Μισή ώρα απόσταση από την Κομοτηνή και μόλις πέντε λεπτά από τις ακτές του Θρακικού Πελάγους, η Μαρώνεια του Ομήρου και του Οδυσσέα, αλλά και του Διόνυσου ή του πανάρχαιου λαού των Κικόνων, εκπέμπει αύρα μυστηρίου τώρα τον χειμώνα. Καθώς κόβετε από τον κεντρικό δρόμο και αρχίζετε να κινείστε στον εύφορο κάμπο της Ροδόπης, οι ταμπέλες στις άκρες του δρόμου ενημερώνουν για τα πολλά αρχαιολογικά, ιστορικά και γεωλογικά μνημεία που πυκνοκεντάνε τον τόπο αυτόν. Για όποιον έρχεται εδώ για πρώτη φορά η περιοχή αποκαλύπτεται αναπάντεχα πολύπλοκη και πλούσια.
Ανεβαίνοντας στροφή με τη στροφή, η καμπίσια ισάδα διακόπτεται από την ξαφνική θέα της θάλασσας, η οποία αστράφτει στο βάθος, με τη Θάσο και τη Σαμοθράκη μια να φαίνονται και μια να χάνονται πίσω από τους λόφους. Με καθαρή ατμόσφαιρα θα δείτε και το Άγιο Όρος, ακόμα και τη Λήμνο. Κατόπιν η βλάστηση πυκνώνει και αποκαλύπτονται τα κεραμοσκεπή σπίτια της Μαρώνειας, που είναι αμφιθεατρικά χτισμένη σε μια πλαγιά –στους πρόποδες του βουνού Ίσμαρος, σε υψόμετρο 678 μέτρων. Τριγύρω ελιές, χωράφια με κηπευτικά, αλλά και οι διάσημοι αμπελώνες της.
Ο Μαρώνειος οίνος: η «Διαδρομή του Κρασιού του Διονύσου»: Η πρώτη αναφορά στα περίφημα κρασιά της περιοχής εντοπίζεται στα ομηρικά χρόνια, αφού μαθαίνουμε ότι ο Οδυσσέας μέθυσε τον Κύκλωπα Πολύφημο με τον ξακουστό «Μαρώνειο οίνο», με τον οποίον τον είχε φιλέψει ο βασιλιάς Μάρωνας. Σύμφωνα με τον Όμηρο, πρώτοι κάτοικοι ήταν εδώ οι Κίκονες, οι οποίοι πήραν το μέρος των Τρώων κατά τον Τρωικό πόλεμο. Γι’ αυτό και ο Οδυσσέας κυρίευσε την πόλη τους, όπου κι έμαθε το κρασί τους. Η αρχαιολογική έρευνα έδειξε ότι στις πλαγιές του όρους Ίσμαρος υπήρχαν «λινοί» (πατητήρια σταφυλιών) λαξευμένοι στον βράχο. Επιπλέον στην περιοχή λατρευόταν κατ’ εξοχήν ο θεός Διόνυσος (αλλά και ο Απόλλωνας), με την κεφαλή του να απεικονίζεται συνοδεία αμπελιών ακόμα και στα νομίσματα που βρέθηκαν στη Μαρώνεια.
Η αμπελουργία έμελλε να παρακμάσει πολύ αργότερα, κατά τα οθωμανικά χρόνια, για να ανακάμψει κατά τη δεκαετία του 1990, με πρωτοβουλία του οινοποιού Τσάνταλη. Σήμερα καλλιεργούνται περίπου 400 στρέμματα, παράγοντας τους ΠΓΕ οίνους «Ίσμαρος» από τις ερυθρές ποικιλίες Grenache Rouge, Merlot, Syrah και Λημνιό και τις λευκές Chardonnay, Sauvignon Blanc, Malvasia και Ροδίτης. Η Μαρώνεια είναι ενταγμένη στους Δρόμους του Κρασιού της Βορείου Ελλάδος και συγκεκριμένα στην 8η οινική διαδρομή, που λέγεται «Διαδρομή του κρασιού του Διονύσου» και αναπτύσσεται στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης.
