Πλησιάζοντας σε κάποια κατηφορική στροφή του δρόμου μετά το Μόρφι (ή Μορφάτι, όπως το λένε οι ντόπιοι), την είδαμε απλωμένη στην πλαγιά του βουνού Γκορίλα (ή, αλλιώς, Όρη Παραμυθιάς). Το οποίο, όσο πλησιάζεις, γίνεται όλο και πιο επιβλητικό, με την ψηλότερη κορυφή του να φτάνει στα 1.658 μέτρα. Από τότε έχω επισκεφθεί πολλές φορές την περιοχή, βλέποντας κάθε της πτυχή, μα και παρατηρώντας παράλληλα τις αλλαγές που συντελούνται. Κατά κύριο λόγο με βάση τους νέους δρόμους, οι οποίοι φέρνουν την Παραμυθιά πιο κοντά στα μεγαλύτερα αστικά κέντρα των Ιωαννίνων και της Ηγουμενίτσας.
Στα Όρη Παραμυθιάς: Πριν από μερικές εβδομάδες, ο δήμος Σουλίου, ο οποίος εδρεύει στην Παραμυθιά, μας προσκάλεσε στην περιοχή για ένα τριήμερο με βασικό στόχο να μεταφέρουμε έπειτα την εμπειρία μας από αυτή την επίσκεψη. Ξεκινήσαμε λοιπόν νωρίς την Παρασκευή από την Αθήνα, περάσαμε τη γέφυρα Ρίο-Αντίρριο, και, λίγα χιλιόμετρα πριν μπούμε στα Ιωάννινα, στρίψαμε αριστερά στην Εγνατία Οδό, προς Ηγουμενίτσα. Βγήκαμε έπειτα στην έξοδο του Ελευθεροχωρίου και, λίγο πιο κάτω, μας περίμεναν για να ξεκινήσουμε. Πράγματι, η έναρξη αυτής της ξενάγησης ήταν παραπάνω από εντυπωσιακή, καθώς κινηθήκαμε μέσα στο ελατοδάσος στα Όρη Παραμυθιάς.
Κι αφού περάσαμε μερικά τυπικά χωριά της ελληνικής επαρχίας, επισκεφθήκαμε το Πόποβο και στη συνέχεια την Αγία Κυριακή στον Αυλότοπο. Πρόκειται για μια εκκλησία του 16ου αιώνα, με ενδιαφέρουσες αγιογραφίες. Έχει συντηρηθεί πρόσφατα και αποτελεί μια ωραία στάση, αν βρεθείτε στην περιοχή. Με αυτά και με αυτά φτάσαμε έπειτα και στα Σουλιωτοχώρια. Στην ιδιαίτερη διαδρομή προς τα εκεί κάναμε διάφορες στάσεις για να απολαύσουμε τη θέα, ενώ σε πολλά ανήλιαγα σημεία το έδαφος παρέμενε παγωμένο-αν και το τελευταίο χιόνι είχε εξαφανιστεί πριν καμιά εβδομάδα-κάνοντας το αυτοκίνητο να σπινάρει. Ξεναγηθήκαμε στο Σούλι από τον προϊστάμενο της εφορίας αρχαιοτήτων Θεσπρωτίας κ. Ι. Χουλιαρά, και μάθαμε πολλά για την πλούσια ιστορία του και τη διασύνδεσή του με σημαντικά γεγονότα.
Στη συνέχεια δοκιμάσαμε παραδοσιακές τοπικές γεύσεις στον ξενώνα στη Σαμωνίδα (την ιστορική έδρα του Σουλίου), ενώ επισκεφθήκαμε και τα αρχαία πηγάδια στο κέντρο του οικισμού, τα οποία αποτελούσαν κάποτε το μοναδικό μέσο υδροδότησης των κατοίκων. Φεύγουμε έπειτα από το Σούλι με κατεύθυνση την Παραμυθιά, αλλά στη διαδρομή ακολουθούμε μία μικρή πινακίδα που μας ενημερώνει ότι πιο κάτω βρίσκονται οι Μύλοι Σουλίου.
Στον νερόμυλο: Πράγματι, στο πλάι του Τσαγκαριώτικου ποταμού βρίσκουμε ένα ερειπωμένο μα πανέμορφο κτήριο, το οποίο κουβαλάει ιστορίες ουσίας και αλήθειας. Μαθαίνουμε μάλιστα ότι ο νερόμυλος αυτός έχει ήδη μπει σε πρόγραμμα αναστήλωσης και σύντομα θα αποτελεί ένα ακόμη σημαντικό σημείο για επίσκεψη. Ανεβαίνουμε στην καρότσα ενός τρακτέρ για να περάσουμε το ρέμα που κατεβάζει μπόλικο νερό και περπατάμε στο πλάι της όχθης. Εδώ, κάτω από τη σκιά των πλάτανων, λειτουργεί το καλοκαίρι κι ένα καφενεδάκι. Το οποίο εκτός από καφέ σερβίρει δύο πράγματα όλα κι όλα, κάνοντας όμως αυτή την εκδρομή μια αληθινή εμπειρία.
