Σύμφωνα με τη μυθολογία, γεννήθηκε στην αρχή του Χρόνου· και, μέχρι και σήμερα, φέρει στα πράσινα νερά του και στα αρχαία του δάση όλη τη γοητεία της άγριας, παρθένας φύσης της Θράκης. Το ταξίδι του ξεκινάει από την οροσειρά της Ρίλα, στη νοτιοδυτική Βουλγαρία, που είναι η ψηλότερη σε ολόκληρα τα Βαλκάνια. Στην πορεία ο Νέστος αφήνει τη Βουλγαρία, διασχίζει τους ορεινούς όγκους της δυτικής Ροδόπης και το όρος Φαλακρό και γίνεται σύνορο ανάμεσα στην Καβάλα και στην Ξάνθη, αφού πρώτα έχει κάνει ένα πανέμορφο πέρασμα από τη Δράμα (Παρανέστι). Καταλήγει δε στο Θρακικό Πέλαγος, ακριβώς απέναντι από τη Θάσο. Ο ρους του καλύπτει 243 χιλιόμετρα, με τα 130 από αυτά να βρίσκονται στην Ελλάδα.
Στο Παρατηρητήριο | Οι μαίανδροι του Νέστου: Ξεκινάτε για το Παρατηρητήριο από το χωριό Τοξότες, με κατεύθυνση προς Ίμερα. Πρώτη στάση στον φούρνο της Σοφίας, για να προμηθευτείτε καυτά, μικρούτσικα πιροσκί: είτε γεμιστά με τυρί, είτε με πατάτα, είτε με πιπεριά Φλωρίνης, είναι μια φοβερή απόλαυση μέσα στο κρύο πρωινό. Ανηφορίζετε έπειτα στην Αχλάδα, στους πρόποδες της Ροδόπης. Σε δρόμο όλο στροφές, περνώντας διαδοχικά από τη ζώνη του πεύκου, τη ζώνη της δρυός και τη ζώνη της οξιάς. Τέλος φθινοπώρου, λίγο πριν μπει για τα καλά ο χειμώνας, θα δείτε περνώντας από τα ρέματα ότι τα πλατάνια κρατούν ακόμα την καταπράσινη φορεσιά τους-μύθος λοιπόν τα πεσμένα, κίτρινα φύλλα. Τουλάχιστον για φέτος.
Οι αμβλείες, γυμνές κορυφογραμμές διαδέχονται η μία την άλλη. Κάποια στιγμή η θάλασσα βγαίνει από μακριά σε πρώτο πλάνο, ασημόγκριζη κι αστραφτερή στο λίγο φως του ήλιου που περνάει μέσα από τα σύννεφα. Αν η μέρα είναι ηλιόλουστη, πάλι, μπορεί να δείτε και τη Σαμοθράκη, το Άγιο Όρος και τη Λήμνο. Προς τον βορρά φαίνονται και τα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Πού και πού προσπερνάτε εγκαταλελειμμένα, μισογκρεμισμένα καπνοχώρια με πετρόκτιστα σπίτια. Είναι πολλά, σε όλη τη διαδρομή μέχρι τη Σταυρούπολη. Κάποτε ανθούσαν οικονομικά λόγω του καπνού που καλλιεργούσαν εντατικά-προϊόν πρώτης ποιότητας, σημειωτέον: ανατολικού τύπου («μπασμάς»), με έντονο άρωμα, δύσκολη καλλιέργεια, αλλά καλό κέρδος.
Ακόμα διακρίνονται οι σχετικές αναβαθμίδες, όπως θα δείτε ερχόμενοι εδώ. Γύρω στα μέσα της δεκαετίας 1960 η σημασία της καπνοπαραγωγής μετατοπίστηκε στην κεντρική και δυτική Μακεδονία και κυρίως στη Θεσσαλονίκη. Αντίστοιχα, η ανατολική Μακεδονία και η Θράκη υποβαθμίστηκαν κι έτσι τα καπνοχώρια σταδιακά ερήμωσαν (εκτός από τα Πομακοχώρια, όπου η καλλιέργεια συνεχίστηκε μέχρι και τη δεκαετία του 1990). Έχετε ήδη διανύσει 10 χιλιόμετρα όταν φτάνετε στην κορυφή, σε υψόμετρο 1.000 μέτρων. Η θέα είναι καθηλωτική: ο κάμπος της Ξάνθης απλώνεται σε όλη του τη μεγαλοπρέπεια μέχρι τη θάλασσα, εκεί όπου σχηματίζεται το Δέλτα του Νέστου.
