Αναμφίβολα ένα από τα πιο ανεξερεύνητα βουνά της Ελλάδας. Ψηλές κορυφές, απόκρημνες χαράδρες, πυκνά δάση και μισοεξαφανισμένα χωριά συνθέτουν το σκηνικό στις δύο πλαγιές του δεύτερου ψηλότερου βουνού της χώρας. Τοπίο αινιγματικό. Ίσως και λιγάκι χαμένο στην ομίχλη. Πάντως, αν βρεθείτε στον Σμόλικα, ένα είναι το σίγουρο. Μην περιμένετε συνωστισμό από πεζοπόρους και ουρές αυτοκινήτων.
ΚΟΝΙΤΣΑ-ΠΑΛΙΟΣΕΛΙ-ΠΑΔΕΣ-ΔΙΣΤΡΑΤΟ
Ένα ταξίδι γύρω από τον Σμόλικα ξεκινά σχεδόν πάντα από την Κόνιτσα. Η γραφική κωμόπολη της Ηπείρου απέχει περίπου μόνο 15 χιλιόμετρα από την επαρχιακή οδό που διατρέχει την νοτιοδυτική πλαγιά του Σμόλικα. Αν και η διαδρομή είναι χωρίς δεύτερη σκέψη, μία από τις πιο απαιτητικές στην Ελλάδα, η μαγευτική θέα και το ατέλειωτο φυσικό τοπίο δεν αφήνουν πολλά περιθώρια αμφιβολίας. Η εθνική οδός που ενώνει την Κόνιτσα με το Δίστρατο είναι σχεδόν παράλληλη με τον ρου του Αώου διατρέχοντας τις ατέλειωτες χαράδρες που διασχίζουν οι κρύοι παραπόταμοι του άγριου αυτού ποταμού που, αν και πηγάζει από την Ελλάδα, κατευθύνεται στην Αλβανία και χύνεται στην Αδριατική.
Μετά από αρκετές απανωτές ζικζακωτές στροφές κι ένα καταπράσινο δάσος που γλιστρά στην πλαγιά, ο δρόμος σας βγάζει στο Παλαιοσέλλι ή, όπως προτιμούν οι ντόπιοι, Παλιοσέλι. Χωριό του «ορεινού γκρουπ», το Παλιοσέλι είναι ένα από τα υψηλότερα χωριά της Ελλάδας σε ύψος 1.080 μέτρων και το όνομα του προέρχεται από τους αρχαίους Σέλλους, οι οποίοι-όπως λέει ο μύθος-εκδιώχθηκαν στα αρχαία χρόνια από τα πατρογονικά τους εδάφη και βρήκαν καταφύγιο πλάι στους κτηνοτρόφους Τυμφαίους πάνω στο βουνό, όπου και τελικά παρέμειναν. Ένα, όμως, είναι το αξιοθέατο που κάνει το Παλαιοσέλλι ευρέως γνωστό.
Η λεγόμενη Πίζα της Ελλάδας ή απλούστερα η εκκλησία της Αγίας Παρασκευής είναι ίσως το μοναδικό κτίριο στην Ελλάδα, το οποίο γέρνει. Όπως ακριβώς και ο Πύργος της Πίζας, έτσι και η πετρόκτιστη βασιλική που χρονολογείται στο 1864 βυθίζεται λίγο λίγο στο σαθρό έδαφος εξαιτίας της βαριάς αρχιτεκτονικής της με αποτέλεσμα να γέρνει προς την μία πλευρά έχοντας μάλιστα μόλις 2 μοίρες διαφορά με το πασίγνωστο ιταλικό καμπαναριό. Παρά το μικρό του μέγεθος, το Παλαιοσέλλι επενδύει σήμερα στον ήπιο τουρισμό και στην προσέλκυση επισκεπτών που θέλουν να περιδιαβούν στα δεκάδες ορεινά μονοπάτια του Σμόλικα.
Καθώς είναι πολύ κοντά στην κορυφή, το Παλαιοσέλλι αποτελεί αφετηρία ορειβατικών μονοπατιών και αξίζει να θυμάστε ότι μέσω του χωριού μπορείτε να φτάσετε πολύ εύκολα στα δύο σύγχρονα ορειβατικά καταφύγια της περιοχής. Η μετάβαση είναι εύκολη και, αν δεν είστε φαν της πεζοπορίας, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε κανονικά το Ι.Χ. σας. Αν πάλι απλώς θέλετε να συνεχίσετε την εξερεύνηση στις πλαγιές του Σμόλικα, κατευθύνεστε νοτιότερα προς τους Πάδες αφήνοντας πίσω σας το Παλαιοσέλλι με την καταπληκτική θέα στην Τύμφη.