Το αρχαίο θέατρο: Πριν φτάσετε στην καρδιά του χωριού, θα κάνετε μια μικρή παράκαμψη για να περάσετε μέσα στον (αφύλακτο) οχυρωματικό περίβολο της αρχαίας Μαρώνειας, ώστε να δείτε το αρχαίο θέατρο στη θέση Καμπάνα. Βρίσκεται μέσα σε ελιές και πεύκα, ενώ ολόκληρος ο αρχαιολογικός χώρος διασχίζεται από φαρδύ χωματόδρομο, ο οποίος λειτουργεί και σαν αυτοσχέδια πίστα ράλι τον χειμώνα, για τους μοναχικούς aficionados του μοτοκρός-σε εκδοχή παπάκι, αλλά και για αγροτικά ημιφορτηγά. Το θέατρο θεμελιώθηκε στις αρχές της Ελληνιστικής Περιόδου, ενώ στο τέλος της Ρωμαϊκής Εποχής μετατράπηκε σε αρένα με χωρητικότητα 1.200-1.300 θεατών. Συγκλονιστική η θέα στη θάλασσα και στα λιόδεντρα, με τη Σαμοθράκη να φαίνεται πεντακάθαρα στο βάθος.
Ο τόπος, ωστόσο, είναι ακόμα πιο αρχαίος. Ο Όμηρος λέει ότι πήρε το όνομά του από τον Μάρωνα, τον ιερέα του Απόλλωνα. Ήταν δε η πιο σημαντική και η πιο μεγάλη τις αρχαίες ελληνικές αποικίες των παραλίων της Δυτικής Θράκης (ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ., από Χίους). Αρχικά η Μαρώνεια ήταν παραθαλάσσια, με ένα σπουδαίο λιμάνι, το οποίο συνέχισε να ακμάζει σε όλη τη διάρκεια της Ρωμαιοκρατίας, μέχρι και τον βυζαντινό 7ο αιώνα μ.Χ. Τότε, όμως, οι πειρατικές επιδρομές την καταδίκασαν σε μαρασμό, ώσπου τον 13ο αιώνα μεταφέρθηκε για προστασία στη σημερινή της θέση. Η βυζαντινή Μαρώνεια βρίσκεται στο λιμάνι του Αγίου Χαράλαμπου –γνωστό και ως Παλαιόχωρα– όπου υπάρχουν ακόμα ίχνη του αρχαίου μώλου. Η περιοχή είναι χαρακτηρισμένη ως αλιευτικό καταφύγιο.
Στο σύγχρονο χωριό: Φτάνοντας στη Μαρώνεια, η πρώτη και ισχυρότερη εντύπωση καθώς θα βγείτε από το αυτοκίνητο έρχεται από την απόλυτη ησυχία που επικρατεί τριγύρω. Σχεδόν ακούς το μυαλό σου να δουλεύει. Η μικρή κεντρική πλατεία προστατεύεται από έναν τεράστιο πλάτανο, ο οποίος ρίχνει ανακουφιστική σκιά το καλοκαίρι, ενώ προσφέρει νερό σε όλους από την πετρόκτιστη βρύση της, όπου ξεδιψάς κατεβαίνοντας λίγα σκαλάκια. Πίσω από τη βρύση ένα μπακάλικο-παντοπωλείο, δίπλα η ταβέρνα «Η Λόλα» με τοπική κουζίνα κι ένα καφενείο με 3 ή 4 τραπεζάκια. Τώρα τον χειμώνα, βέβαια, είναι όλα κλειστά. Γιατί; Δεν έρχονται άνθρωποι. Αλλά αν δεν βρίσκουν και τίποτα όσοι έρχονται, δεν θα ξανάρθουν. Και η ιστορία θα συνεχίζεται έτσι.
Καθώς ξεκινάτε να περιδιαβαίνετε στις ανηφοροκατηφόρες και στα σοκάκια, φαίνεται ότι τα πάντα οδηγούν σε αδιέξοδο. Δεν είναι έτσι. Απλώς, οι στροφές κρύβουν στην αρχή-και αποκαλύπτουν στη συνέχεια-διώροφα σπίτια, κάποια συντηρημένα, κάποια ερειπιώνες (καταρρέοντα). Aγροτικά και αρχοντικά, το διδακτήριο (σχολείο) που υπήρξε δωρεά των Αδελφών Χατζέα, θαυμάσιες εκκλησίες και πάνω από όλα το υπέροχο Αρχοντικό Ταβανιώτη. Μαζί με την παλιά πόλη της Ξάνθης, το παραδοσιακό τμήμα του σημερινού οικισμού της Μαρώνειας αποτελούσαν τους πιο σημαντικούς αρχιτεκτονικούς πυρήνες στο ελληνικό τμήμα της Θράκης. Αλλά η ερήμωση (και ερείπωση) της Μαρώνειας κατά τις τελευταίες δεκαετίες άφησε ελάχιστα ίχνη από αυτή την πολιτιστική κληρονομιά. Ανάμεσά τους και το Αρχοντικό Ταβανιώτη, το οποίο αγοράστηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού το 1999 και αποκαταστάθηκε υποδειγματικά από τη ΙΘ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων.