Η τουριστική προοπτική: Πλησιάζει η νύχτα όταν φτάνουμε στην Παραμυθιά. Είναι Χαιρετισμοί και η κεντρική εκκλησία του Αγίου Δονάτου-που θεωρείται πολιούχος της-είναι σε λειτουργία. Κάνουμε σύντομη βόλτα και βλέπουμε μια κωμόπολη που τα τελευταία χρόνια πραγματοποιεί σημαντική προσπάθεια ώστε να μπορέσει να βρει το τουριστικό προφίλ που της αναλογεί. Σε αυτό το πλαίσιο, εκεί στον κεντρικό δρόμο, λίγο πριν το πεζοδρομημένο τμήμα, βρίσκεται το καινούριο, 4 αστέρων ξενοδοχείο Paramythia Theasis. Συνεχίζοντας επίσης προς το εσωτερικό της κωμόπολης θα δει κανείς όμορφα, προσεγμένα μαγαζιά, τα οποία προσπαθούν να διατηρήσουν τα χαρακτηριστικά τους και τη σύνδεσή τους με την τοπική κοινωνία.
Στο Βυζαντινό Λουτρό και στην Παναγία: Ξημερώνει Σάββατο. Ο καιρός είναι πολύ καλός, μόνο που, νωρίς το πρωί, έχει λίγο παραπάνω κρύο. Ο ήλιος βγαίνει ξεπερνώντας την κορυφογραμμή του Γκορίλα κι εμείς έχουμε στο πρόγραμμα να κάνουμε μια βόλτα στην πόλη. Σήμερα έχει λαϊκή, οπότε στόχος είναι να πάμε προς τα εκεί για να δούμε και να βιώσουμε την αίσθηση που δημιουργεί. Πριν από αυτό, ωστόσο, με την πολύτιμη βοήθεια του αρχαιολόγου Πέτρου Πέτσιου αλλά και του δικηγόρου Κωνσταντίνου Γεωργίου-ο οποίος κατάγεται από την Παραμυθιά και μένει εκεί-κάναμε μερικές πολύ ενδιαφέρουσες επισκέψεις. Πρώτη μας στάση στον αρχαιολογικό χώρο όπου λειτουργούσε το Λουτρό, το οποίο κατασκευάστηκε στα τέλη της βυζαντινής περιόδου ή στις αρχές της Τουρκοκρατίας. Αποτελείται από τρεις κύριους χώρους (το θερμό, το χλιαρό και το κρύο τμήμα), καθώς και από κάποιους βοηθητικούς.
Λίγο πιο κάτω θα συναντήσουμε και την εκκλησία της Παναγίας της Παραμυθίας, η οποία χτίστηκε τον 14ο αιώνα και για αρκετά χρόνια λειτουργούσε ως μοναστήρι. Μάλιστα, είναι σε αυτήν που οφείλει και το όνομά της η Παραμυθιά. Η αρχιτεκτονική της, αλλά και οι σπάνιες αγιογραφίες που βρίσκονται εντός, την καθιστούν έναν από τους σημαντικότερους ναούς-όχι μόνο της ευρύτερης περιοχής, αλλά και γενικότερα της χώρας. Αξίζει να σημειώσουμε ότι εδώ φιλοξενήθηκαν επί σειρά ετών τα ιερά σκηνώματα του Αγίου Σπυρίδωνα και της Αγίας Θεοδώρας, πριν φτάσουν στην Κέρκυρα.
Στο εμβληματικό σχολείο Βούλγαρη: Παίρνουμε και πάλι τον ανηφορικό δρόμο και περνάμε έξω από το εμβληματικό κτήριο του Δημοτικού Σχολείου Βούλγαρη, το οποίο βρίσκεται σε φάση ανακαίνισης. Το σχολείο αυτό έχει συνδεθεί άρρηκτα τόσο με τη μόρφωση των Ηπειρωτών, όσο και με ιστορικά γεγονότα της περιοχής κατά την περίοδο της Κατοχής, του Εμφυλίου, αλλά και αργότερα. Σταμάτησε να λειτουργεί ως σχολείο το 2009, οπότε στόχος είναι πλέον να μετατραπεί σε χώρο πολιτισμού και εκπαίδευσης. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό θα φιλοξενεί διαδραστικές εκθέσεις για την περιοχή του Σουλίου, για τον Αχέροντα, για την Παραμυθιά, αλλά και για την οικογένεια Βούλγαρη, η οποία το 1937 διέθεσε το απαιτούμενο ποσό για την κατασκευή του. Αξίζει να σημειωθεί ότι, πριν από αυτό, το κτήριο αποτελούσε τον χώρο όπου έστησαν το πρώτο τους μαγαζί, ερχόμενοι στην Παραμυθιά από τους Καλαρρύτες.
