του χωριού, που οφείλει φυσικά την ονομασία του στον κρόκο, ασχολούνται με την καλλιέργεια του φημισμένου φυτού και είναι μέλη του Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης που σήμερα αριθμεί περισσότερα από 950 μέλη. Άλλα κροκοχώρια της περιοχής είναι : η Άνω και Κάτω Κώμη, η Καρυδίτσα, η Αγία Παρασκευή, η Αιανή, ο Βαθύλακος, η Κεσαριά, η Λευκοπηγή κ.α.
Το μωβ χαλί: Το μωβ μυρωδάτο «χαλί» του κρόκου, που καλύπτει εκατοντάδες στρέμματα στο νότιο τμήμα της Κοζάνης από την πεδιάδα του Τσαρσαμπά έως τη λίμνη του Πολύφυτου, εξελίσσεται τα τελευταία χρόνια σε τουριστική ατραξιόν, προσελκύοντας το ενδιαφέρον ξένων επισκεπτών στην περιοχή, ενώ αποτελεί αγαπημένο θέμα επαγγελματιών και ερασιτεχνών φωτογράφων. Τις μέρες αυτές οι κροκοκαλλιεργητές εργάζονται συνεχώς προκειμένου να αφαιρέσουν με το χέρι τα πολύτιμα στίγματα του πανέμορφου λουλουδιού, προκειμένου στη συνέχεια ν’ αποξηρανθούν για να προκύψουν τα βαθυκόκκινα λεπτά νήματα, που τυποποιούνται και εμπορεύονται στην αγορά από τον Συνεταιρισμό Κροκοπαραγωγών Κοζάνης.
Χρειάζονται 50.000 περίπου στίγματα για να προκύψουν 100 γραμμ. κόκκινου κρόκου, για αυτό και το προϊόν είναι ακριβό και περιζήτητο παγκοσμίως. Ο κρόκος φυτεύεται με βόλβους μέσα καλοκαιριού και η ανθοφορία του αρχίζει τον Οκτώβριο έως τα μέσα Νοεμβρίου, οπότε και θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί η συγκομιδή των στιγμάτων του, αφού ο χρόνος πιέζει σημαντικά. Καθημερινά και για ώρες ολόκληρες, σκυμμένοι παραγωγοί στ’ απέραντα μωβ λιβάδια, συγκεντρώνουν με ευλάβεια στα μεγάλα κοφίνια, τ’ άνθη του κρόκου πριν αυτά μαραθούν, αφού είναι πολύ ευαίσθητα. Τα γυμνά χωράφια, θα είναι και πάλι «ντυμένα» στις αποχρώσεις του μωβ, με το πρώτο φως της ημέρας. Το θαύμα της φύσης. Η εικόνα με τους αγρότες να μαζεύουν τ’ άνθη του κρόκου από τα χωράφια τους, αποτελεί αγαπημένο θέμα των επαγγελματιών και ερασιτεχνών φωτογράφων που επισκέπτονται κάθε χρόνο τέτοια εποχή τα κρακοχώρια της Κοζάνης.
Ο Κοζανίτης Αργύρης Καραμούζας, ιατρικός επισκέπτης στο επάγγελμα και λάτρης της φωτογραφίας, αποτυπώνει μ’ αριστοτεχνικό τρόπο τα λιλά λιβάδια αλλά και τ’ αγχωμένα και κουρασμένα πρόσωπα των κροκοκαλλιεργητών της περιοχής. «Φωτογραφίζοντας από κοντά τον κρόκο βλέπεις από πρώτο χέρι τις δυσκολίες και το άγχος των ανθρώπων που ασχολούνται με το συγκεκριμένο φυτό, την αγωνία να προλάβουν να τα μαζέψουν πριν χαλάσει ο καιρός γιατί τα χρονικά περιθώρια είναι πολύ μικρά. Το άγχος τους να μην καταστραφούν από μια απότομη κακοκαιρία αλλά και τη δυσκολία της συγκομιδής καθώς ο κρόκος δεν ξεπερνά τα δέκα εκατοστά και μαζεύεται με το χέρι» λέει.
Αφού συλλεχθούν τα στίγματα από τ’ άνθη: Τα νωπά στίγματα τοποθετούνται σε λεπτές στρώσεις πάνω σε κόσκινα με βάση από μετάξι. Στη συνέχεια, μεταφέρονται σε καλά αεριζόμενους, θερμαινόμενους χώρους. Οι εργασίες αυτές γίνονται εξ ολοκλήρου με το χέρι και διαρκούν από 20 έως 60 ημέρες. Μετά την ξήρανσή του, το προϊόν υποβάλλεται σε διαλογή και καθαρισμό και τοποθετείται σε δοχεία για την παράδοσή του στον συνεταιρισμό. Όλη αυτή η διαδικασία θα πρέπει να έχει ολοκληρωθεί έως τα τέλη Μαρτίου. Μόλις παραδοθεί στον Συνεταιρισμό Κροκοπαραγωγών Κοζάνης, ο κρόκος ελέγχεται κυρίως για το επίπεδο υγρασίας, λόγω του κινδύνου διάδοσης των μυκήτων, γεγονός που θα μπορούσε στη συνέχεια να υποβαθμίσει την ποιότητα του προϊόντος. Το επίπεδο υγρασίας δεν πρέπει να είναι υψηλότερο από 8 έως 11,5 %. Πραγματοποιούνται επίσης συμπληρωματικοί έλεγχοι για να διασφαλιστεί ότι δεν υπάρχουν ξένες ύλες ή ότι η ποσότητα της γύρης δεν είναι πολύ υψηλή.