Το Αρχοντικό Ταβανιώτη οικοδομήθηκε περί το 1880 και υπήρξε κατοικία του Μαρωνίτη εμπόρου Παρράσιου Ταβανιώτη. Αποτελεί αντιπροσωπευτικό δείγμα της οικιστικής αρχιτεκτονικής της Δυτικής Θράκης, με τετράριχτη στέγη στο κυρίως κτήριο και τρίριχτη στο χαγιάτι (στεγασμένος εξώστης), με σαχνισιά (κλειστό εξώστη) στον όροφο, πατητήρι, χτιστά αμπάρια για ελιές και πιθάρια για κρασί και λάδι στο κατώι. Στο εσωτερικό φιλοξενεί σήμερα την έκθεση αρχαιοτήτων «Η Μαρώνεια και ο Ίσμαρος από τα Προϊστορικά μέχρι τα Νεότερα Χρόνια». Από το τέλος του Νοεμβρίου 2022 έχουν ξεκινήσει εργασίες ανακαίνισης με άγνωστο χρόνο περαίωσης.
Στο χωριό υπάρχουν περίπου 10 εκκλησίες και παρεκκλήσια, γύρω από τα οποία μπλέκονται γοητευτικοί θρύλοι και παραδόσεις. Ας πούμε, αν ξεχνούσαν να ανάψουν το καντήλι στο παρεκκλήσι της Αγίας Παρασκευής, λένε ότι η Αγία τριγύριζε στα δρομάκια με ένα αναμμένο φανάρι, μέχρι κάποιος να τη δει και να σπεύσει να ανάψει το καντήλι. Θα εντυπωσιαστείτε από τους ιερούς ναούς του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Και οι δύο ανήκουν στον τύπο της ξυλόστεγης βασιλικής και χρονολογούνται στο τέλος του 18ου αιώνα. Η Κοίμηση της Θεοτόκου, μάλιστα, είναι φτιαγμένη ολόκληρη από ξύλο, με ένα τέμπλο εκθαμβωτικής ομορφιάς. Στον περιβάλλοντα χώρο τους, εντωμεταξύ, πρέπει να υπήρχαν νεκροταφεία, αφού και σήμερα ακόμα θα δείτε επιτύμβιες πλάκες με χαραγμένα επιγράμματα (1855-1867), στοιχείο που δείχνει πως οι κάτοικοι ευημερούσαν.
Τα γύρω αξιοθέατα: Πηγαίνοντας προς τη Μαρώνεια, οι ταμπέλες θα σας καθοδηγήσουν να επισκεφθείτε μια ολόκληρη σειρά από αξιοθέατα. Πρώτα-πρώτα τη Σπηλιά της Μαρώνειας μετά το χωριό Μεσημβρία, με σταλακτίτες και σταλαγμίτες. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση αυτή είναι η σπηλιά του Πολύφημου, όπου κατέφυγε ο Οδυσσέας τυφλώνοντας στη συνέχεια τον αιμοδιψή Κύκλωπα αφού τον μέθυσε με το κόκκινο κρασί της Μαρώνειας, γλιτώνοντας έτσι τους συντρόφους του από τον θάνατο. Θα δείτε επίσης το σωζόμενο τμήμα μιας μεγαλιθικής πύλης από γρανιτένιους ογκόλιθους στην ακρόπολη του Αγίου Γεωργίου, σε υψόμετρο 471 μέτρων, αλλά και τα ερείπια ενός παλαιοχριστιανικού ναού, χτισμένου πάνω σε αρχαίο ιερό, καθώς και το «Πατητήρι του Μάρωνα», το οποίο είναι λαξευμένο σε βράχο. Χρειάζονται βέβαια αναρριχητικές ικανότητες και οδηγός για να το φτάσετε, αλλά η θέα, εάν τα καταφέρετε, είναι πραγματικά απίστευτη.
