Φως, χρώμα και πανέμορφα χωριά: Η Τήνος δεσπόζει στη βόρεια πλευρά του Αιγαίου χάρη στη λιτή της ομορφιά, με τα χωριά της να διατηρούν το παραδοσιακό τους χρώμα, αποτελώντας χαρακτηριστικό δείγμα της κυκλαδίτικης αρχιτεκτονικής. Διαθέτει δε μια καθηλωτική αύρα, την οποία αντιλαμβάνεσαι με το που θα φτάσεις στο λιμάνι. Πρόκειται για ένα νησί με σχήμα επίμηκες τριγωνικό, με τον Τσικνιά στα ανατολικά να είναι το ψηλότερο βουνό του (στα 726 μέτρα ύψος) και στο κέντρο να δεσπόζει ο εντυπωσιακά απόκρημνος βράχος του Εξώμβουργου (ή Ξώμπουργο), στα 641 μέτρα ύψος. Εδώ βρισκόταν μια αρχαία πόλη γύρω στο 1.100 π.Χ., ενώ έπειτα, στα μεσαιωνικά χρόνια, ένα βυζαντινό φρούριο, το οποίο εξελίχθηκε σε κάστρο των Βενετών.
Όλοι σχεδόν οι οικισμοί της Τήνου παραμένουν αυθεντικοί, γεμάτοι φως έτοιμοι θαρρείς να σε μυήσουν στον κυκλαδίτικο πολιτισμό. Επιπλέον από εκεί κατάγονται ορισμένοι σημαντικοί καλλιτέχνες όπως ο Χαλεπάς, ο Φιλιππότης, ο Λύτρας, ο Γύζης, οι Σώχοι, οι Βιτάληδες, αλλά και πιο σύγχρονοι, σαν τους Γαΐτη, Λαμέρα, Βαρλάμο κ.ά. Άλλοι, πάλι, την υιοθέτησαν-όπως ο Κώστας Τσόκλης ή ο Γιώργος Κουμεντάκης. Το κατά Κορνήλιο Καστοριάδη «χειροποίητο νησί», με το επικλινές έδαφος και τα μεγάλα σκαλοπάτια (τις λεγόμενες «πεζούλες»), τα οποία διαχωρίζονται από χαμηλούς μαντρότοιχους (τις «ξερολιθιές» των ντόπιων), διαθέτει κι ένα ενδιαφέρον δίκτυο μονοπατιών, που απλώνεται σε ολόκληρη την έκτασή του, καλύπτοντας 150 χιλιόμετρα.
Αυτά τα μονοπάτια ξεκίνησαν κάποτε ως δρομάκια, που τα χρησιμοποιούσαν οι παλιοί κάτοικοι για να μετακινούνται από το ένα χωριό στο άλλο, όταν ακόμα δεν είχε φτιαχτεί οδικό δίκτυο. Ορισμένα από αυτά τα σηματοδοτημένα μονοπάτια ακολουθούν κατά μήκος την ακτογραμμή του νησιού, ενώ άλλα είναι κυκλικά, οδηγώντας τους πεζοπόρους σε πανέμορφους περιστερώνες, σε αρχαιολογικά μνημεία, σε μοναστήρια, σε ένα απόκοσμο ενετικό κάστρο, αλλά και σε συγκλονιστικά τοπία με «σεληνιακούς», σφαιρικούς βράχους. Το φθινόπωρο ο καιρός στην Τήνο είναι συνήθως ήπιος, καθώς σταματάνε τα μελτέμια του Αυγούστου. Πράγμα που σημαίνει πως δεν έχεις να φοβάσαι το τσουχτερό κρύο ή την υπερβολική υγρασία.
Η μονή διαφορά εντοπίζεται στο μπλε του Αιγαίου, το οποίο δείχνει ακόμα πιο βαθύ, αλλά και στις γραμμές του ορίζοντα, που είναι πιο καθαρές, με το φως να γίνεται έτσι πιο διαπεραστικό. Η σιωπή του όλου τοπίου σε καθηλώνει αν βρεθείς στα χωριά, ενώ τα βράχια της Λιβάδας δείχνουν να αγκαλιάζουν γλυκά την ομίχλη. Το νησί είναι τέλειος προορισμός για τους λάτρεις της φύσης, για τους εξερευνητές των μονοπατιών, αλλά και για τους καλοφαγάδες. Το φθινόπωρο είναι πραγματικά ήρεμο, όχι όμως και άδειο, όντας ιδανικό για εκδρομές στα χωριά, όπου όλο και κάποιο καφενείο θα μένει ανοιχτό προκειμένου να σας φιλέψει ρακή με μεζέ. Λάβετε υπόψη, επίσης ότι τα περισσότερα διαθέσιμα καταλύματα έχουν πολύ χαμηλές τιμές, ενώ οι ταβέρνες, τα μπαράκια και τα μαγαζιά που μένουν ανοιχτά εξυπηρετούν κυρίως τους ντόπιους. Σίγουρα λοιπόν θα φάτε καλά, ερχόμενοι εδώ μετά το πέρας της τουριστικής σεζόν.
