Η κρητική διατροφή είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα υλικών, εδεσμάτων, εθίμων και συνηθειών. Πολιτισμικό αγαθό που ξεκινά από την παραγωγή των προϊόντων και φτάνει μέχρι τον τρόπο παρασκευής και κατανάλωσης της τροφής. Βάση της διατροφής αυτής είναι η αξιοποίηση των τοπικών προϊόντων φυτικής προέλευσης, οι συνδυασμοί τροφών, η ευρηματικότητα και η απλότητα. Η διατροφή των Κρητικών συνδέθηκε με τα μυστικά της υγείας και της μακροζωίας. Μυστικά που είναι κρυμμένα στην παλιά, καλή κουζίνα της γιαγιάς. Μια κουζίνα απλή, λιτή, χωρίς περιττά καρυκεύματα, χωρίς ενισχυτικά της γεύσης. Αλλά και νόστιμη.
Μια κουζίνα στην οποία έχει στρέψει το βλέμμα της η παγκόσμια ιατρική κοινότητα. Στις δεκαετίες του '50 και του '60, οι υπερήλικοι αλλά γεμάτοι ενεργητικότητα γέροντες της Κρήτης τράβηξαν την προσοχή των επιστημόνων, οι οποίοι μετά από έρευνες διαπίστωσαν ότι οι καρδιοπάθειες που θέριζαν στις χώρες του Βορρά ήταν σχεδόν άγνωστες και ο καρκίνος σπάνιος στην Κρήτη. Βάση της κρητικής διατροφής είναι το ελαιόλαδο. Λέγανε οι παλιοί Κρητικοί ότι αν το φαγητό δεν κολυμπά στο λάδι δεν είναι νόστιμο. Οι Κρητικοί της εποχής εκείνης βρέθηκαν να έχουν παγκοσμίως το καλύτερο επίπεδο υγείας.
Καθημερινά κατανάλωναν άφθονα κηπευτικά, χόρτα, λαχανικά, όσπρια, φρούτα και αρωμάτιζαν το φαγητό τους με βότανα και φυτά, όπως ρίγανη, θυμάρι, θρούμπι, μάραθο και δυόσμο. Τα γεύματά τους συνοδεύονταν με κρασί από τα αμπέλια τους και ψωμί ψημένο στον ξυλόφουρνο. Η κατανάλωση γαλακτοκομικών, όπως τυριού και γιαουρτιού, γινόταν με εγκράτεια. Κρέας κατανάλωναν μόνο σε μεγάλες γιορτές και σε κάποιες περιόδους, για παράδειγμα την περίοδο των Αποκριών. Η χρήση του ελαιολάδου στη διατροφή των Κρητικών αρχίζει από πολύ παλιά.
Από τις πινακίδες της Γραμμικής ,Α και Β γραφής τεκμηριώνεται ότι οι Μινωίτες το χρησιμοποιούσαν στη διατροφή τους τουλάχιστον από το 1800 π.Χ. Η μεγάλη όμως σύνδεση του ελαιολάδου με τη διατροφή και την υγεία των Κρητικών αποδείχτηκε κατά τον περασμένο αιώνα με τις διεθνείς μελέτες που έγιναν για το διατροφικό πρότυπο της «κρητικής διατροφής». Η μελέτη για την οικονομική και κοινωνική ζωή στην Κρήτη, που έγινε από το αμερικανικό ίδρυμα Rockfeller (1948), τεκμηρίωσε την άφθονη χρήση του λαδιού στη διατροφή των Κρητικών. Οπως αναφέρει: «Οι ελιές και το λάδι αποτελούν σημαντικό μέρος της διατροφής στην Κρήτη. Κάθε ξένος έχει την εντύπωση ότι τα κρητικά φαγητά πλέουν στο λάδι. Η ποσότητα λαδιού που καταναλώνουν οι Κρητικοί είναι, χωρίς αμφιβολία, πολύ μεγαλύτερη από άλλες περιοχές της Ελλάδας».
Η πολύ σημαντική και τεκμηριωμένη, τεράστια επιδημιολογική «μελέτη των 7 χωρών» οργανώθηκε από τον διάσημο καρδιολόγο από τη Μινεσότα, καθηγητή Ansell Keys στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 σε 7 χώρες, στις οποίες μελετήθηκαν 11.500 άτομα. Οι χώρες που μελετήθηκαν ήταν: n Ελλάδα (Κρήτη και Κέρκυρα), η Γιουγκοσλαβία (Δαλματικές ακτές), η Ιταλία, η Ολλανδία, n Φινλανδία, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία.
Η έρευνα εξέτασε τη σχέση των διατροφικών συνηθειών των περιοχών αυτών με ασθένειες όπως ο καρκίνος και οι καρδιόπαθειες. Ανάλυση των αποτελεσμάτων της μελέτης εξέπληξε τη διεθνή επιστημονική κοινότητα. Απέδειξε ότι η Κρήτη, της οποίας οι κάτοικοι διατρέφονταν με άφθονο ελαιόλαδο, είχαν το καλύτερο επίπεδο υγείας. Ο Keys έμεινε έκπληκτος και απέδωσε το φαινόμενο στη διατροφή των Κρητικών με άφθονο ελαιόλαδο. Το φαινόμενο αυτό αρχικά ονομάστηκε «κρητικό παράδοξο» και οδήγησε στην περαιτέρω μελέτη της «κρητικής δίαιτας» ή «κρητικής διατροφής».
Σήμερα καταναλώνουν πολύ παρθένο ελαιόλαδο σε όλα τα φαγητά τους. Η κρητική διατροφή διακρίνεται από την καθολική χρήση ελαιολάδου και μάλιστα παρθένου σε μεγάλη ποσότητα, που ξεπερνά τα 25 κιλά κατ' άτομο το χρόνο. Το χρησιμοποιούν σε μεγάλες ποσότητες στις σαλάτες, στα τηγανητά (ψάρια, πατάτες κ.λπ.), στα βραστά χόρτα, στις σούπες, στα λαδερά φαγητά, στα γλυκά, ακόμη και στο χοιρινό κρέας!
Σε μια εποχή κατά την οποία όλες οι πολιτισμένες χώρες του κόσμου αποδίδουν τεράστια σημασία στην πρόληψη και στην υγιεινή διατροφή, σε δράσεις που ισοδυναμούν με λιγότερες δαπάνες περίθαλψης για τις κυβερνήσεις και περισσότερη υγεία για τους πολίτες, η κρητική διατροφή θα μπορούσε να αποτελέσει όχι μόνο ένα καλό παράδειγμα εφαρμογής υγιεινών διατροφικών προτύπων, αλλά και να προσφέρει την εμπειρία της στη διεθνή κοινότητα.
Κείμενο
ΝΕΚΤΑΡΙΑ ΚΟΚΚΙΝΑΚΗ