Ακολουθείτε ένα μικρό, κατηφορικό, χωμάτινο μονοπάτι-το οποίο γρήγορα εξελίσσεται σε πλακόστρωτο δρομάκι-μέχρι που φτάνετε σε ένα ημικυκλικό, πετρόκτιστο μπαλκόνι. Είναι το Παρατηρητήριο, έργο του Πολιτιστικού Αναπτυξιακού Κέντρου Θράκης. Στο γείσο του Παρατηρητηρίου είναι χαραγμένα τα σημεία που βλέπετε από κάθε γωνία θέασης, με τα ονόματα των κορυφογραμμών, το Παγγαίο όρος, το όρος Φαλακρό, το Δέλτα του Νέστου, τα χωριά που θα συναντήσετε αν πορευθείτε με αυτοκίνητο (ή με τα πόδια) ανάμεσα στα βουνά, καθώς και η διαδρομή του σιδηρόδρομου. Εκπληκτική η θέα προς τη Βουλγαρία, τη θάλασσα και τον κάμπο. Ηighlight, όμως, παραμένουν οι μαίανδροι του Νέστου.
Καθώς το μεγάλο ποτάμι διαβαίνει από το φαράγγι που σχηματίζουν οι πλαγιές στους πρόποδες της Ροδόπης-τα Στενά, όπως τα λένε-σχηματίζει μια σειρά μαιανδρισμούς, δηλαδή αλλεπάλληλες κουλούρες. Προσφέροντας, έτσι, τη μοναδική εικόνα ενός τεράστιου φιδιού, που αργοσέρνεται στο βάθος. Μπορείτε να περιδιαβείτε αυτούς τους μαιάνδρους ακολουθώντας το καθαρισμένο και σηματοδοτημένο μονοπάτι που περνάει μέσα από το φαράγγι. Γενικά, υπήρχε-και υπάρχει ακόμα-μεγάλο δίκτυο μονοπατιών, το οποίο συνέδεε τα πάλαι ποτέ ακμάζοντα καπνοχώρια. Στις δικές μας ημέρες προσφέρουν διαδρομές συναρπαστικές, τις οποίες θα κάνετε με ειδικευμένους οδηγούς. Θα σας φέρουν σε γοητευτική επαφή με την παρθένα φύση γύρω από τον Νέστο, αλλά θα σας κάνουν και κοινωνούς του τρόπου ζωής των ανθρώπων που κατοικούσαν κι ευημερούσαν εδώ, μόλις 60 χρόνια πριν.
Τόσο στα μονοπάτια, όσο και στον κεντρικό αμαξιτό δρόμο, ίσως δείτε κοπάδια από άγρια άλογα. Δεν ανήκουν σε κανέναν. Δημιουργήθηκαν όταν σταμάτησε η καλλιέργεια του καπνού και εγκαταλείφθηκαν τα χωριά, οπότε τα άλογα αφέθηκαν ελεύθερα από τους ιδιοκτήτες τους. Όταν χορτάσετε την απίστευτη θέα, μπορείτε να καθίσετε και να ξεκουραστείτε σε ένα κιόσκι που βρίσκεται παραδίπλα, ρομαντζάροντας στην υπέροχη φύση και ανασαίνοντας τα αρώματα από την άγρια μέντα και το τσάι του βουνού, που στρώνουν κάθε σπιθαμή του εδάφους. Ο ασφαλτόδρομος συνεχίζει έπειτα προς τα Νεστοχώρια Κρωμνικό, Λιβερά και Κομνηνά, με κατεύθυνση προς τη Σταυρούπολη.