Φτάνοντας στην Τήνο: Αν και η Χώρα της Τήνου δεν είναι ξελογιάστρα, σαν άλλες των Κυκλάδων, τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες για να αναδειχθούν τα πανέμορφα στενάκια της στο πίσω μέρος, καθώς και πολλά καλόγουστα μαγαζάκια, τα οποία δημιουργούν μια πολύ συμπαθητική κατάσταση όλο το φθινόπωρο. Ωραία μικρά καφέ με καλοστημένα brunch, ζαχαροπλαστεία με λιχουδιές, μικρά μπαράκια, πιτσαρίες, ακόμα και κλαμπάκια, δίνουν μια ζηλευτή ζωντάνια. Με το που θα φτάσεις δε στο λιμάνι, θα πέσεις πάνω στη λαϊκή αγορά, όπου οι ντόπιοι αγρότες στήνουν πάγκους με τα καλούδια τους.
Ολόφρεσκες όψιμες ντομάτες-δεν έχεις φάει πιο νόστιμες-εξαιρετικές πατάτες, αγκινάρες τουρσί που τις μαζεύουν άγριες από τα χωράφια την άνοιξη και τις διατηρούν σε βάζα, ιδιαίτερη κάππαρη με χοντρό αλάτι από τους βράχους του νησιού, φθινοπωρινά σταφύλια και ξερά σύκα, αλλά και ό,τι εποχικό ζαρζαβατικό και φρούτο βγάλουν τα τοπικά μποστάνια. Αν έχεις μαζί αυτοκίνητο, φρόντισε να πάρεις ό,τι μπορείς από τις σοδειές αυτές, ώστε να το απολαύσεις στο σπίτι σου, όταν επιστρέψεις. Τέλος, επειδή θες δεν θες οι δύο κεντρικοί δρόμοι οδηγούν στη Παναγιά, αναπόφευκτα θα περάσεις και από μερικά όμορφα μαγαζιά με άνθη, έπιπλα, ρούχα, αλλά και από μοντέρνα ή παραδοσιακά μπακάλικα, γεμάτα με τηνιακά προϊόντα.
Ονομαστά τυριά και κρασιά: Στα πιο διάσημα τυριά που θα δοκιμάσετε εδώ συγκαταλέγονται η γραβιέρα, το τηνιακό βολάκι ή σκλαβότυρο, το μαλαθούνι (το μικρό καλάθι που είναι φτιαγμένο από βούρλα και χρησιμοποιείται ως τυροβόλι) και το καρίκι: ένα μπλε τυρί μέσα σε κέλυφος από νεροκολόκυθα. Ξακουστή ΠΟΠ είναι και η κοπανιστή της Τήνου, μαλακό τυρί με πιπεράτη γεύση, δίχως θερμική επεξεργασία, το οποίο πήζει με φυσική πυτιά (μαγιά). Το πέτρωμα, επίσης, ένα τυρί ανάλατο, θα σας ενθουσιάσει. Χρησιμοποιείται στις παραδοσιακές πασχαλινές τυρόπιτες (γλυκές), τα λεγόμενα λυχναράκια (ή τσιμπητές). Σε πολλά ζαχαροπλαστεία, όμως, θα τα βρείτε όλο το έτος.
Μην παραλείψετε να δοκιμάσετε και το φρέσκο, αγελαδινό γάλα της Τήνου, όπως και το αγελαδινό βούτυρο. Άλλα μοναδικά προϊόντα είναι τα ζυμαρικά της Λουΐζας και τα καλούδια από το «Ντουλάπι της Γιαγιάς»: ντόπιες αγκινάρες, λούζα, αμυγδαλωτά και μέλι. Στο κατέβασμα, επίσης, χαζέψτε στον πεζόδρομο τα παλιά μαγαζιά με τα αγιωτικά, τα κομποσκοίνια, τα λιβάνια και τις εικόνες. Σταδιακά, βέβαια, ο δρόμος αυτός εμπλουτίζεται πλέον με μικρά καφέ, ωραία ρουχάδικα, μοδάτα κοσμηματοπωλεία και καινούρια στέκια. Όλα δείχνουν, λοιπόν, ότι η Χώρα της Τήνου αλλάζει. Και, το σημαντικότερο, πως αποτελεί πιο ελκυστικό προορισμό για εποχές σαν και το φθινόπωρο, όταν δηλαδή δεν θα πας στο νησί για τις παραλίες του, παρά μόνο για να μυρίσεις την αλμύρα και για να ακούσεις τη γοητευτική ανάσα της θάλασσας.
