Γνωστή και ως Μονή Σαγματά, βρίσκεται 30 χιλιόμετρα ανατολικά της Θήβας, στην κορυφή του Σαγματίου 'Ορους, σε υψόμετρο 747 μέτρων. Σύμφωνα με τον Παυσανία, στην αρχαιότητα το βουνό ονομαζόταν Υπάτιον 'Ορος και στην κορυφή του υπήρχαν μεγαλοπρεπής ναός και άγαλμα του Ύπατου Δία. H μονή ιδρύθηκε το 12ο αιώνα από τον 'Οσιο Κλήμη, ο οποίος, έπειτα από δεκαετίες στη Μονή Οσίου Μελετίου στον Κιθαιρώνα, μετέβη στην περιοχή και ασκήτευσε σε ένα σπήλαιο.
H φήμη της ιεροσύνης του έφτασε έως τη Βασιλεύουσα και ο αυτοκράτορας Αλέξιος A' Κομνηνός (1081-1118), θέλοντας να τιμήσει τη μονή και τον όσιο ασκητή της, δώρισε με χρυσόβουλο το 1106 ένα τεμάχιο του Τιμίου και Ζωοποιού Ξύλου και μεγάλη έκταση κmμάτων. Εκείνη την εποχή, άλλαξε και n ονομασία του βουνού σε Σαγμάτιον, πιθανώς επειδή μοιάζει με σάγμα (σαμάρι) ή επειδή οι μοναχοί ασκούσαν το έργο του σαγματοποιού.
Το Καθολικό, ναός του 12ου αιώνα, σταυροειδής εγγεγραμμένος με τρούλο, υψώνεται στο κέντρο της ιεράς μονής και είναι αφιερωμένο στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον είναι το δάπεδό του από μικρές πολύχρωμες ψηφίδες με θαυμάσιες παραστάσεις από το ζωικό και το φυτικό βασίλειο και γεωμετρικά σχήματα. Ο εξωνάρθηκας και το καμπαναριό είναι τον15ου ή του 16ου αιώνα. Γύρω από το Καθολικό είναι χτισμένα τα κελιά, η τράπεζα και άλλοι βοηθητικοί χώροι, όλα του 12ου αιώνα.
Τα υπόλοιπα κτίσματα οικοδομήθηκαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Σε απόσταση 150 μέτρων νότια της μονής βρίσκεται το γραφικό παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου, πιθανώς του 16ου αιώνα, και δυτικά το νεόκτιστο παρεκκλήσι τον Οσίου Κλήμεντος με τον τάφο του. Από εδώ ξεκινά ένα μικρό μονοπάτι το οποίο καταλήγει στη σπηλιά όπου ασκήτευσε ο όσιος. Γύρω από τη μονή υπάρχουν ερείπια παλιότερων παρεκκλησίων, ενώ σε απόσταση ενός χιλιομέτρου, δίπλα στο δρόμο, το παρεκκλήσι των Αγίων Σαράντα Μαρτύρων, που ανάγεται στην εποχή της Τουρκοκρατίας.
H Μονή Σαγματά θεωρείται το σπίτι του Ρώσου Αγίου Λουκά του Ιατρού, Αρχιεπισκόπου Συμφερουπόλεως και Κριμαίας (1877-1961), η μνήμη του οποίου τιμάται στις 11 Ιουνίου. H ιερά μονή πανηγυρίζει στις 6 Αυγούστου (Μεταμορφώσεως του Σωτήρος), στις 26 Ιανουαρίου και την 1η Μαίου (Οσίου Κλήμεντος) και στις 14 Σεπτεμβρίου (Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού).
