H Παναγία της Τήνου είναι μια εικόνα με ιδιαίτερη τεχνοτροπία, η οποία σύμφωνα με κάποιους μελετητές αποδίδεται στον Απόστολο Λουκά. Είναι ένα από τα ιερότερα σύμβολα του Ελληνισμού και της Ορθοδοξίας. H Εικόνα της Παναγίας της Τήνου, που φυλάσσεται στο νησί, έχει συνδεθεί άμεσα με την πίστη του Έλληνα για την Παναγία αλλά και με τους απελευθερωτικούς αγώνες του λαού μας τους προηγούμενους δύο αιώνες. Στην εικόνα δεν απεικονίζεται η Κοίμηση της Θεοτόκου, αλλά ο Ευαγγελισμός.
Πρόκειται για μία από τις σπανιότερες απεικονίσεις της Παναγίας χωρίς το χρυσό «πουκάμισο» που την κοσμεί και τα αφιερώματα των πιστών που βρίσκονται πάνω από αυτό. Στην εικόνα του Ευαγγελισμού απεικονίζονται δεξιά η Παναγία και αριστερά ο Αρχάγγελος Γαβριήλ κρατώντας τον κρίνο. Πάνω από τα δύο πρόσωπα εικονίζεται το Άγιο Πνεύμα με τη μορφή περιστεριού. H εικόνα της Παναγίας βρέθηκε στο σημείο όπου βρίσκεται σήμερα ο ναός Της ύστερα από όραμα της Αγίας Πελαγίας στις 30 Ιανουαρίου 1823.
Το χρονικό της εύρεσης της εικόνας
8 Ιουλίου 1822: H Γερόντισσα Πελαγία η Τηνία αναπαύεται στο κελί της, στο Μοναστήρι της Κυρίας των Αγγέλων στο Κεχροβούνι. Στον ύπνο της βλέπει μεγαλόπρεπη γυναίκα, λουσμένη με φως να της λέει ότι δεν αντέχει άλλο να είναι θαμμένη και να της υποδεικνύει το σημείο (χωράφι του Δοξαρά) και τον άνθρωπο (Σταματέλλο Καγκάδη) που θα πρέπει να συναντήσει για να ξεκινήσει άμεσα n αποκάλυψή της. H Πελαγία δεν αναφέρει πουθενά το όραμά της.
16 Ιουλίου 1822: H Πελαγία βλέπει το ίδιο όνειρο, αλλά και πάλι δεν αναφέρει τίποτε.
23 Ιουλίου 1822: Το όνειρο επαναλαμβάνεται για τρίτη φορά. H άγνωστη γυναίκα, σε πιο αυστηρό τόνο τώρα, της υπαγορεύει να ξεκινήσει άμεσα τις εργασίες για την εύρεση της εικόνας και τη δημιουργία του ναού της. H Πελαγία τρομαγμένη τη ρωτάει ποια είναι. Μετά τη Θεία Λειτουργία συναντάει την ηγουμένη της μονής, Μελανθία, και της εξιστορεί τα όσα έχουν συμβεί.
Με τη σύμφωνη γνώμη της, κατευθύνεται προς το χωριό Καρυά για να συναντήσει τον Σταματέλλο Καγκάδη (επίτροπο της Μονής), ο οποίος ακούει με έκπληξη και χαρά τα γεγονότα και μαζί τα αναφέρουν στον επίσκοπο Τήνου Γαβριήλ. Ο Γαβριήλ χτυπάει τις καμπάνες και συγκεντρώνει τους πιστούς στον Μητροπολιτικό Ναό των Παμμεγίστων Ταξιαρχών, όπου συγκινημένος ιστορεί τα οράματα της Πελαγίας και τους καλεί να ξεκινήσουν τις έρευνες. Οι αντιδράσεις είναι ενθουσιώδεις και οι ανασκαφές ξεκινούν άμεσα.