Τέλος, με τη μοναδική γαστρονομία του νησιού συνδέεται και ο αναπτυσσόμενος οινοτουρισμός της Τήνου. Οι ιδιαιτερότητες του terroir και η γευστική παλέτα των τοπικών κρασιών δίνουν ηχηρό παρών, ενώ συνδέονται και με το απώτατο παρελθόν: σχετικά ευρήματα από το αρχαίο ιερό του Διονύσου φιλοξενούνται σήμερα στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Τήνου. Κατόπιν ραντεβού, μπορείς να επισκεφτείς τα οινοποιεία για μια γευστική δοκιμή. Ασύρτικο, Μαυροτράγανο, Μονεμβασιά και Μαντηλαριά είναι μερικές από τις ποικιλίες που ευδοκιμούν εδώ.
Γνώρισε τα χωριά της Τήνου | Στον Πύργο: Ο Πύργος είναι το μεγαλύτερο χωριό της Τήνου, μα και μια κατηγορία από μόνος του. Πατρίδα του Γιαννούλη Χαλεπά και του Νικηφόρου Λύτρα, διατηρεί αναλλοίωτη την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική του, έχοντας μαρμάρινα ξυνάρια, υπέρθυρα και πεζούλια. Εδώ, λοιπόν, κάθε γωνιά μοιάζει με έργο παραδοσιακής τέχνης. Γραφικά καλντερίμια, μια μοναδική πλατεία με αιωνόβιο πλάτανο, παντού εντυπωσιακά δείγματα από την τέχνη του μαρμάρου σε κάθε της έκφανση: κρήνες, τέμπλα, ακόμα δε και οι προσόψεις των σπιτιών σε κάνουν να νομίζεις ότι βρέθηκες σε υπαίθρια έκθεση Τέχνης. Εδώ, άλλωστε, θα δείτε και το Προπαρασκευαστικό και Επαγγελματικό Σχολείο Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου.
Στον Φαλατάδο: Αξίζει μια βόλτα γνωριμίας με τον Φαλατάδο, όπου βρίσκεται κι ένας ναός της Αγίας Τριάδας με εντυπωσιακό μπλε τρούλο. Κάντε και μια επίσκεψη στο Σπίτι του Σκίτσου, που λειτουργεί ως Μουσείο Γελοιογραφίας: είναι μοναδικό στη Νοτιοανατολική Ευρώπη. | Στον Κάμπο: Ο Κάμπος είναι ένα πανέμορφο χωριό στη σκιά του Ξώμπουργου, μόλις 6 χιλιόμετρα από τη Χώρα. Εδώ, το παλιό ερημωμένο σχολειό μετεξελίχθηκε και αποτελεί πλέον το «βιογραφικό» Μουσείο Τσόκλη, αφιερωμένο στους ανθρώπους της Τήνου. Στο προαύλιο θα σας υποδεχτεί ο Άη-Γιώργης με τον δράκο, ένα εντυπωσιακό έργο του εν λόγω καλλιτέχνη.
Στον Βώλακα: Στα must της Τήνου συγκαταλέγεται και το «σεληνιακό» τοπίο του Βώλακα, το οποίο ισορροπεί ανάμεσα στο πραγματικό και στο φανταστικό λόγω των εκατοντάδων γρανιτένιων ογκόλιθων που βρίσκονται διάσπαρτοι στην περιοχή. Εδώ θα πάρεις και καλάθι φτιαγμένο από τα χέρια του παππού Λουδοβίκου-πιο περίτεχνο δεν θα βρεις πουθενά. | Στα Υστέρνια: Τα Υστέρνια είναι ένα υπέροχο χωριό με πανοραμική θέα στο Αιγαίο και στα γύρω νησιά. Φανταστικό ηλιοβασίλεμα και από μακριά οι σκιές από τα ερείπια των ανεμόμυλων να ξεχωρίζουν στο λιόγερμα.
