Η ευρύτερη τοποθεσία δείχνει να πρωτοκατοικήθηκε ήδη από τα ρωμαϊκά χρόνια, ωστόσο το χωριό είναι κατά πολύ νεότερο: ιδρύθηκε στον απόηχο της Μικρασιατικής Καταστροφής, από Πόντιους πρόσφυγες που ξεριζώθηκαν από την περιοχή της Σεβάστειας κι έφτασαν το 1922 στα Λεύκαρα της Κοζάνης. Το μέρος εκείνο, όμως, αποδείχθηκε άγονο και δίχως νερό. Μετακινήθηκαν λοιπόν το 1929, ιδρύοντας τη Νεράιδα. Το 1974, λόγω της κατασκευής της λίμνης, οι κάτοικοι αναγκάστηκαν να μετακινηθούν, καθώς το χωριό θα πλημμύριζε υποχρεωτικά. Αρκετοί δεν θέλησαν να παραμείνουν κι έτσι διάλεξαν να φύγουν για την Κοζάνη, τη Θεσσαλονίκη και την Αθήνα.
Οι εναπομείναντες (30 οικογένειες, περίπου) ίδρυσαν τον σημερινό οικισμό 1 χιλιόμετρο βορειότερα, βλέποντάς τον έκτοτε να γνωρίζει μια βαθμιαία μεν, μα ραγδαία τουριστική ανάπτυξη. Στις μέρες μας είναι συνηθισμένο θέαμα τα κάμποσα σταθμευμένα λεωφορεία, τα οποία μεταφέρουν επισκέπτες από την υπόλοιπη Ελλάδα, ακόμα και από το εξωτερικό. Ένας παράγοντας που ιντριγκάρει τον επισκέπτη ήδη πριν βρεθεί στη Νεράιδα, είναι βέβαια και το ίδιο το όνομά της. Λέγεται ότι κάποιοι ανάμεσα στους πρώτους κατοίκους διηγούνταν ότι στην περιοχή του παλαιότερου χωριού εμφανίζονταν νεράιδες κάθε που σουρούπωνε, οι οποίες ήταν ορατές σε όσους διέσχιζαν τον λοφίσκο. Μάλιστα, σύμφωνα με μια διαφοροποιημένη εκδοχή, αν έβλεπαν νέους άνδρες τους μιλούσαν, προτρέποντάς τους να πέσουν μαζί τους στα νερά του Αλιάκμονα.
Οι ιστορίες αυτές γοητεύουν με το λαογραφικό τους ενδιαφέρον. Άλλωστε όποιος γνωρίζει σε βάθος την παράδοση των Ποντίων ξέρει ότι βρίθει τέτοιων πλασμάτων (νεράιδες, αερικά, ξωθιές, μάϊσσες), τα οποία δεν απεικονίζονται ως φύσει εχθρικά προς τους ανθρώπους-παρεκτός κι ένιωθαν προσβεβλημένα. Ωστόσο το πιθανότερο είναι ότι οι πρόσφυγες προσανατολίζονταν να ονομάσουν το χωριό σε Νέα Ηράκλεια, μέχρι που ο τότε Δεσπότης Σερβίων & Κοζάνης Ιωακείμ αντιπρότεινε το Νεράιδα, βλέποντας τα άφθονα νερά που ανάβλυζαν στην τοποθεσία.
Διαμονή, φαγητό και καφές: Η γενικότερη ανάπτυξη της περιοχής έχει εξασφαλίσει ότι θα εντοπίσετε αρκετές καλές επιλογές διαμονής-κυρίως όμως στον Βελβεντό (στην απέναντι όχθη της λίμνης, όπου φτάνετε μέσα σε 10 λεπτά οδήγησης) και στα Σέρβια (6 χιλιόμετρα από το χωριό, 5 λεπτά με το αυτοκίνητο). Στην ίδια τη Νεράιδα, από την άλλη, υπάρχει η δυνατότητα να νοικιάσετε μια ολόκληρη βίλα, αν αποζητάτε μια πιο ιδιωτική εμπειρία χαλάρωσης. Στην περιοχή του χωριού, τώρα, μπορείτε να κάτσετε στο «River», όπου θα πιείτε καφέ απολαμβάνοντας τη θέα, αλλά θα βρείτε και πρόχειρο φαγητό σε περίπτωση που πεινάσετε. Καφέ με θέα και επιλογές για σνακ προσφέρει και η «Irida», η οποία διαθέτει άνετο εσωτερικό χώρο, ενώ στο «Hook» θα κάτσετε για πίτσα.
Όσον αφορά τα εστιατόρια, η παραδοσιακή ταβέρνα «Η Φωλιά» είναι από τα παλαιότερα μαγαζιά στη Νεράιδα. Προσφέρει θέα προς τα Πιέρια Όρη και σερβίρει τόσο θαλασσινά (δοκιμάστε καραβίδες της λίμνης, αν βρείτε), όσο και κρεατικά: χοιρινό κότσι λεμονάτο, αλλά και-αναλόγως εποχής και διαθεσιμότητας-ελάφι κρασάτο και αγριογούρουνο στη γάστρα. Το «Ανεμοχάδι», πάλι, είναι μια καλή επιλογή προσανατολισμένη προς τη μεσογειακή κουζίνα, όπου επίσης θα βρείτε φρέσκο ψάρι από τη λίμνη Πολυφύτου (γριβάδια, γουλιανούς, πλατίκες κ.ά.), καθώς και ψαρονέφρι με σάλτσα μανιταριών και κεφαλογραβιέρα, σερβιρισμένο με rissole πατάτας.
