Είναι αντρική Μονή και βρίσκεται στην οροσειρά των Αγράφων της Πίνδου, κοντά στο χωριό Κουμπουριανά της Καρδίτσας. Χτισμένη σε μια προεξοχή του βράχου σε υψόμετρο 880 μέτρων, περιτριγυρισμένη με κτίσματα, μοιάζει με αετοφωλιά. H ονομασία οφείλεται στη σπηλιά που βρίσκεται στα θεμέλια του μοναστηριού, στην οποία-σύμφωνα με την παράδοση-οι κτήτορες της μονής βρήκαν το 1064 μετά από αποκάλυψη της Παναγίας τη θαυματουργή εικόνα του Ευαγγελιστή Λουκά.
Στο χώρο του μοναστηριού δεσπόζουν δύο ναοί που περιβάλλονται από κελιά. Ο μικρότερος, σταυροειδούς ρυθμού με υπερυψωμένη στέγη, που είναι αφιερωμένος στην Κοίμηση της Θεοτόκου, είναι ο παλαιότερος και, όπως αναγράφεται στο χειρόγραφο βιβλίο με το όνομα «ιερά πλαξ», το οποίο διατηρεί την αρχαία παράδοση σχετικά με την εικόνα και το μοναστήρι, ιδρύθηκε το 1064. Ο μεγάλος ναός (Καθολικό) της Ζωοδόχου Πηγής οικοδομήθηκε το 1736.
Είναι τρίκλιτη βασιλική με περίτεχνο ξυλόγλυπτο και επιχρυσωμένο τέμπλο του 1779. Οι τοιχογραφίες τον Ναού της Ζωοδόχου Πηγής προκαλούν το θαυμασμό για τη βυζαντινή τους τεχνοτροπία και αποτυπώνουν την ιστορία της εκκλησίας. H μονή διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στην Επανάσταση του 1821. Ο Γεώργιος Καραϊσκάκης έκανε συχνά πολεμικές συσκέψεις και συμβούλια εκεί, αφού η θέση της είχε ιδιαίτερη στρατηγική σημασία.
Η επαναστατική κυβέρνηση στα 1867 είχε την έδρα της στη μονή. H Ιερά Μονή Παναγίας Σπηλιάς εορτάζει στις 15 Αυγούστου την Κοίμηση της Θεοτόκου και την Παρασκευή της Διακαινησίμου τη Ζωοδόχο Πηγή.