Στο Πάνορμο: Μικρός, παραδοσιακός οικισμός στο δυτικό τμήμα του νησιού: ένα κλασικό ψαροχώρι, με πεντακάθαρες αμμουδιές και την πανέρμη ακτή Άγια Θάλασσα-πιο όμορφο όνομα παραλίας δεν έχει υπάρξει. Με το ξωκλήσι του Αγίου Νικολάου του Θαλασσινού να «κρέμεται» θαρρείς πάνω από το νερό. Μέσα δε στη θάλασσα, θα αντικρίσεις το νησάκι Πλανήτης με τον ερειπωμένο του φάρο, ακριβώς απέναντι από το λιμάνι. | Στην Καρδιανή: Εκτυφλωτικά λευκή και αρχιτεκτονικά αξιολάτρευτη, η Καρδιανή είναι από τα πιο όμορφα χωριά της Τήνου, διαθέτοντας θέα που κόβει την ανάσα. Είναι χτισμένη στην καταπράσινη πλαγιά του βουνού Πατέλες, διαθέτοντας άφθονα τρεχούμενα νερά. Προετοιμαστείτε λοιπόν να μαγευτείτε.
Στα Δύο Χωριά: Πηγές με γάργαρο νερό, πλακόστρωτα μονοπάτια και ολάνθιστες μπουκαμβίλιες πλαισιώνουν τα αγέρωχα πλατάνια μιας μεγάλης πλατείας, αλλά και τις γραφικές μεσαιωνικές καμάρες. Βρίσκεστε στο καλύτερο «μπαλκόνι» της Τήνου, χτισμένο σε υψόμετρο 450 μέτρων. Πανέμορφη στην αγριάδα της η διαδρομή (με άσφαλτο) που ξεκινά δεξιά, λίγο πριν φτάσει κανείς στον Πύργο. Εκεί θα δείτε ταμπέλες για Καλλονή και Αετοφωλιά, που θα σας βγάλουν στην πρώτη, πάνω από απόκρημνα βουνά και εντυπωσιακά τοπία. Εννοείται, βέβαια, ότι, όταν αρχίζει να γέρνει ο φθινοπωρινός ήλιος, ξεκινάτε κι εσείς να φωτογραφίζετε ατέλειωτα ηλιοβασιλέματα, υπέροχους οικισμούς και κάτασπρα σπιτάκια, καθώς και αμπέλια, αμμοθίνες, πλακόστρωτα, αγρούς και φουρτουνιασμένες θάλασσες. Όλα θα καταλάβουν κεντρικές θέσεις στο Instagram σας.
Επιλογές για διαμονή: Θα βρείτε άφθονα καταλύματα για διαμονή στο κέντρο της Χώρας, ενώ στα Κιόνια υπάρχουν και πολλά Airbnb. Να μερικά που μένουν ανοιχτά όλο τον χρόνο: «The Houses of Dreams» στην περιοχή της Μυρσίνης, «Tutti Blu Kiving Space», ένα ανακαινισμένο αρχοντικό του 18ου αιώνα στη Μέση, «Xinara House» στην Ξινάρα, «Tinos E-houses» στα Δύο Χωριά και «Tinos Hearts» στην Καρδιανή.
Επιλογές για φαγητό: Αρκετά από τα φαγάδικα της Χώρας αλλά και κάποια παραδοσιακά καφενεία σε διάφορα χωριά παραμένουν ανοιχτά όλη τη διάρκεια του έτους. Καλό είναι, βέβαια, να κάνετε κι ένα τηλέφωνο πριν πάτε. | «Το Κουτούκι της Ελένης»: Μαγειρευτεί τηνιακή παραδοσιακή κουζίνα-και όχι μόνο. (Γάφου 5) | Ψαροταβέρνα «Άγκυρα»: Φρέσκα ψάρια και θαλασσινά στο πιάτο σου. (Πλατεία Κυπρίων Εθνομαρτύρων) | «Τσαμπιά» στα Κιόνια: Παραδοσιακή ελληνική κουζίνα, τηνιακά τυριά και λουκάνικα, φρουτάλια, λούζα και ρεβίθια φρικασέ, λαχανοντολμάδες, ιμάμ και άλλα τέτοια. | «Ταρσανάς»: Στην άκρη του λιμανιού, δεξιά από τη θάλασσα, στο παλιό καρνάγιο. Με την καλύτερη θαλασσινή λίστα του νησιού.
«Ψωμί & Αλάτι» στον Φαλατάδο: Με ντόπια και όχι μόνο υλικά, μια κουζίνα που παίζει μεσογειακά, αλλά με ένα twist. Ανοιχτά μεσημέρι-βράδυ, ακόμα και τον χειμώνα. | «Τερέζα»: Μπακαλοταβέρνα στο χωριό Μυρσίνη, που λειτουργεί δηλαδή και ως μπακάλικο. Εδώ πρωταγωνιστούν μαμαδίστικα φαγητά όπως κεφτεδάκια, κατσικάκι στον φούρνο και βεβαίως τηνιακή φρουτάλια. | Ταβέρνα «Δύο Χωριά»: Στη πλατεία του ομώνυμου χωριού, για brunch, για ρεβίθια φρικασέ, για πανσέτες και για τηγανητές μελιτζάνες.