Μετά από μερικές κλειστές στροφές κι ένα πυκνό δάσος, ο ανηφορικός δρόμος σας βγάζει σε ένα ακόμα ορεινό χωριό. Σε υψόμετρο 1.140 μέτρων, οι Πάδες είναι ένα από τα ορεινότερα και πιο αραιοκατοικημένα χωριά στην χώρα. Τον χειμώνα μάλιστα ο μόνιμος πληθυσμός του χωριού συρρικνώνεται στους μόλις 8 κατοίκους, ενώ τα καλοκαίρια η επιστροφή των αποδήμων δίνει για λίγο μία ανάσα ζωής στο χωριό. Παρά το μικρό μέγεθος, ο ορεινός αυτός οικισμός κουβαλά τεράστια ιστορία και σήμερα επενδύει στον οικοτουρισμό σε μία προσπάθεια πληθυσμιακής αναζωογόνησης.
Στους Πάδες, μπορείτε να σταματήσετε για ένα γρήγορο διάλειμμα για φαγητό ή ξεκούραση, ενώ μπορείτε να επισκεφθείτε την εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και την Παναγία του Κάτω Μαχαλά με μοναδικά κειμήλια και σπάνιες τοιχογραφίες ή, αν έχετε χρόνο, μπορείτε να ρωτήσετε για τους παλιούς νερόμυλους του χωριού και να πάρετε μία γλυκόπικρη γεύση από την καθημερινότητα της παλιάς Ελλάδας. Μην ξεχνάτε ότι οι Πάδες είναι η τελευταία στάση πριν την ανάβαση στην θρυλική Δρακόλιμνη του Σμόλικα. Η ανάβαση στην Δρακόλιμνη γίνεται μέσω του ορειβατικού μονοπατιού Ο3, το οποίο βρίσκεται πολύ κοντά στο χωριό και σας οδηγεί στην Δρακόλιμνη ψηλά πάνω στην κορυφή.
Άλλωστε, μην ξεχνάτε ότι Πάδες και Παλαιοσέλλι είναι τα δύο χωριά που βρίσκονται στην «σκιά του Σμόλικα» αποτελώντας έναρξη των γνωστότερων ορειβατικών διαδρομών προς τις κορυφές. Φεύγοντας από τους Πάδες, συνεχίζετε ανατολικότερα προς τον τελευταίο σταθμό του ορεινού αυτού δρόμου, το Δίστρατο. Το Δίστρατο είναι ένα ιδιαίτερο χωριό που, όπως υποδηλώνει και το όνομά του είναι χτισμένο πάνω σε δύο στράτες. Φυσικά, ως δύο στράτες εννούνται οι δρόμοι που ένωναν την Ήπειρο και την Δυτική Μακεδονία, μιας και το χωριό είναι ακριβώς χτισμένο πάνω στο παλιό ορεινό πέρασμα που χρησιμοποιούσαν κτηνοτρόφοι και έμποροι, για να μεταβούν από την μία περιοχή στην άλλη.
Γνωστό στην βλάχικη γλώσσα ως Μπριάζα ή Βριάζα, το Δίστρατο φημιζόταν για την αναπτυγμένη υλοτομία, την ευρηματικότητα των κατοίκων του στην αξιοποίηση των ορμητικών νερών και την θεραπεία των πληγωμένων ζώων με τα κατράμια. Όπως και τα περισσότερα χωριά του Σμόλικα, το Δίστρατο καταστράφηκε στην Κατοχή, αναδημιουργήθηκε την δεκαετία του ‘50 και έκτοτε είχε την καταδικαστική μοίρα των ελληνικών χωριών που έβλεπαν τον πληθυσμό τους να μειώνεται δραματικά. Η γειτνίαση με το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας στα Γρεβενά, ωστόσο, έχει συντελέσει στην τουριστική ανάπτυξη του χωριού με αρκετούς ξενώνες και ταβέρνες να έχουν κάνει την εμφάνισή τους αναδεικνύοντας το χωριό σε γνωστό οικοτουριστικό προορισμό.
Αν θέλετε να συνδυάσετε την εξόρμησή σας με μία ξεκούραστη διαμονή στην καρδιά του Σμόλικα, εδώ ίσως είναι η κατάλληλη ευκαιρία. Αν θέλετε, μπορείτε είτε να επιστρέψετε πίσω στην Κόνιτσα είτε να συνεχίσετε μέχρι το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας. Υπολογίστε ότι η διαδρομή 46 χιλιομέτρων από την Κόνιτσα μέχρι το Δίστρατο διαρκεί περίπου 1,5 ώρα (3 ώρες με την επιστροφή) ανάλογα με την οδήγησή σας. Η διαδρομή είναι ακόμα πιο μαγευτική, αν σκοπεύετε να ταξιδέψετε με μηχανή. Πριν ξεκινήσετε, ρίξτε μόνο μία γρήγορη ματιά στον καιρό για τυχόν απρόοπτα.