Η ζωηρή αγορά και το ιστορικό ρολόι: Ο στεγασμένος χώρος που φιλοξενεί τη λαϊκή αγορά γίνεται κάθε Σάββατο σημείο συνάντησης με παραγωγούς από την ευρύτερη περιοχή, που έρχονται εδώ για να πουλήσουν φρούτα και λαχανικά. Είναι μια ζωηρή γειτονιά, στην οποία, εκτός από τον χώρο της λαϊκής, θα βρει κανείς ψωμί από ξυλόφουρνο, τυριά ντόπιας παραγωγής και άλλα παραδοσιακά προϊόντα. Έχουμε περπατήσει αρκετά, οπότε κάνουμε μία στάση στον πεζόδρομο, στο μικρό καφενείο «Πεζόδρομος», το οποίο σερβίρει νόστιμες πίτες, αλλά και μεζεδάκια βασισμένα σε τοπικές συνταγές. Από την άνοιξη μέχρι το φθινόπωρο η γειτονιά της αγοράς γεμίζει χρώματα, καθώς τοποθετούνται δεκάδες πολύχρωμες ομπρέλες, φτιάχνοντας μια αλλιώτικη οροφή για τον πεζόδρομο.
Αφού λοιπόν ήπιαμε τσίπουρα και δοκιμάσαμε τις λιχουδιές που ετοιμάζει ο Νίκος Κώτσης, φύγαμε για να δούμε το ιστορικό ρολόι της Παραμυθιάς, το οποίο χρονολογείται στα 1750 και βρίσκεται μέσα σε έναν πέτρινο πύργο. Το ρολόι δεν έχει δείκτες, αλλά η καμπάνα του χτυπάει στο ακριβώς και στο μισό κάθε ώρας. Για να συνεχίζει να λειτουργεί, βέβαια, θέλει καθημερινό κούρντισμα, κάτι που έχει αναλάβει η οικογένεια Κώτσια. Φτάνοντας λοιπόν εκεί μας περίμενε η Ευαγγελία Κώτσια, η οποία έχει μάθει από τον πατέρα της όλα τα σχετικά με τη συντήρηση. Ανεβαίνουμε ένας-ένας τη στενή σκάλα μέσα στον πύργο και παρατηρούμε κάτι πραγματικά διαφορετικό, αφού είναι σαν να βλέπεις μόνο τον εσωτερικό μηχανισμό του ρολογιού.
Στη συνέχεια κατεβαίνουμε ξανά προς τα κάτω, προς την αγορά, και περνάμε μέσα από τα περίφημα σοκάκια της Παραμυθιάς. Καθένα από αυτά είναι σαν να σιγοψιθυρίζει τις δικές του ιστορίες από το παρελθόν. Ακόμα πιο κάτω βρίσκεται το Αρχοντικό Ρίγγα, ένα ιστορικό, διατηρητέο μνημείο, το οποίο σήμερα λειτουργεί ως παραδοσιακός ξενώνας. Χτίστηκε το 1872 από την οικογένεια Ρίγγα, που διατηρούσε εμπορικές σχέσεις με την Τεργέστη και τη Βενετία.
Κούλια: Ένα μνημείο συνυφασμένο με τη νεότερη ιστορία της κωμόπολης είναι ο Πύργος της Κούλιας. Πρόκειται για οχυρωματική κατοικία, η οποία κατασκευάστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα με στόχο ο ιδιοκτήτης της να μπορεί να ελέγχει τις κινήσεις σε ολόκληρο τον κάμπο της Παραμυθιάς. Το ύψος της φτάνει τα 26 μέτρα και η επικοινωνία των ορόφων γίνεται με ξύλινη σκάλα.
Λάμποβος: Κάθε χρόνο, τις πρώτες ημέρες του Οκτωβρίου, πραγματοποιείται ο Λάμποβος: μία πανήγυρη στην οποία έρχονται έμποροι από όλη την Ήπειρο πουλώντας ρούχα, είδη σπιτιού και διάφορα άλλα αντικείμενα. Επίσης λειτουργούν ψησταριές, σερβίροντας σουβλάκια.
