Έξω από τα χερσαία τείχη της Πόλης, απέναντι από την Πύλη της Σηλυβρίας (Σιλίβρ Καπισί) ή Πύλη της Πηγής, βρίσκεται η γυναικεία Μονή της Ζωοδόχου Πηγής Μπαλουκλί. Για την ίδρυσή της υπάρχουν δύο εκδοχές: Κατά τον ιστορικό Προκόπιο (500-565), ο Ναός της Θεοτόκου οικοδομήθηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό (βασ. 527-565) με υλικά που είχαν περισσέψει από την Αγία Σοφία, μετά από όραμα που του αποκαλύφθηκε, ενώ, σύμφωνα με τον εκκλησιαστικό συγγραφέα Νικηφόρο Κάλλιστο Ξανθόπουλο (14ος αιώνας), οικοδομήθηκε από τον αυτοκράτορα Λέοντα A' τον Θράκα (βασ. 457-474).
Σύμφωνα με την παράδοση, όταν ήταν ακόμη απλός στρατιώτης, ο Λέων συνάντησε έναν τυφλό που του ζήτησε νερό και τότε λέγεται ότι άκουσε τη φωνή της Παναγίας, που του υπέδειξε μια πηγή. Όταν ο τυφλός ένιψε τα μάτια του με το νερό της, βρήκε το φως του. H φωνή είπε επίσης στον Λέοντα να χτίσει ναό σε εκείνη τη θέση όταν θα γινόταν αυτοκράτορας. H Ζωοδόχος Πηγή αποτελούσε ανδρώα μονή έως την κατάληψη της Πόλης (1453) και αποτέλεσε το πρώτο θύμα των Οθωμανών, γι' αυτό συνδέθηκε με τις παραδόσεις, τους θρήνους για την άλωση αλλά και με τις ελπίδες για την εθνική αποκατάσταση.
Πασίγνωστος είναι ο θρύλος του καλόγηρου που τηγάνιζε ψάρια όταν τον πληροφόρησαν ότι οι Τούρκοι πήραν την Πόλη. Εκείνος όμως είπε ότι θα το πίστευε μόνο αν τα ψάρια ζωντάνευαν. Δεν ολοκλήρωσε το λόγο του και τα ψάρια πήδησαν από το τηγάνι ζωντανά σε μια στέρνα με νερό. Το 1547 αναφέρεται ότι η εκκλησία δεν υφίστατο πλέον. Το 1827, όταν βρέθηκε η ιερή εικόνα της Θεοτόκου Ζωοδόχου Πηγής, ο σουλτάνος Μαχμούτ Β' επέτρεψε στον Πατριάρχη Κωνστάντιο A' (πατρ.1830-1834) να ανεγείρει τον παρόντα ναό, που εγκαινιάστηκε το 1835. Κατά τη διάρκεια των Σεπτεμβριανών του 1955, n Ζωοδόχος Πηγή δέχθηκε την επίθεση του φανατισμένου όχλου που τη λεηλάτησε, την κατέστρεψε και την πυρπόλησε.
Τότε χάθηκε και ο υπέργηρος αρχιμανδρίτης Χρύσανθος Μαντάς, καθώς και η εικόνα της Παναγιάς της Μπαλουκλιώτισσας, Παλαιολόγειας τέχνης, η οποία αποδίδεται στον Ευαγγελιστή Λουκά. Βανδαλισμούς υπέστησαν και οι τάφοι των πατριαρχών και το παρακείμενο νεκροταφείο. Ο ναός επισκευάστηκε επί Πατριάρχη Αθηναγόρα (πατρ. 1948-1972), ενώ εκτεταμένη ανακαίνιση πραγματοποιήθηκε κατά τα έτη 1994-1995 με τη μέριμνα της Α.Θ. του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Σήμερα το κτιριακό σύμπλεγμα περιλαμβάνει εκκλησία, τον υπόγειο ναό της Ζωοδόχου
Πηγής και τη στέρνα μετα ψάρια. H ονομασία Μπαλουκλιώπσσα προέρχεται από την τουρκική λέξη «μπαλίκ», η οποία σημαίνει ψάρι («Μπαλουκλί», ο τόπος με ψάρια).