Μόλις περάσει με επιτυχία όλους τους ελέγχους, ο κρόκος συσκευάζεται. Για χρήση ως καρύκευμα παρουσιάζεται συνήθως σε συσκευασία του ενός, δύο, τεσσάρων ή 28 γραμμαρίων. Ωστόσο, μπορεί επίσης να πωλείται σε μικρότερες ποσότητες σε μορφή σκόνης-από 0,25 έως ένα γραμμάριο. Ο κρόκος χρησιμοποιείται κυρίως στη μαγειρική, σε μικρές ποσότητες λόγω της έντονης γεύσης του. Χρησιμοποιείται συχνά για τον αρωματισμό του ρυζιού που συνοδεύει ψάρι ή κοτόπουλο, για παράδειγμα. Ωστόσο, η έντονη χρωστική του ικανότητα, ιδιαίτερα ισχυρή στον κρόκο Κοζάνης ΠΟΠ, έχει ως αποτέλεσμα να χρησιμοποιείται επίσης στην παρασκευή χρωμάτων ή στη βαφή ενδυμάτων. Λόγω των θεραπευτικών ιδιοτήτων που του αποδίδουν, ο κρόκος απαντάται στη σύνθεση καλλυντικών ή φαρμακευτικών προϊόντων.
Ενημερωτικά τα οφέλη του κρόκου για τον ανθρώπινο οργανισμό: ανακουφίζει από τον στομαχόπονο. | καταπραΰνει τους πόνους των νεφρών. | διεγείρει την όρεξη και διευκολύνει την πέψη, ενώ περιορίζει τις γαστραλγίες, τον υστερισμό, τους σπασμούς, τον κοκίτη και τους νευρικούς κωλικούς. | βελτιώνει το δέρμα από την ακμή με εξωτερική χρήση του. | έχει αντικαταθλιπτικές, αντιγηραντικές και αντικαρκινικές ιδιότητες. | ενισχύει την εγκεφαλική λειτουργία και τη μνήμη. | μειώνει τη χοληστερίνη και εμφανίζει αντιθρομβωτική δράση. | μειώνει την αρτηριακή πίεση. | έχει ευεργετική δράση σε άτομα που πάσχουν από άνοια ή Αλτσχάιμερ. | βοηθά σε κρίσεις άσθματος, στο προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο, τη ναυτία, τις πεπτικές διαταραχές, τις ενοχλήσεις κατά την οδοντοφυΐα. | έχει αφροδισιακές ιδιότητες.
Από τον 17ο αιώνα: Η κροκοκαλλιέργεια στην περιοχή της Κοζάνης χρονολογείται από τον 17ο αιώνα, όταν Κοζανίτες έμποροι -που δραστηριοποιούνταν στην κεντρική Ευρώπη- εισήγαγαν το φυτό από την Αυστρία. Σήμερα σε 5.500 ανέρχονται τα στρέμματα στα οποία καλλιεργείται κρόκος στα χωριά της νότιας Κοζάνης, με το 30% εξ’ αυτών να είναι βιολογικής καλλιέργειας. Το μεγαλύτερο μέρος του προϊόντος απορροφάται από αγορές του εξωτερικού, σε Ευρώπη, Αμερική, Αυστραλία, ενώ πραγματοποιούνται και εξαγωγές και προς την Κίνα. Μπορείτε ν΄ απολαύσετε το θέαμα με τα λιλά λιβάδια της Κοζάνης, κατηφορίζοντας νότια του χωριού Κρόκος, είτε στο κεντρικό επαρχιακό δίκτυο, είτε στους παρακείμενους αγροτικούς δρόμους.
Ο Κρόκος απέχει 6 χλμ από την Κοζάνη, 130 χλμ. από την Θεσσαλονίκη και 466 από την Αθήνα. Μπορείτε να δοκιμάσετε και να προμηθευτείτε προϊόντα κρόκου, είτε από τον Συνεταιρισμό Κροκοπαραγωγών Κοζάνης στο χωριό Κρόκος, είτε μέσω του e-shop που λειτουργεί στην επίσημη σελίδα του στο διαδίκτυο. Εκεί θα βρείτε συνταγές για μοναδικά γευστικά πιάτα, γλυκά, σπιτικά αφεψήματα και χυμούς με χρήση κρόκου. Να θυμάστε πως ο κρόκος Κοζάνης, σαν μπαχαρικό, προσθέτει στα φαγητά το λεπτό του άρωμα, την πικάντικη γεύση και το όμορφο κίτρινο χρώμα του. Ταιριάζει ιδιαίτερα στο ρύζι, ζυμαρικά, σάλτσες, κοτόπουλο, ψαρόσουπες, αλλά και τσουρέκια, κέικ, παγωτό κ.α.
