Βρίσκεται στην Παροικιά της Πάρου και είναι ένας από τους αρχαιότερους και καλύτερα διατηρημένους χριστιανικούς ναούς. Όσον αφορά στη ίδρυσή της, σύμφωνα με την παράδοση και όχι κάποια επίσημη καταγραφή, οφείλεται στην Αγία Ελένη, μητέρα του πρώτου Χριστιανού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου και σε ένα τάμα που έκανε καθ' οδόν προς τους Αγίους Τόπους.
Από την ολοκλήρωσή του και μέχρι τη σύγχρονη εποχή, βίωσε καταστροφές και ανακαινίσεις, φτάνοντας στη σημερινή του κατάσταση ως μία εξέχουσα σύνθεση ανάμεσα σε παλαιοχριστιανικά και πιο σύγχρονα στοιχεία. Στη νότια πλευρά του μεγάλου ναού βρίσκεται το αρχαίο Βαπτιστήριο του 4ου αιώνα, το αρχαιότερο και καλύτερα διατηρημένο σε όλη την Ορθόδοξη Ανατολή. Η εικόνα της Παναγίας της Εκατονταπυλιανής θεωρείται εξίσου θαυματουργή με αυτόν της Παναγίας της Τήνου και στη γιορτή της συρρέουν πλήθη πιστών από όλη την Ελλάδα.
