Η παραθαλάσσια ανδρώα σταυροπηγιακή μονή στη Χερσόνησο της Σπάθας απέχει 26 χιλιόμετρα από τα Χανιά. Είναι γνωστή και ως Μονή της Κυρίας των Αγγέλων Γωνιάς, λόγω της θέσης της στο δυτικό άκρο του κόλπου. Ιδρύθηκε το 14ο αιώνα από τους μοναχούς του Αγίου Γεωργίου στις Μένιες, οι οποίοι, για να γλιτώσουν από τους πειρατές, εγκατέλειψαν το μοναστήρι τους και έχτισαν νέο εκεί όπου βρίσκεται το κοιμητήριο του συγκροτήματος.
Το μετέφερε στην τωρινή του θέση το 17ο αιώνα ο μοναχός Βλάσιος από την Αμάσεια της Κύπρου και το έργο του συνέχισε ο ιερομόναχος Βενέδικτος Τζαγκαρόλος. Η οικοδόμηση της Μονής Γωνιάς τελείωσε το 1634, όπως μαρτυρά η επιγραφή στο δυτικό πάνω μέρος του τρούλου. Σημαντική υπήρξε η συμβολή του Γεωργίου Μουρμούρη, ευγενή των Χανίων, γι' αυτό συγκαταλέγεται στους κτήτορές της. Το μοναστήρι άκμασε γρήγορα, καθώς στη Σπάθα είχε αναπτυχθεί πλούσια ασκητική παράδοση, και οι μοναχοί συνοικίστηκαν στη μονή, που υπήρξε εστία αντίστασης σε όλους τους κατακτητές, γι' αυτό καταστράφηκε έξι φορές.
Ηγούμενοι διετέλεσαν σπουδαίες προσωπικότητες, όπως ο Μισαήλ Αποστολίδης, ο δάσκαλος της ελληνικής γλώσσας του βασιλια 'Οθωνα και δεύτερος Μητροπολίτης Αθηνών (και πάσης Ελλάδος), ο Ιωακείμ Τζαγκαρόλος, ο φωτισμένος κληρικός με την έντονη εθνική δράση αρχιμανδρίτης Παρθένιος Κελαϊδής, που υπήρξε από τους πρωτεργάτες της επανάστασης του 1866-1869, και ο Παρθένιος Πιερίδης, γνωστός ως Καπετάν Παπάς, πρωτεργάτης της επανάστασης του 1866 στη δυτική Κρήτη και πρόεδρος της Γενικής Συνέλευσης των Κρητικών.
Η μονή, που περιβάλλεται από ψηλό τείχος, θυμίζει βενετσιάνικο φρούριο. Το τρίκογχο Καθολικό βρίσκεται στο ανατολικό άκρο της αυλής και είναι αφιερωμένο στη Θεοτόκο την Οδηγήτρια (15 Αυγούστου). Το 19ο αιώνα προστέθηκαν πλευρικά παρεκκλήσια, νάρθηκας και καμπαναριό. Στο εσωτερικό του ναού, το ξυλόγλυπτο τέμπλο του 17ου αιώνα φέρει εικόνες του αγιογράφου Παρθενίου, ενώ οι τοίχοι και τα παρεκκλήσια κοσμούνται με εικόνες της Κρητικής Σχολής (16ος-17ος αιώνας).
Γύρω από το ναό είναι μοιρασμένα τα υπόλοιπα κτίρια: κελιά, ηγουμενείο, τράπεζα, αποθήκες κ.ά. Στις εκτάσεις της μονής στεγάζονται η Ορθόδοξος Ακαδημία Κρήτης, το Γυμνάσιο-Λύκειο Κολυμβαρίου, ο Αγροτικός Συνεταιρισμός, η 'Ενωση Γεωργικών Συνεταιρισμών, το Κέντρο Αγροτικής Ανάπτυξης, το Εκκλησιαστικό Οικοτροφείο κ.ά. Η βιβλιοθήκη διαθέτει σημαντική συλλογή παλαιτύπων βιβλίων και χειρογράφων από τον 17ο έως και το 19ο αιώνα.
Στο μουσείο της φυλάσσονται εικόνες από το 14ο αιώνα, όπως του Κωνσταντίνου Παλαιοκάπα, του Ανδρέα Ρίτζου, του Ησαΐα, του μοναχού Νείλου κ.ά., άμφια, σταυροί και ένα αντιμήνσιο (ύφασμα με παραστάσεις) του Πατριάρχη. Αλεξανδρείας Μελετίου Πηγά.