Πράγματα που αξίζει να κάνετε | Σταθείτε στην είσοδο του χωριού για ένα φημισμένο ηλιοβασίλεμα: Συνήθως κανείς δεν στέκεται στις εισόδους των χωριών, κάτι αρκετά λογικό, αφού η ζωή περιστρέφεται γύρω από την κεντρική πλατεία. Αλλά στην περίπτωση της Νεράιδας αξίζει να το κάνετε, ειδικά αν βρεθείτε εκεί απογευματινές ώρες. Θα δείτε άλλωστε κι ένα μικρό πάρκο με παγκάκια, απ’ όπου μπορείτε να απολαύσετε ένα φημισμένο ηλιοβασίλεμα, που για πολλούς δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα αιγαιοπελαγίτικα. Κι αυτό οφείλεται στη γενικότερη εντύπωση νησιού την οποία δίνει η Νεράιδα, καθώς ατενίζει και τις δύο πλευρές της λίμνης Πολυφύτου, με τα Πιέρια Όρη στο βάθος του ορίζοντα. Η θέα είναι και γενικότερα εκπληκτική, πάντως, έχοντας ως χαρακτηριστικό της γνώρισμα την εντυπωσιακή γέφυρα Σερβίων-Νεράιδας, η οποία αποτελεί τμήμα της εθνικής οδού Λάρισας-Κοζάνης. Το μήκος της είναι 1.372 μέτρα και οι βάσεις της βρίσκονται στον πυθμένα του ποταμού Αλιάκμονα. Στηρίζεται δε σε 27 κολόνες, με τη μεγαλύτερη από αυτές να έχει ύψος 53 μέτρα.
Επισκεφθείτε το μνημείο του Κοτζά Αναστάς: Άμεσα σχετιζόμενο με το παρελθόν των κατοίκων της Νεράιδας, το μνημείο του Κοτζά Αναστάς (Μέγας Αναστάσης) στήθηκε το 2015 ώστε να τιμηθεί ο οπλαρχηγός Αναστάσιος Παπαδόπουλος, ο οποίος έμεινε στην ποντιακή μνήμη ως ο «Τελευταίος Ακρίτας»: για τους πληθυσμούς του δυτικού Πόντου ήταν κάτι σαν τον δικό τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη. Ο Κοτζά Αναστάς ηγήθηκε της ποντιακής αντίστασης κατά της τουρκικής καταπίεσης κι έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην πρώτη και στη δεύτερη μάχη της οροσειράς του Τοπ Τσαμ, φέρνοντας σε δυσχερή θέση πρώτα τον Λίβα πασά κι έπειτα τον Ταμίτ πασά. Παρά το νεαρό της ηλικίας του, ήταν μια χαρακτηριστική φιγούρα ακόμα και για τους Τούρκους, καθώς συνήθιζε να πολεμά με μαχαίρι, κρατώντας στο άλλο του χέρι ελληνική σημαία με τον ποντιακό αετό.
Ο Κοτζά Αναστάς σκοτώθηκε μόλις στα 26 του, τον Δεκέμβριο του 1922, σε ενέδρα που του έστησαν παραστρατιωτικές ομάδες στο χωριό Εζενούς, το οποίο βοηθούσε να εκκενωθεί από τους Έλληνες κατοίκους του. Το κεφάλι του κόπηκε και κρεμάστηκε επιδεικτικά σε τηλεγραφόξυλο, προξενώντας οδύνη στον αδερφό του Γιώργο, ο οποίος προσπάθησε να το κατεβάσει και να το θάψει στα κρυφά, βρίσκοντας κι αυτός τον θάνατο από τουρκικές σφαίρες. Τα τρία εναπομείναντα αδέρφια τους έφτασαν κατόπιν πρόσφυγες στην Ελλάδα, διατηρώντας τη μνήμη των γεγονότων για τις επόμενες γενιές.
Περπατήστε στον Περιπατητικό Πεζόδρομο: Είναι αγαπημένη διαδρομή κάθε επισκέπτη, καθώς έχει μήκος μόλις 500 μέτρα και δίνει την ευκαιρία μιας άμεσης επαφής με το φυσικό τοπίο της Νεράιδας. Ο πεζόδρομος έχει φτιαχτεί έτσι ώστε να περιζώνει το χωριό: ξεκινά από την είσοδό του (θα δείτε σχετική ταμπέλα) και τελειώνει στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, απέναντι ακριβώς από την κεντρική πλατεία. Αναλόγως την εποχή, η διαδρομή μοσχοβολάει από τα αρώματα των φυτών που αφθονούν δίπλα στον πεζόδρομο-τσάι του βουνού, μέντα, θυμάρι και χαμομήλι. Αν δεν βιάζεστε, επίσης, μπορείτε να ακολουθήσετε κάποιο από τα μικρά χωμάτινα μονοπάτια που έχουν επιμελώς ξανοιχθεί, δίνοντας πρόσβαση στα ξέφωτα του λόφου, μέσα στο δάσος των πουρναριών. Έτσι θα οδηγηθείτε και σε ένα από τα σημαντικότερα αξιοθέατα του χωριού, τη Σπηλιά της Νεράιδας, στην οποία φωλιάζουν νυχτερίδες και αγριοπερίστερα.
Δείτε την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου: Ο Άγιος Γεώργιος είναι ο πολιούχος της Νεράιδας και είναι μια εκκλησία στην οποία πολλοί επιλέγουν να τελέσουν τους γάμους ή τις βαφτίσεις τους (ακόμα και άνθρωποι που δεν κατάγονται από την περιοχή), αφενός λόγω της αγιογραφημένης πρόσοψής της, αφετέρου λόγω της πανοραμικής θέας που προσφέρει το πλαϊνό Πάρκο της Νεράιδας προς τη λίμνη, τη γέφυρα και τα βουνά στο βάθος.