2 Σεπτεμβρίου 1822: Οι εντατικές έρευνες συνεχίζονται και αποκαλύπτεται τμήμα αρχαίου τείχους. 'Ολοι πιστεύουν ότι η αποκάλυψη της εικόνας είναι κοντά. Διαψεύδονται όμως και συνεχίζουν απογοητευμένοι. Ο αρχικός ενθουσιασμός έχει μετατραπεί σε δυσπιστία και οι κάτοικοι αρχίζουν ο ένας μετά τον άλλο να εγκαταλείπουν και να επιστρέφουν στις εργασίες τους, με τελευταίο τον Σταματέλλο Καγκάδn. Λίγο καιρό μετά η πανούκλα εμφανίζεται στην Τήνο και απλώνεται από τη Χώρα μέχρι τον Πάνορμο που μετράνε αρκετά θύματα. H ασθένεια φτάνει και στην οικογένεια του Καγκάδn, ο οποίος παρακαλεί τον επίσκοπο Γαβριήλ να ξεκινήσουν πάλι τις ανασκαφές.
25 Νοεμβρίου 1822: Οι έρευνες ξεκινούν και πάλι, με βάρδιες. Οι κάτοικοι κάθε χωριού εργάζονται μία ορισμένη ημέρα και κάθε Δευτέρα αναλαμβάνουν οι κάτοικοι της Χώρας. Οι έρευνες παραμένουν άκαρπες και ο Γαβριήλ αποφασίζει να εκτελέσει την επιθυμία και να χτίσει το ναό.
1 Ιανουαρίου 1823: Μετά τη Λειτουργία έχει οριστεί αγιασμός και τελετή κατά την οποία ο Μητροπολίτης θα τοποθετήσει συμβολικά το θεμέλιο λίθο του ναού. Φτάνοντας στο χωράφι διαπιστώνουν ότι δεν έχουν προβλέψει νερό για τον αγιασμό. 'Ενα παιδί παρατηρεί ότι το μέχρι πρόσφατα ξεροπήγαδο είναι γεμάτο, γεγονός που θεωρείται προοίμιο του θαύματος της ευρέσεως της Αγίας Εικόνας της Παναγίας. Ο ναός που θα χτιστεί θα ονομαστεί Ζωοδόχος Πηγή. Με τη συμβολή όλων των ντόπιων, που βοηθούν στην ανέγερση και με τις οικονομικές τους ενισχύσεις, ο ναός ολοκληρώνεται χωρίς όμως η εικόνα να έχει βρεθεί. Οι έρευνες
συνεχίζονται.
30 Ιανουαρίου 1823: Μετά τη Θεία Λειτουργία είναι η σειρά των κατοίκων του Φαλατάδου να συνεχίσουν το έργο των ανασκαφών. Κατά τη διάρκειά τους, n αξίνα του Μανώλη Μάτσα (ή Σπανού) χτυπάει ένα κομμάτι ξύλου. Του κινεί την περιέργεια, το καθαρίζει και αντικρίζει τη μορφή της Θεοτόκου. Μετά τους πανηγυρισμούς η γύρω περιοχή ψάχνεται εξονυχιστικά και το άλλο μισό της εικόνας με τη μορφή τον Αγγέλου αποκαλύπτεται. Ενώνουν τα κομμάτια και ταιριάζουν Είναι η εικόνα του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου, η εικόνα της Παναγίας Τήνου!
2 Φεβρουαρίου 1823: Την ημέρα της Υπαπαντής του Χριστού πραγματοποιείται n πρώτη Θεία Λειτουργία στο, Ναό της Ευρέσεως, με τη συμμετοχή 30.000 πιστών που κατακλύζουν το ναό και τους γύρω χώρους.
11 Σεπτεμβρίου 1970: Η Γερόντισσα που έζησε μέχρι το 1834 ανακηρύσσεται επισήμως Αγία.