Ένα ακόμα αξιοθέατο είναι και το Μοναστήρι της Σύναξης στους πρόποδες του Αγίου Γεωργίου, δίπλα στη θάλασσα, το οποίο χρονολογείται στον 9ο με 12ο αιώνα. Αλλά και τα αρχαία λατομεία σιδηρομεταλλεύματος στην παραθαλάσσια περιοχή Μαρμαρίτσα-σε ένα πολύ επιβλητικό τοπίο με γκρίζους και υπόλευκους βράχους, όπου τα απομεινάρια των λατομείων φτάνουν μέχρι την ακτή. Θα δείτε μάλιστα και τις σχισμές (ρήγματα) στους βράχους, στις οποίες οι λατόμοι εισήγαν αψιδόλιθους προκειμένου να σκάψουν το μάρμαρο. Τέλος, υπάρχει κι ένα υπέροχα χρωματιστό μωσαϊκό οικίας του 3ου αιώνα π.Χ. κι ένα ακόμα πολύχρωμο μωσαϊκό από τα δάπεδο βασιλικής του 6ου αιώνα μ.Χ.
Στο λιμανάκι του Αγίου Χαράλαμπου-και επιλογές για διαμονή και φαγητό: Αφήνοντας τη σιωπηλή Μαρώνεια στην ησυχία της, κυριολεκτικά και μεταφορικά, συνεχίζετε προς το λιμανάκι του Αγίου Χαράλαμπου, μόλις 3 λεπτά με το αυτοκίνητο. Προστατευμένο και ασφαλές, παίρνει το όνομά του από το εκκλησάκι του Αγίου Χαράλαμπου, πολιούχου της Μαρώνειας. Άλλη μια τοπική παράδοση λέει ότι, όταν έφτασαν εδώ οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη και τη Μικρά Ασία (1913), πριν ακόμα την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης, πήραν την εικόνα με το καΐκι τους. Η εικόνα, όμως, γύριζε ξανά και ξανά στην εκκλησία. Αυτό θεωρήθηκε δείγμα της θέλησης του Αγίου να παραμείνει στο χωριό. Και έτσι έγινε.
Για άλλη μια φορά, όπως συμβαίνει συχνά-πυκνά στην Ελλάδα, καθώς πηγαίνετε να φάτε το ψάρι σας, η λαμπρή ιστορία του τόπου σας πολιορκεί. Τα αρχαία διακρίνονται ακόμα και στην αυλή της ταβέρνας, ενώ στο λιμάνι θα δείτε τον αρχαίο μώλο και τριγύρω διάσπαρτα ρωμαϊκά και βυζαντινά ερείπια. Το καλοκαίρι θα κολυμπήσετε, τώρα θα απολαύσετε θαυμάσιο φαγητό στην ταβέρνα «Στράτος»: ολόφρεσκα ψάρια, καλαμάρια, χταπόδι, τουρσί λάχανο, μελιτζανοσαλάτα σκορδάτη, τραγανές πατάτες.
Μαστόρικο, στεγνό τηγάνι και εξαιρετική σχάρα, η οποία βγάζει τα ψαρικά ζουμερά. Ναΐφ διακόσμηση στη σάλα με τα μεγάλα παράθυρα, για θέα στο Θρακικό Πέλαγος και στο λιμανάκι. Σκεπαστή, δροσερή βεράντα το καλοκαίρι. Παιδική χαρά. Ρεβανί, χαλβάς κι ένα θεϊκό γλυκό του κουταλιού καρπούζι από τον ιδιοκτήτη και μάγειρα κ. Στράτο Περβανά. Τον χειμώνα μέρος για να μείνετε στη Μαρώνεια δεν υπάρχει, οπότε θα πρέπει να επιλέξετε κατάλυμα στην Κομοτηνή. Από την άνοιξη μέχρι και τον Οκτώβριο, όμως, λειτουργεί το μικρό συγκρότημα τριών τουριστικών κατοικιών «Roxani Country House Resort», μέσα σε πράσινη έκταση 20.000 τ.μ., η οποία διασχίζεται από ρέμα με πλατάνια.