Κάστρο Ελέας: Στην Παραμυθιά βρίσκονται τα ερείπια του κάστρου της αρχαίας Ελέας. Είναι γνωστό και ως «κάστρο της Βέλιανης», ενώ η ίδρυσή του υπολογίζεται λίγο πριν τα μέσα του 4ου αιώνα π.Χ. Από το σημείο αυτό οι Ελεάτες μπορούσαν να ελέγχουν πλήρως την κοιλάδα του Αχέροντα. Η πόλη τους, σημειωτέον, διατέλεσε πρωτεύουσα της αρχαίας Θεσπρωτίας, αλλά και έδρα του Κοινού των Θεσπρωτών. Εντός των τειχών η αρχαιολογική σκαπάνη έχει αποκαλύψει πολλά ερείπια κτισμάτων, ναών, στοών, μα κι ενός θεάτρου. Επίσης, έχουν ανακαλυφθεί επιγραφές και νομίσματα του 4ου αιώνα π.Χ.
Μονοπάτι Αγίου Αρσενίου: Στις πλαγιές του Γκορίλα, σε υψόμετρο 1.200 μέτρων, βρίσκεται ένα πανέμορφο μικρό εκκλησάκι, χτισμένο μέσα σε βράχο, το οποίο αποτελεί και κατάληξη μιας ορειβατικής διαδρομής που είναι γνωστή ως «Μονοπάτι Αγίου Αρσενίου». Το μονοπάτι ξεκινά από τον οικισμό Καριώτι, λίγο μετά το παρατηρητήριο, ενώ ένα άλλο σημείο εκκίνησης βρίσκεται στον αρχαιολογικό χώρο της Ελέας. Ωστόσο η δεύτερη διαδρομή είναι πολύ πιο δύσκολη.
Δραστηριότητες στη φύση: Πεζοπορίες, rafting, canoe-kayak, κατάβαση του Αχέροντα, αρχαιολογικές ξεναγήσεις, γαστρονομικές εμπειρίες. Μία πλούσια γκάμα επιλογών, για όλους εκείνους που αγαπούν τη φύση και θέλουν να περνούν ευχάριστα τον χρόνο τους σε αυτήν. Η Παραμυθιά μπορεί να αποτελέσει ορμητήριο για μία σειρά τέτοιων δραστηριοτήτων, τόσο στον Γκορίλα, όσο και στον ποταμό Αχέροντα. Από εδώ περνάει άλλωστε και το ευρωπαϊκό μονοπάτι μεγάλων διαδρομών Ε6 για πεζοπορία σε μονοπάτια και δασικούς δρόμους. Το οποίο διασχίζει την Παραμυθιά και τον Γκορίλα, δίνοντας τη δυνατότητα να θαυμάσει κανείς την ομορφιά μιας διεθνώς αναγνωρισμένης διαδρομής. Η περιοχή ενδείκνυται επίσης για river trekking, canyoning, αλλά και για rafting στον Αχέροντα.
Τοπικό Αρχείο Παραμυθιάς: Αποτελεί υπηρεσία των Γενικών Αρχείων του Κράτους και έχει ως βασικό του στόχο την εποπτεία, διάσωση, συγκέντρωση, ταξινόμηση και ευρετηρίαση του αρχειακού υλικού τόσο της Παραμυθιάς, όσο και της ευρύτερης Θεσπρωτίας-όπως και τη διάθεση και την ποικιλότροπη αξιοποίηση όλου αυτού του πλούτου. Είναι ανοιχτό στο κοινό και σε μελετητές, ενώ παράλληλα λειτουργεί και βιβλιοθήκη, υποστηρικτικά στις δραστηριότητες τόσο του ίδιου του Αρχείου, όσο και των ερευνητών που το συμβουλεύονται.
Αλεξίπτωτο πλαγιάς στον ουρανό της Παραμυθιάς: Μία δυναμική ομάδα που αγαπά τη φύση και δοκιμάζει τα όρια της, έχει συστήσει εδώ και χρόνια αεραθλητικό σωματείο το οποίο πραγματοποιεί πτήσεις με αλεξίπτωτο πλαγιάς στην περιοχή της Παραμυθιάς και μάλιστα από 4 πεδία απογείωσης. Οι λάτρεις του αθλήματος, ταξιδεύουν απ` όλη την Ελλάδα, για να πραγματοποιήσουν πτήσεις, στις πλαγιές του Γκορίλα αλλά και πάνω από τον πανέμορφο κάμπο της Παραμυθιάς. Με στόχο την περαιτέρω εξέλιξη του αθλήματος, διοργανώνονται και αγωνιστικές συναντήσεις, με σημαντικό αριθμό συμμετεχόντων.