Στο Αισθητικό Δάσος: Η αφετηρία σας για το Αισθητικό Δάσος και τα Τέμπη του Νέστου είναι και πάλι οι Τοξότες. Ένα γραφικό χωριό με κεραμοσκεπή σπίτια, μόλις 13 χιλιόμετρα μακριά από την Ξάνθη. Εδώ, αξίζει να γνωρίζετε ότι-ξεκινώντας από την Ξάνθη, με ενδιάμεσο σταθμό τους Τοξότες και με καταληκτικό σημείο τη Σταυρούπολη-έχετε τη δυνατότητα να κάνετε μια φοβερή διαδρομή στα 28 Νεστοχώρια που στολίζουν την κοιλάδα του ποταμού, είτε με το αυτοκίνητο, είτε με μοτοσικλέτα. Αυθεντική φυσική ομορφιά, με παρθένα δάση, αλλού κατοικημένα κι αλλού με διάσπαρτα, εγκαταλελειμμένα χωριά, με πλακόστρωτα παρυδάτια μονοπάτια και ιστορία συναρπαστική.
Μέχρι πριν 3 χρόνια, ένας ακόμα γοητευτικός τρόπος για να βιώσετε την ομορφιά των Στενών του Νέστου ήταν να πάρετε το τρένο από τη Σταυρούπολη και να φτάσετε μέχρι τον παλιό σιδηροδρομικό σταθμό στους Τοξότες, περνώντας μέσα από το Αισθητικό Δάσος (δίπλα στο ποτάμι) και διασχίζοντας πάμπολλα τούνελ. Σήμερα η γραμμή εξακολουθεί να λειτουργεί, αλλά πλέον εξυπηρετεί μόνο εμπορικούς σκοπούς. Ελπίδα των ντόπιων, όμως, είναι να επαναλειτουργήσει ο σιδηρόδρομος και για όσους επιβάτες έρχονται εδώ από την υπόλοιπη Ελλάδα, μα και από όλον τον κόσμο, προκειμένου να θαυμάσουν τον μεγάλο Νέστο και τα μοναδικά του παραποτάμια τοπία.
Πίσω στους Τοξότες, όμως. Από το χωριό θα ακολουθήσετε τη σχετική σήμανση για να φθάσετε στον διπλανό οικισμό Γαλάνη, πάνω στην αμμουδιά. Θεωρείται αφετηριακό σημείο ώστε να περιδιαβείτε τα Τέμπη του Νέστου. Θα αφήσετε το αυτοκίνητό σας στο πάρκινγκ και θα ξεκινήσετε για μια μοναδική εμπειρία, η οποία απευθύνεται σε όλους. Σε μια ρουστίκ καντίνα θα βρείτε σνακ, καφέ και τσάι, ενώ το γραφείο εναλλακτικού τουρισμού «Riverland» προσφέρει εξοπλισμό και οργάνωση για κανό/καγιάκ, βόλτα με φουσκωτά, zipline, αναρρίχηση, τοξοβολία, ποδηλασία και περιπάτους δίπλα στο ποτάμι.
Από εδώ, επίσης, ξεκινάει ένα εκπληκτικό μονοπάτι, λαξευμένο στα βράχια, το οποίο ακολουθεί τον Νέστο μέχρι τη Σταυρούπολη. Μπορείτε να το περπατήσετε για όση απόσταση θέλετε. Θα ακούσετε δρυοκολάπτες, θα δείτε αρπακτικά πουλιά στον ουρανό, θα παρατηρήσετε τα ζαρκάδια που κινούνται στις αμμουδιές. Αν είναι καλοκαίρι, επίσης, δοκιμάστε να κολυμπήσετε. Επιπλέον, υπάρχει η δυνατότητα να πάρετε μαζί προμήθειες ώστε να κάνετε πικ-νικ. Το μέρος είναι ονειρεμένο και προσφέρει μια μαγευτική εμπειρία, τόσο για μεμονωμένους επισκέπτες, όσο και για ζευγάρια, για παρέες και για οικογένειες.