ΣΑΜΑΡΙΝΑ-ΦΟΥΡΚΑ
Οι εκπλήξεις, όμως, του Σμόλικα δεν σταματούν εδώ. Αν βρεθείτε στην ανατολική πλευρά του βουνού, μπορείτε να δοκιμάσετε μια ακόμα ορεινή διαδρομή που σίγουρα όμοια της δεν θα έχετε ξανακάνει. Ξεκινώντας από την πετρόκτιστη Σαμαρίνα στα Γρεβενά, παίρνετε τον ορεινό δρόμο που οδηγεί προς την Φούρκα, ένα από τα ορεινότερα χωριά στο νομό Ιωαννίνων. Μιας και ο Σμόλικας είναι το φυσικό σύνορο μεταξύ Ηπείρου και Δυτικής Μακεδονίας, μη σας κάνει εντύπωση ότι όλες οι διαδρομές στο βουνό είναι μια συνεχής μετάβαση από την μια περιοχή στην άλλη. Ίσως, η μόνη διαφορά είναι ότι οδηγείτε σε υψόμετρο άνω των 1.000 μέτρων.
Ο επαρχιακός δρόμος που ενώνει την Σαμαρίνα με την Φούρκα διατρέχει τα αλπικά οροπέδια που δημιουργούνται στις κορυφές του Σμόλικα. Τοπίο που δεν έχει καμία σχέση με το κλασικό βουκολικό τοπίο της ελληνικής επαρχίας που όλοι ξέρουμε. Γυμνό από πυκνή βλάστηση με απότομες βραχώδεις κορυφές δεξιά και αριστερά, το οροπέδιο του Σμόλικα χαρακτηρίζεται για την αλπική βλάστηση που αλλάζει χρώμα ανάλογα με την εποχή, τα διάσπαρτα χιόνια σε ανήλια σημεία, τις σκοτεινές κορυφές που μοιάζουν τρομακτικές και τους μαύρους μεταλλικούς χιονοδείκτες που μαρτυρούν τις σκληρές καιρικές συνθήκες στην περιοχή.
Αν και ακούγεται τρομακτική, η διαδρομή μέσα από τα υψίπεδα του Σμόλικα δεν διαρκεί για πολύ και ο δρόμος γρήγορα κατηφορίζει προς ένα πυκνό ελατόδασος που πηδά τον δρόμο και συνεχίζει μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι σας. Μιας και το φως του ήλιου δεν «σπάει» εύκολα το τείχος που σχηματίζει το πυκνό δάσος, το χιόνι διατηρείται ακέραιο σε αρκετά σκιερά σημεία, ακόμα και μέχρι το τέλος της άνοιξης. Οδηγώντας μέσα από το κατάφυτο δάσος που κάθε εποχή φοράει και διαφορετικά χρώματα, κατευθύνεστε προς την Φούρκα, ένα από τα ορεινότερα χωριά της Ελλάδας σε ύψος 1.360 μέτρων.
Η Φούρκα είναι ένα από τα ιστορικότερα και πιο απομονωμένα χωριά της περιοχής και σίγουρα μία σύντομη επίσκεψη δεν θα σας αφήσει ασυγκίνητους. Το αλλιώτικο αυτό όνομα προέρχεται από τις φούρκες που τοποθετούσαν παλιά οι κάτοικοι, για να διευκολύνουν τους ταξιδιώτες να μην χάσουν τον προσανατολισμό τους στον δύσκολο ορεινό δρόμο. Αν, λοιπόν, αναζητάτε λίγη περιπέτεια, ίσως εδώ βρήκατε μία εναλλακτική. Για την επιστροφή σας στην Σαμαρίνα, μπορείτε να ακολουθήσετε την ίδια διαδρομή αντίστροφα. Η διαδρομή μήκους 15 χιλιομέτρων είναι αρκετά ενδιαφέρουσα παρουσιάζοντας ορισμένες τεχνικές δυσκολίες λόγω του εδάφους της περιοχής. Αν, όμως, ταξιδεύετε με μηχανή, τα πράγματα είναι ίσως λίγο πιο εύκολα. Πριν σχεδιάσετε οτιδήποτε, βεβαιωθείτε ότι έχετε ήδη εξασφαλίσει διαμονή στην Σαμαρίνα και μην ξεχάσετε να ρίξετε μία ματιά στις καιρικές συνθήκες που μεταβάλλονται πολύ εύκολα στην περιοχή.
Κείμενο
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΤΡΟΥΔΗΣ
